Iqtisodiyot nazariyasi
Download 141.94 Kb. Pdf ko'rish
|
|
Egalik g ilis h — m ulkka rasmiy va hugugiy egalik gilishdir.
Foydalanish, ishlatish - m ulk bo'lgan boylikni igtisodiy faoliyatda go llab, x o jalik jarayoniga kiritib, undan natija olish. Tasarruf etish —mulk bo'lgan boylik tagdirini mustagil hal etish, ya'ni m ulkni sotib yuborish, ijaraga berish, merosga goldirish, asrab — avaylab ko'paytirish yoki uni yo'gotib yuborishdan iborat xatti — harakatlar. M u lk c h ilik o b y e ktlari- bu m ulkka aylangan barcha boylik turlari. M u lk c h ilik su by ek tla ri- m ulk obyekti o'ziashtirishda qatn a- shuvclnlar, m ulkiy munosabatlarning ishtirokchilari. 18 M ulkd o rnin g iqtisodiy m anfaati — uning boylik egasi sifatidagi hayotiy ehtiyoji bo'lib, xatti - harakat, fe'l —atvor, iqtisodiy faoliyat sababim yuzaga chiqaradi. M u lk shakllari — bu davlat, jamoa, xususiy mulklardir. X ususiy m u lk — ayrim kishilarga tegishli va daromad olishning asosi bo'lib xizmat qiluvchi mulk. Ja m o a m u lk i— boylikning muayyan maqsad yo'lida ayrim jamoalarga birlashgan kishilar tomonidan birgalikda o'zlashtirilishi. Davlat m u lk i— boylikning o'z vazifasini ado et.ishi uchun davlat tomonidan o'zlashtirishidir. Davlat tasarrufidan ch iq a rish - bu davlat m ulkini har xil mulk shakllariga aylantirish. X u su siy lash tirish — davlat m ulkini xususiy shaxslar ixtiyoiiga o'tishidir. TAKRORLASH U C H U N SAVOLLAR 1. M ulkning iqtisodiy kategoriya sifatidagi mohiyati nimadan iborat? 2. M ulkning qanday shakllarini bilasiz, ularning har biriga ta'rif bering. 3. M ulkni tasarruf etish dec^anda nim ani tushunasiz? 4. M ulkning obyekt va subyektlarini izohlang. 5. M ulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish dcganda nimani tushunasiz? Ularning yo'llari va shakllarini sanab о ‘ting. 14 I ll Bob. TOVAR ISHLAB C H IQ A R IS H . PUI. 1. Natural va tovar ishlab chiqarish ijtimoiy xo'jalik shakllari ekanligi 2. Tovar va uning xossalari. 3. Pulning vujudga kelishi, inohiyati va asosiy vazilalari. 4. Qiym at qonuni. 1. N atural va tovar ishlab chiqarish ijtim oiy xo'jalik shakllari ekanligi A w alo, bu mavzuni oTganishni biz tovar —pul munosabatlari nima, degan savolga javob berishdan boshlaymiz. Tovar —pul m unosabatlari— bozor iqtisodiyoti mohiyatini tashkil etuvchi munosabatlar: tovar ishlab chiqarish, tovarlarni avriboshlash va pul inuomalasiga xos m unosabatlarning yaxiitligidir. Xo'sh, tovar ishlab chiqarish inson vujudga kelgan vaqtdan mavjudmi? Yo'q, albatta. Kishilik jainiyati rivojlanishida tovar ishlab chiqarishdan oldin natural ishlab chiqarish mavjud bo'lgan. Natural ishlab chiqarish tarixan ibtidoiy jamoa tuzum ida mavjud bo'lgan, ammo u hozirda ham primitiv turdagi ana'naviy iqtisodiy tizimlarda ham mavjud bo'lis' i m um kin. Natural xo'jalikda mahsulotlar bozorda sotish uchun emas, balki xo'jalikning o'zida uninq xodimlari va yaratuvchilari iste'moli uchun ishlab chiqarilgan. Natural ishlab chiqarishda iqtisodiyotni tashkil etishning asosiy m uammolari juda sodda yo'J bilan hal etilgan Nim a yaratish, qanday yaratish, mahsulot kimga m o'ljallanqanligini xo'jalik xodimlari laqat xo'jalik ichidagi iste’inolni hisobga olgan holda aniqlaganlar. Natural ishlab