Iqtisodiyotimizda so‘nggi yillarda Vazirlar Mahkamasining 13 fevral 2009-yildagi majlisida ta’kidlaganidek

O z u q a v i y a l l e r g i ya
Keyingi yillarda ovqat va ovqatlanish bilan bog‘liq bo‘lgan kasalliklardan keng tarqalganlarilaridan biri bo‘lib, odam organizmining immunitet sistemasiga o‘ziga xos ta’siri bilan asoslanadagan ba’zi bir oziq moddalarning qabul qilinmasligi ya’ni ozuqaviy allergiyalar hisoblanadi. Bu kasallik haqida ommaviy adabietlar qariyib yo‘q, shuning uchun uni batafsilrok ko‘rib o‘tamiz.
Ozuqaviy allergiya qanday vujudga keladi? Ko‘p hollarda u qonga taomning ba’zi bir oqsillari eki polipeptidlari tushish natijasida vujudga keladi.
Oqsillar oshqozonda va ichaklarda parchalanadi. Oqsillarni parchalovchi, turli - tuman katta mikdordagi fermentlar. Oshkozon va ichaklardagi shiralar va ichak devorlari tarkibida mavjud bo‘lib, guyoki ular oqsillarni kafolatlashi kerakdek hisoblanadi. Ammo xaqiqatda bu boshqacharoq bo‘ladi. Aniqlanishcha oqsillar qonga faqat aminokislotalar holida emas, balki peptidlar shaklida va xatto to‘liq o‘zgarmagan holda ham kam miqdorlarda surilar ekan, ammo shuning ta’siri ham katta bo‘lar ekan.
Bu hodisaning biologik maqsadga muvofiqligi shundan iboratki, ichaklardan organizm uchun begona bo‘lgan oqsil eki polipeptik molekulalarining kirishi, organizmda bu moddalarning anti - moddalarini ishlab chiqarishga va shu bilan, organizmning immunitet himoyasi oshriladi.
Bundan tashqari, oqsillarning parchalanishi jaryonida hosil bo‘lgan peptidlar organizm tomonidan foydalaniadigan ma’lum biologik garmonol faollikka ega bo‘ladi. Ovqat xazm qilish jaryonida hosil bo‘ladigan va qonga tushadigan ba’zi bir peptidlarning ta’sir qilishi haqida qisman ma’lumot bor. Ammo oqsillarning qonga o‘zgarmagan holda eki polipeptidlar shaklida so‘rilishining organizmda ko‘rsatadigan foydali ta’siri bir qatorda yani aniqrog‘i u eki bu oziq-ovqat mahsulotlariga nisbatan ozuqaviy allergiya ham kuzatilashi mumkin. Kasallik reaksiyalari ta’sirlari ich ketish, terining qizarib qichishi, nafas qisishida namoyon bo‘lishi mumkin. Bunda organizm ko‘tara olmaydigan oziq-ovqat mahsulotlarining har bir keyingi iste’mol qilinishida kasallik reaksiyalari kamaymasdan aksincha kuchliroq namoyon bo‘ladi. Allergiya inson organizmining ma’lum turdagi moddaga nisbatan bu modda bilan oldingi kontakt natijasida yuzaga kelgan shaxsiy sezgirligi natijasi bo‘lib hisoblanadi.
Inson qoniga begona xujayralar yoki molekulalar tushganda ularga qarshi antitelalar hosil bo‘ladi. Qonga antigenlar takroran kirganda antitelalar ular bilan reaksiyaga kirishib ularni nofaol holatgi olib keladi. Ammo shu bilan birga antigenlarning organizmni kirishida maxsus reagentlar-antitelalar hosil bo‘lib ular nafaqat qon zardobida balki qon xujayralarida va ba’zi to‘qimalarda mavjud bo‘ladi. Qonga antigenlarning ikkinchi marta kirish bilan bu antigormonlarning reaksiyalari yuqori faollikdagi moddalar hosil bo‘lishi bilan strukturasi va almiashinishi o‘zgaradi. Ular qonga ajralib chiqadi va allergiyaning klinik ko‘rinishni rivojlanishiga olib keladi. Allergik reaksiyalarni chaqiruvchi antigenlar allergenlar deb nom olgan. Antigenlar va allergenlar inson qoniga turli yullar bilan (masalan xavodan o‘pka orqali, teri orqali) kirish mumkin. Bu yo‘llardan biri ovqat o‘tadigan oshqozon-ichak trakti hisoblanadi. Ozuqaviy allergiyaning nafaqat inson organizmi uchun antigen xisoblangan, ozuqaviy organlar bilan balki, ovqatga tushgan nooddiy past molekulali birikmalar ta’siridan ham yuzaga kelish mumkin bu murakkab past molekulali birikmalar gaptenlar vazifasini bajarishi, ya’ni inson organizmdagi oqsillar bilan birikib shu bilan ularni begona oqsillarga aylantirishi mumkin. Bu begona oqsillar o‘z navbatida reaksiyalarni ba’zi xollarda esa allergik tabiatga ega bulgan javob reaksiyalarni chakirish mumkin. Oddiy molekulali birikmalarning ovqatga va undan keyin qonga tushib inson organizmida oqsillar bilan birikishi kishi jigarida sodir bo‘lib, bu erda shu organning oqsil xujayralari ozuqaviy allergiyaning bu turining namoen bo‘lishi xalq xujaligida va birinchi navbatda xo‘jalikning kimyolashtirish bilan bog‘liq bo‘lib, bu ba’zi bir oziq-ovqat mahsulotlarida inson organizmi uchun oddiy bo‘lmagan turli-tuman molekulali birikmalarning paydo bo‘lishi va yig‘ilishiga sabab bo‘ladi. Ozuqaviy allergiyaning profilaktikasi va davolash usullari organizm ko‘tara olmaydigann oziq-ovqat mahsulotlarini sutkalik ratsiondan olib tashlash ya’ni tarkibida allergenlar va past molekulali gaptenlar bo‘lmagan elementlardan parxezlar yaratish bilan bog‘liq. SHu kasallikka chalingan odamlarni ozuqaviy allergiyani chaqiruvchi oqsillar ko‘pincha rezavorlarda va mevalarda bundan keyin esa sutda, tuxumda, baliqda shuning bilan birga boshqa mahsulotlarda ham uchrashi mumkin. Agar ozuqaviy allergiyani chaqiruvchi oziq-ovqat mahsuloti aniqlangan bo‘lsa (masalan qulupnay yoki tuxum) unda bu mahsulotni ozuqa ratsionidan chiqarish va uni xossalari bilan yaxshi bo‘lgan ammo allergiyani chaqirmaydigan boshqa mahsulot bilan almashtirish lozim.
Ozuqaviy allergiyani bir necha oziq -ovqat mahsuloti chaqirgan hollar biroz murakkabroq sanaladi, chunki bu holda ularni ozuqa ratsionidan chiqarish, u yoki bu turdagi oziq-ovqat etishmovchiligini keltirib chiqaradi. Bu hollarda vrachga ( vrachga umuman ozuqaviy allergiyaning barcha turlarida murojaat qilish lozim) murojaat qilish kerak bo‘ladi.