Iroq respublikasi davlat xavfsizligi muammolarining genezisi va ularning yechimlari

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) 
Passport: 
http://sjifactor.com/passport.php?id=22257
  
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 1040
etkazdi. Chunki xalqaro huquqda taqiqlangan kimyoviy qurollarni Iroq hukumati 
tomonidan Eron kuchlariga va Eronga nisbatan moyilligi bor deb hisoblangan ba'zi Iroq 
kurd fuqarolariga qarshi foydalanish holatlari bor degan taxminlar paydo bo’ldi. 1980-
yillarning o'rtalarida Iroq Eron bilan tinchlik bitimini imzolashga kirishdi, ammo Eron 
rejimi urushni davom ettirishga qaror qildi. Eronning bu qarorini qabul qilishning asosiy 
sababi Iroq prezidenti Saddam Husaynga nisbatan katta adovat bilan munosabatda 
bo'lgan Ruhullo Xumayniy edi. Yana bir sabab shundaki, urush bu hudud, resurslar yoki 
iqtisodiy manfaatlarni qidiradigan mamlakatlar o'rtasidagi urush emas edi. Bu ikki 
mafkura va mintaqada gegemonlikni intilayotgan ikki mintaqaviy kuchlar o'rtasidagi 
urush edi. Joana Dodds va Ben Uilsonlar kabi tahlilchilar ushbu urush haqida o'z 
tadqiqotlarini quyidagi fikrlarni berganlar: “Eron-Iroq urushi sakkiz yildan so'ng tugadi 
va har ikki tomon bir milliondan ortiq talafot ko'rdi. Harbiy qobiliyatsizlik, g'oyaviy va 
siyosiy ta'sirlar va geosiyosiy omillar tufayli, urush XX asrning eng uzoq davom etgan 
an'anaviy urushlaridan biri edi”
4
. Shunday bo’lsa-da 1988-yilda Birlashgan Millatlar 
Tashkiloti vositachiligida urush harakatlari to'xtatildi.
1990-yil avgustda Iroq prezidenti Saddam Husayn qo'shni davlat Quvaytni bosib 
olishga qaror qildi. Aksariyat siyosatshunoslar Iroqning Quvaytga qarshi olib borgan 
urushi Iroq iqtisodiyotini vayron qilgani haqida fikr bildirib, bu urushga sababini Iroq 
rejimini qo'shni Quvayt va SAPga katta qarzdorligi bilan izohlaydilar. Chunki ikkala 
davlat ham Saddamni Eron bilan urush paytida moddiy tomondan Iroqni qo'llab-
quvvatlagan edilar. Bundan tashqari quyidagi ikkita asosiy maqsad Quvayt bilan urush 
harakatlarini keltirib chiqargan edi. 
1. Iqtisodiy manfaatlar. Eron bilan uzoq muddatli urushdan so'ng Iroq 
hukumatining asosiy yo'nalishi davlatning iqtisodiy ahvolini yaxshilashga qaratilgan 
edi. Eronga qarshi urush Iroq iqtisodiyoti uchun juda jiddiy muammolarni keltirib 
chiqardi va tashqi qarz 80 milliard dollarga baholandi. Qarzning asosiy qismi arab 
davlatlaridan olingan edi. Iroq 1980-1985-yillarda 94 milliard dollarga baholangan 
yuqori harbiy xarajatlar, inflyatsiya, urush tufayli kelib chiqqan iqtisodiy 
qiyinchiliklardan qiynalardi. Umuman olganda, Eronga qarshi urushning umumiy 
qiymati 452 milliard dollarni tashkil etadi. Davlat barcha iqtisodiy muammolarga duch 
kelayotgani sababli, kreditor davlatlar, shu jumladan arab davlatlari ham o'z pullarini 
Iroqdan talab qila boshladilar. Bundan tashqari, davlat urush tufayli zarar ko'rgan 
kommunal xizmatlarni ta'mirlash kabi katta va juda qimmat islohotlarni amalga 
oshirishi kerak edi. 
Shunday qilib, Saddam Husayn OPEK davlatlaridan neft ishlab chiqarish 
miqdorini kamaytirishga kelishib, neft narxini oshirishni so'radi. OPEKdagi arab 
4
Claudia W. "Implications of The Iraq-Iran War" Foreign Affairs, no. 16 (2006). – P.275. 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 3 ǀ ISSUE 4 ǀ 2022 
ISSN: 2181-1601