chiqarish alohidalashgan xo'jaliklardan iborat bo'lgan. Bu esa natural ishlab chiqarishga chegaralanganlik xos ekanligini ko'rsatadi va iqtisodiy jarayonlarni bir doiraga qal'iy qilib qo'ygan, tashcji aloqalarga yo'l ochishga qo'ymagan. Natural xo'jalikda, xomashycmi lopishdan tortib, malisulotni tayvor holga keltirishyai ha b o 'lq a n ishlarni alo h ida xo jahklai ning <; /I bajargan. Ishlab chiqarish q o l m ehnatiqa asoslangan. Bu esa natural xo'jalikka bir qancha asrlar davom ida universal qo'l mehnati xos bo lganligini ko'rsatadi. Natural xo'jalikda iste'mol hajmi bilan ishlab chiqarish hajmi bir m uncha muvofiq kelgan: bu esa o ’z navbatida ularni bir —biri bilan bo glash muam m osini osonlashtirqan. Chunki natural xo'jalikka ishlab chiqarish va iste’mol o'rtasida iqtisodiy aJoqalar xos bo'lgan, 20 ular "ishlab chiqarish — taqsimot —isle'mol" ketma — ketligi bo'yicha ro'y bergan. Ishlab chiqarishning natural shakii ishlab chiqaruvchi kuchlar bilan ishlab chiqarish munosabatlarning shunday darajasiga xosdirki, bunda ishlab chiqarishning asosiy maqsadi nihoyatda chegaralangan harrfda hajmi katta b o im ag an va tarkibi jihatidan deyarli bir xil bo'lgan ehtiyojlarni qondirishga bo'ysundirilgan. Ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanib borishi natijasida natural ishlab chiqarishga nisbatan ishlab chiqarish unum dorligm ing o'sishiga m ukam m alroq ishlab chiqarish vositalarini qo'llashga sharoit varatadigan tovar xo'jaligi vujudga kelgan, uning kurtaklari ibtidoiy jamoa tuzum ining yemirihshi davrida vujudga kelgan. Tovar ishlab chiqarish shunday xo'jalik tizimidirki, bunda mahsulot yakka, alohida ishlab chiqaruvchilar tomonidan ishlab chiqariladi va ularning har biri, biron xil mahsulot ishlab chiqarishga ixtisoslashadi, natijada ijtimoiy talabni qondirm oq uchun mahsulotni bozorda sotish va sotib olish zarur bo'ladi. Xo'sh, tovar ishlab chiqarishning vujudga kelish sabablari nim adan iborat? Tovar ishlab chiqarishning vujudga kelishi va mavjud bo'lishining ijtimoiy —iqtisodiy asoslari- ijtimoiy mehnat taqsimoti ishlab chiqaruvchilarning alohidalashuvi, ularning iqtisodiy mustaqilligidir. U yoki bu jamiyatda tovar ishlab chigarishning ijt im iy —iqtisodiy mohiyati, tutgan o'rni, rivojlanganlik darajasi va amal qilish chegarasi shu jamiyatning m ulkiy munosabatlariga va ishlab chiqarish ixtisoslashuvining teranlik darajasiga bog'liq bo'ladi. Umuman olganda, tovar ishlab с hi q a ri shining vujudga kelishi natijasida bozorning shakllanishi insonlafni oldida turuvchi "noyob" cheklangan resurslar har xil ne'matlar bo'lgan "cheksiz ehtiyojlar" ning dilemmasini hal etish uchun cheksiz urinishlar natijasidir. Zero, insonning cheksiz ehtiyojlariga nisbatan iqtisodiy resurslar va insonlarning ishlab chiqarish imkoniyatlari cheklanganligi sababli, inson bitta mahsulotni unum li ishlab chiqarish, bitta sohada samarali faoliyat ko'rsatishi mumkin, ammo uning ehtiyoji ko'p mahsulotlar bilan o'lchanadi. Binobarin, resurslar cheklanganligi ijtimoiy mehnat taqsimoti natijasida tarmoqlar hamda inson faoliyat turiga lxtisoslashuviga sabab bo'lgan. Hozirgi iqtisodiyot mehnat taqsimotining o'sishi, ixtisoslashuvining chuqurlashuvi mahsuli bo'lib xizmat qiladi. M