Is egri chizig'i foiz stavkalari va ishlab chiqarishning (YaIM) barcha darajalari to'plamini tasvirlaydi, bunda jami investitsiyalar (I) jami jamg'arma (S) ga teng

Investitsiyalarni tejash" (IS) va "likvidlik imtiyozi - pul taklifi" (LM) ma'nosini anglatuvchi IS-LM modeli Keyns makroiqtisodiy modeli bo'lib, iqtisodiy tovarlar (IS) bozorining qarz mablag'lari bilan qanday o'zaro ta'sirini ko'rsatadi. bozor (LM) yoki pul bozori¹. U foiz stavkalari va ishlab chiqarish hajmi o'rtasidagi qisqa muddatli muvozanatni ko'rsatish uchun IS va LM egri chiziqlari kesishadigan grafik sifatida taqdim etiladi¹.

IS egri chizig'i foiz stavkalari va ishlab chiqarishning (YaIM) barcha darajalari to'plamini tasvirlaydi, bunda jami investitsiyalar (I) jami jamg'arma (S) ga teng. Pastroq foiz stavkalarida investitsiyalar ko'proq bo'ladi, bu ko'proq umumiy ishlab chiqarishni (YaIM) ko'rsatadi, shuning uchun IS egri chizig'i pastga va o'ngga¹ egiladi.

LM egri chizig'i barcha darajadagi daromadlar (YaIM) va foiz stavkalari to'plamini aks ettiradi, bunda pul taklifi pulga (likvidlik) talabga teng bo'ladi. LM egri chizig'i yuqoriga egiladi, chunki daromadning yuqori darajalari (YaIM) operatsiyalar uchun pul qoldiqlarini ushlab turish talabining oshishiga olib keladi, bu esa pul taklifi va likvidlik talabini muvozanatda ushlab turish uchun yuqori foiz stavkasini talab qiladi¹.

IS va LM egri chiziqlarining kesishishi pul bozorlari va real iqtisodiyot muvozanatda bo'lganda foiz stavkalari va ishlab chiqarishning muvozanat nuqtasini ko'rsatadi¹.

Makroiqtisodiyot — (grekcha: μακρός — „uzun“, „katta“, οἶκος — „uy“ va νόμος — „qonun“) iqtisodiy hodisalar va ularning harakatini bir tizim deb oʻrganuvchi iqtisodiyot nazariyasining boʻlimi. Mamlakatning iqtisodiy holati va rivojlanishini ifodalovchi umumlashgan koʻrsatkichlar tizimi — milliy boylik, yalpi ichki mahsulot, yalpi milliy mahsulot, sof milliy mahsulot, milliy daromad, aholi daromadlari, davlat va xususiy investitsiyalar yigʻindisi, muomaladagi jami pul miqdori va shu kabi jami xoʻjalik boʻyicha jamlanma, umumlashtiruvchi koʻrsatkichlar makroiqtisodiyot oʻrganadigan obyektlar hisoblanadi. Oʻz ichiga hududiy, milliy va xalqaro iqtisodiyotlarni qamrab oladi.
Makroiqtisodiyot mikroiqtisodiyot bilan birgalikda iqtisodiyot fanidagi 2 eng muhim boʻlimlarni tashkil etadi. Mikroiqtisodiy darajada hal etib boʻlmaydigan muammolar makroiqtisodiyotda koʻrib chiqiladi. Makroiqtisodiy taʼlimotlar rivojlanishida 10 dan ortiq maktab tashkil topgan. Ular paydo boʻlgan davlati va asoschilarining gʻoyalariga koʻra farq qiladi. Makroiqtisodiyot termini birinchi marta Ragnar Frisch tomonidan 1934-yil, 14-avgustda qoʻllanilgan. „The General Theory of Employment, Interest and Money“ kitobida keltirilgan gʻoyalari uchun zamonaviy makroiqtisodiyot asoschisi John Maynard Keynes hisoblanadi.
Makroiqtisodiy holatlarni tahlil etishda va optimal makroiqtisodiy siyosatni belgilashda makroiqtisodiy modeldan foydalaniladi. Makroiqtisodiy model oʻzgaruvchilarning bir-biriga bogʻliqlik darajasi, inqirozdan chiqish usullariga koʻra farq qiladi. Neoklassik nazariya va neokeynschilik taʼlimotiga asoslangan makroiqtisodiy modellar asosan iqtisodiy oʻsishga erishish usullarini tasvirlab beradi. Makroiqtisodiy modellarga AD-AS modeli, IS-LM modeli va Solow modeli misol boʻla oladi.
Davlat iqtisodiyotni tartibga solishda fiskal va monetar siyosatdan foydalanadi. Fiskal siyosatda davlatning byudjet parametrlari va soliq stavkalari koʻrib chiqilsa, monetar siyosatda pul massasi koʻrsatkichlari oʻzgartiriladi. Dunyodagi koʻpgina yirik inqirozlar davlatlarning notoʻgʻri makroiqtisodiy siyosatlari yoki iqtisodiyotni yetarli darajada nazorat qilmasliklari oqibatida sodir boʻlgan. Iqtisodchilar Emi Nakamura va Jón Steinssonning 2018-yildagi xulosalariga koʻra, shuncha inqirozlardan soʻng ham, davlatlar tomonidan olib borilayotgan turli makroiqtisodiy siyosatlarning natijalari har doim ham ijobiy emas va shu sababli, bunday siyosatlar tanqid ostida qolmoqda. COVID-19 pandemiyasi paytida qabul qilingan makroiqtisodiy qarorlar yetarli darajada samarali emasligi sababli, u iqtisodiyotga ham, kishilar hayotini saqlashda ham kutilganidek yordam bermadi.
Makroiqtisodiyotning asosiy muammolari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Mikroiqtisodiy darajada oʻz yechimini topmagan muammolar makroiqtisodiy darajada koʻrib chiqiladi^[1][2][3]:

• 
  Iqtisodiy oʻsish, iqtisodiy sikllar. Iqtisodiy oʻsish nima? Iqtisodiy oʻsish sur’atlarini qanday aniqlash mumkin? Iqtisodiy oʻsishga qanday omillar taʼsir koʻrsatadi? Davlat farovonligida iqtisodiy oʻsishning oʻrni qanday?^[4]
  

• 
  Ishsizlik. Qaysi toifadagi aholi ishsiz hisoblanadi? Ishsizlik iqtisodiyotga qanday taʼsir koʻrsatadi? Ishsizlikni qanday qilib yoʻqotish mumkin? Ishsizlik turlarini qanday aniqlash mumkin?^[5][6]
  

• 
  Narxlarning umumiy darajasi. Narxlarning umumiy darajasi deganda nima nazarda tutiladi? Narxlardagi oʻzgarish iqtisodiy muvozanatga qanday taʼsir koʻrsatadi? Inflyatsiya nima? Inflyatsiya qanday holatda iqtisodiyotga foydali boʻlishi mumkin?^[7][8]
  

• 
  Pul muomalasi, Foiz stavkasi. Makroiqtisodiyotda pulning roli qanday? Foiz stavkasi nimalarga taʼsir koʻrsatadi va uni tashkil etuvchi omillar qaysilar?^[9][10]
  

• 
  Savdo balansi. Nega davlatlar oʻzaro savdo bilan shugʻullanishadi? Sof eksport mamlakat valyuta kursiga qanday taʼsir koʻrsatadi?^[11][12]
  

Makroiqtisodiy taʼlimotlar tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Makroiqtisodiyot fan sifatida 1930-yillarda vujudga kelgan. Lekin, bu vaqtga qadar turli olimlar tomonidan iqtisodiyotning ishlash mexanizmi boʻyicha nazariyalar, davlatning iqtisodiy siyosati toʻgʻrisida turli xil gʻoyalar allaqachon paydo boʻlgan edi. Bu nazariyalarning maqsad va usullari bir-biridan farq qilganligi tufayli, har biri oʻz makroiqtisodiy taʼlimotiga ega 10 dan ortiq maktablar vujudga keldi^[13].