ehnat taqsimoti natijasida ish kuchi samaradorligi oshadi. Ixtisoslashuv natijasida, ya'ni bir mahsulotlar ortiqcha ishlab chiqariladi. boshqalari umuman ishlab chiqarilmavdi, bu esa m ahsulotni ayriboshlash masalasmi keltirib chiqaradi. Ma'lumki, ayriboshlash munosabatlari bozorda ro'y beradi. Demak, bozorning 21 vujudga kelishida у an a bii m uhim bo'g'in — bu mehnat taqsimot i darajasining o'sishi natijasida tovar va xizmatlarni ayriboshiashning shakllanishidir Tovar bozorning asosiy uusurlandan biri hisoblanadi. Tovar inson mehnati natijasida bozorda ayriboshlash uchun ishlab chiqarilgan mahsulot. U insonning ma'naviy, jismoniy, ishlab chiqarish ehtiyojlarini qondiradi. 2. Tovar va u n in g xossalari Tovar ikki xossaga ega: a) iste'mol qiymati; b) qiymat; Tovarning iste'mol qiym ati m ahsulotlarning foydali tom onidan kishilarning biron bir iste'm olini gondira olish qobiliyatidan iborat va har qanday jamiyat boyligirung m oddiy m azm unini tashkil etadi Tovar har doim mehnat mahsulidir: ammo tovar bo'lishi uchun bozorda ayriboshlanishi zarur. Demak, u almashuv giym atiga ega rovarning almashuv qiymati nima? Bir tovarning ikkinchi tovarga biror bir nisbatda ayirboshlanislnga uning alm ashuv qiymati deyiladi. Almashuv qiymati qiym atning nam oyon bo'luvchi shaklidir. tovarlar bir — b inga ayirboshlanganda ularning qiymati hisobga olinadi. Demak, tovar ikki xossaga: iste'mol qiymati va qiym atga ega Tovar iste'mol qiymati va qiym atning birligidan iborat, am m o bu birlik. ziddiyatlidir, bir vaqtning o'zido ikki yoqlam a shakliga, у a ni ashyovry va qiymat shakliga ega. Tovarning iste'mol qiym ati va qiymati o'rtasidagi ziddiyat tovarlar sifasi/. ishlab chiqarilganda yuzaga keladi. Tovarning ikki xossasi borligiga sabab, unda m ujassamlashgan m ehnatning ikki yoqlama xarakterga egaligidadir. Masalan, kostum ishlab chiqarishda yiqiruvchilar, to'qimachilar, tikuvchilar; n o n d a — novvoy traktorchi, tegirm onchi va boshqalar ishtirok etadilar Agar hai bu aniq lhle’mol qiymatida masalan, kostumda m a'lum aniq m ehnat gavdaiansa, uning qiym atida isii kuchi sarfi sitatida um um an sarf qilingan inson m ehnati gavdalanadi. Aniq m ehnat turlari bir —biridan farq q iladi Masalan, tikuvchining mehnati novvoy m ehnatidan farq qiladi, chunki birinchisi kostum yaratadi, ikkinchisi esa non. Inson m ehnatining -umuman sarflanishi nuqtai nazaridan, ya'ni insonni jismoniy, ma'naviy, ruhiy enerqiyasini ьап etishimiz nuqlai nazandan tikuvehi \a uow o y mehnab bii xiltlii. Demak, lovaida mujassamlashgan m ehnat ikki yoqlam a xaiakterga ega. Birinchisi— aniq mehnat. Ikkinchisi — umuman insonning mehnati va aqliy energivasining sarf i — abstrakt mehnat. Aniq mehnat tovarning iste'mol qiymatini, abstrakt mehnat tovarning qiymatini yaratadi. 3. Pulning vujudg a kelishi, m ohiyati va asosiy vazifalari Tovar qiymati ishlab ehiqarishda vujudga keladi, ammo faqat bo/orda bir tovarni ikkinchisiga tenglashtirish orqali aniqlanadi. Tovarlarning qiymatini o'zida aks ettirgan tovar ekvivalent tovar deyiladi. Masalan, X va Y tovarlar ayirboshlanyapti, ya'ni XqY. Bunda Y tovar, X tovarning qiymatini o'zida ifodalayapti. Bunda Y tovar ekvivalent tovar hisoblanadi. Ammo pulni vujudga kelishidan oldin ekvivalent tovar uzoq tarixiy rivojlanish jarayonini bosib o'tgan. Demak, almashuv hozirgi zamon shakliga yetib kelguncha bir qancha bosqichlarni bosib o'tadi. Qiym atning eng elementar shakli bo'lib u bir tovar qiymatining boshqa tovarda gavdalanishidir. Q iym atning oddiy shakli ayirboshlash endi vujudga keladigan vaqtga muvotiq keladi: bu vaqtda u hali tasodifiy xarakterga ega bo'lgan. Masalan, 10 metr mato = 2 qop g'alla. Bunda tovar ekvivalent rolini g alia o'ynayapti. M ehnat taqsimoti va tovar ishlab chiqarishning- o'sishi almashmadigan tovarlar sonini ko'paytiradi, qiymatning to'la yoki kengaytirilgan shakli kelib chicjadi, almashish jamiyatda doim iv tus oladi Endi tovar qiymati bir nocha tovarlarning qiymatlari bilan ifodalanishi m um kin bo'ladi, ya'ni 2 qo'y = 2 qop g'alla yoki 25 metr chitga yoki 3 boltaga kabi. Qiymatning kengaytirilgan shakli asta —sekin qiymatning um um iy shakliga aydandi. Ham m a tovarlar o'z qiymatlarini bir tovarda aks ettira boshlaydilar. Masalan: 8 qop g'alla yoki 10 metr chit yoki 1 bolta yoki q I qo'y 2 qr oltm va hokazo. Bunda tovar— ekvivalent rolini bitta qo'y o'ynamoqda. Buning natijasida um um iy ekvivalent kelib chiqqan va bu rolni o'ynovchi tovarning asosiy vazifasi odamlarning shaxsiy ehtiyojini emas, ijtimoiy almashuv ehtiyojini qondirishdan iborat bo'lib qoldi. Har xil xalqlaxda va tarbaung turli bosqichlarida ekvivalent vazifasini turli tovarlar bajargan. Ishlab chiqarishning yanada taraqqiy etishi, tovar alm ashuvining rivojlanib, sav d o - so liq ishlarining m illiy doiradan chiqib ketishi, katta xalqaro bozorlarning paydo bo'lishi yagona um um iy ekvivalent zaruriyatini keltirib chiqargan. Shunday qilib, qiym atning pul shakii kelib chiqdi U m um iy ekvivalent vazifasini oltin bajara boshlagan. O ltin pulga aylandi. Pul rolini tarixda boshqa materiallar ham (inis, temir, kumush) o'ynagan Shunday qilib, p u l- o'ziga xos tovar, um um iy ekvivalentdir. Pul vujudga kelishining asosiy sababi tovar ishlab chiqarishning rivojlanishi, mehnat taqsiinotining chuqurlashuvidir. Buning natijasida ortiqcha mahsulotni ayirboshlash zaruriyati vujudga kelgan. Pul esa ayirboshlashning eng qulay vositasi b o ig a n lig i sababli insonlar tom onidan qabul qilingan Pulning mohiyati: qiymat o'lchovi, muom ala vositasi, jamg'arish, to'lov vositasi, jahon puli vazifalarida yaqqol namoyon bo'ladi 1 P u l— qiymat o'lchovi Pul turli tovarlarning qiym atini o'lchab, m iqdorini taqqoslab beradi. Tovarlar qiym atining pulda ifodalanishi tovarning bahosidir. 2. P u l— muomala vositasi T o v a r —pul muomalasi jarayonida pul naqd bo'lishi kerak, chunki uning yordamida tovarlar o ld i- s o td i qilinadi. Tovarlarning pulga aylanishi tovar ishlab chiqaruvchining tovarni tayyorlashga sarflagan mehnati jamiyatga kerakli deb e 'tir.f etilganligini bildiradi Shuning uchun pulga tovar ayirboshlash bozor iqtisodiyotining m uhim tomoni hisoblanadi. 3. P u l— jamg'arish vositasi. Turli vaziyat taqozosi m uom ala jarayonining uzilib qoiishiga olib kelishi m um kin. Bum ng natijasida pul muomalada bo'lm ay tunb qoladi Bunday holda pul boylik to'plash vositasi vazifasini bajara boshlaydi. 4. P u l— to'lov vositasi. To'lov m uddati kechiktinlib, sotilgan tovarlarning haqi to'lanayotgan vaqtda pul to'lov vositasini bajaradi. Xaridorlar tovarning pulini to'lov m uddati kelgandan keyingina to'laydilar. Natijada pul m a'lum vaqtdan keyinqina oborotga tushadi Pul to'lov vositasi vazifasini tovm muomalcibi sohasidan tashqanda ham bajaradi. Xususan, ish haqi to'lashda har xil inoliyaviy majburiyatlar (soliq, ijara haqi) to'lanadi. 5. Jahon puli. Xalqaro mehnat taqsimoti rivojalnishi bilan tovarlar muomalasi bir m amlakat doirasidan tashqariga chiqa boshlaydi, ya'ni jahon puliga aylanadi. 24 O ' z b e k i s t o n m i l l i y v a i u t a s i n i n g j o r i y e t il i s h i Valuta deganda, keng ma'noda, har bir m amlakatning yoki davlatning milliy pui birligi tushuniladi, har bir o'ziga siyosiy va igtisodiy mustaqil bo'lgan davlat o'z m illiy valutasiga — pul birligiga oga~ bo'lishi lozim. Ammo, buning uchun mamlakat igtisodiyoti rivojlangan bo'lishi, ko'p sohalarda o'zini — o'zi ta'minlay olishi, xalgaro igtisodiy jainiyatlarda erkin qatnasha olishi ta'minlangan bo'lishi inagsadga muvofiqdir. Aks holda m illiy valuta qadri tushib ketadi. Har bir davlat o'z valutasining konvertirlashuviga, yra'ni boshqa valutalar bilan erkin almashina olishiga erishmog'i kerak. Buning uchun milliy pul birliklari yetarli miqdorda tovar zahiralari bilan ta'm inlangan, m am lakai igtisodiyoti mustahkam, baquw at, bargaror rivojlanayotgan bo'lishi kerak. V alu ta— tor m a'noda konvertirlashgan milliy pul birligidir. Bunday valutalar jumlasiga dollar, funt'sterling, marka, frank, iena kiradi. Bu pul birliklari o'z m amlakatida tovarlar bilan ta'minlangan bo'lgani uchun xalgaro darajada ham erkin almashina oladi. Iqtisodiyoti yuksalgan har bir mamlakat valutasi ana shunday transmilliy guvvat kasb etishi mumkin. Har gandav iiiumlakatning mustagillik belgiiaridan biri —o'z m i’liy valutasini chiqarishi inqilobiy jarayon boTb, har tomonlama tayyorgarlik ко rilishi kerak. Asosiysi, mamlakatda siyosiy va igtisodiy barqarorlik bo'lishi, iqtisodiy rivojlanish ta'minianishi, m a'lum sarmoyaga ega bo'lishdir. O'zbekistonda milliy valutani muomalaga kiritish Markaziy Osiyodagi boshqa mustaqil davlatlarga nisbatan biroz kechiktirildi. Biroq, bu ishning g'oyat murakkabligi, mas'ulivati nazarda tutilsa, to'g'ri qilinganligini tushunish giyin emas. M illiy valutaga o'tish m a'lum torixiy davrni o'z ichiga olishini e’tiborda tutib, o'tish davrida (1993 —yil noyabrdan 1994 —yil iyulgacha) so'm — kupon joriy etildi. So'm — kupon m a'lum m a'noda milliy pul birligiga o ’tilishi uchun tayyorgarlik vositasi bo'ldi. Shuningdek, so'm —kupon misolida m illiy valutani gadrsizlantirmaslikmng m a'lum jihatlari sinovdan o'tkazildi. Mustaqil davlat sifatida O'zbekistonning milliy valutasi— so'mni 1994 —>11 iyul oyida muomalaga kiritish maqsad emas. albatta, bu obyektiv zaruratdir. Maqsad - muomalaga kiritilgan milliy p u lim iz- so'mning qadrsizlanishiga yo'l qo'ymaslik, uning xarid guw atin i mustahkamlash; keyinchalik so'mning - konvertirlashuviga igtisodiy zamin yaratish. xalqaro miqyosda o'zbek pulining e'tirof etilishiga. xalqaro lusob - kitoblar vositasiga avlantirishga enslushidan iborat. 4. Q iy m a l qon un i Qiymat deb mahsulot ishlab chiqarishga sari etilgan mehnat m iqdoii tushimiladi. M ehnat sarflari jonli (ish kuchi sarflari) va buyumlashgan (ishlab chiqarish vositalari, xomashyo va h.k.) turlarga ajratiladi. Binobarin, "tovarning qiymati" deqanda, uni ishlab chiqarishga kstgan xarajatlari tushuniladi Ishlab chiqaruvchining har doim harakat qilishiga, yangiliklarga intilishiga, ishlab chiqarish xarajatlarini pasaytirishga nima undaydi? Bu savolga qiymat qonuni javob beradi. Qiymat qonuniga binoan tovar ishlab chiqarish va ayirboshlash ularning qiymati asosida amalga oshiriladi. Bu qiym atning m iqdori ijtim oiy-zaruriy mehnat sarflari bilan o'lchanadi. “Ijtimoiy" deqan ibora a w a lo shuni bildiradiki, tovar qiym atining miqdori u yoki bu ishlab chiqarishning o'ziga alohida qilgan mehnat sarflari bilan emas, balki ijtimoiy — zaruriy mehnat sarflari (IZMS) bilan о lchanadi, ya’ni ijtim oiy-zaruriy mehnat sarflari ishlab chiqarishning mavjud ijtim oiy normal sharoitda va shu jamiyatda mehnat m ahoratining va intensivligining o'rtacha darajasida, biron iste'mol qitym atini ishlab tayyorlash uchun talab q ilin a 'ig a n ish vaqti mehnat sarflaridir. Agarda -.ususiy mehnat sarflari ijtimoiy mehnat sarflaridan kam bo'isa, ishlab chiqaruvchi qulay iqtisodiy mavqega ega bo'ladi va iqtisodiy jihatdan rivojlamb m stahkamlanib boradi. Bozor iqtisodiyotining eng asosiy talabi ishlab chiqaruvchi kam mehnat sarflab, k o ’p va sifatli inol ishlab chiqariigandagina. ya'ni kishilarning talab va ehtiyojini to’lnroq qondirgandagm a foyda k o ’rib ishlashi mumkin, aks holda, zarar ko'radi. Demak, qiymat qonuni ijtimoiy m ehnatni hisobga olish va tartibga soiish va vaqtni tejashni rag'batlantirish vazifalarini bajaradi. Qiymat qonunining amal qilishi o x ir- oq ib at ishlab chiqaruvchilarning tabaqalashuviga olib keladi. Tabaqaiashuvning kechishi faqat sarf — xarajatlardagina emas, shuningdek, bozor taldbini hisobga olishga, unga moslasha olishga ham bog’liqdir. Shunqa ко м qiymat qonuni town i.-hlab chiqaruvchilarning mehnat unum dorligim ostirib borishga yoki boshqa bir tovar ishlab chiqarishga o'tishga rag'batlantiradi. Demak, qiymat qonunining yana bir vazifasi - tovar ishlab chiqaruvchilarni tabaqalashtirishdir. Bozordagi tovar bahosi asosida qiymat yotadi. Shunga ko'ra. qiymat qonuni baholar qonuni sifatida k o ’rinadi. Lekin, qiym at q o n u n in m y vazifasi balio qiym at bilan teng b o 'lg a n d a ham, farq qilganda ham am alga oshaveradi. 26 Chunki, eng yuqori unum dorlikka erishgan tovar ishlab chiqaruvchilar, bir m uncha vaqt yuqori daromad olib turishlari mumkin, lekin bu bilan ularning ahvoli butunlay kafoiatlangan deb bo'lmaydi. Agar ular texnik va tashkiliy yangiliklarni, ko'proq samara beradigan ishlab chiqarish yo'llarini muntazam qidirib topib ishlab chiqarishga qo'llab turmasalar, bir muncha vaqtdan keyin o'z ustunliklaridan ajralib qolishlari m um kin. Sliunga ko'ra, qiymat qonuni tovar ishlab chiqaruvcliilarni mehnat sarfini kaniaytirish yoki kamaytirmaslikni tanlab olish erkinligidan m ahrum qiladi. Ular doim o iqtisodiy tazyiq ostida bo'ladilar va doim o ish vaqtini tejash im koniyatlarini axtarish bilan shug'ullanishga Download 141.94 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|