Is va mv zv n I 90 sih vA ra an vD xn a a o
Inventarizatsiya va uning natijasini rasmiylashtirish
Download 5.82 Mb. Pdf ko'rish
|
portal.guldu.uz-BUXGALTERIYA HISOBINAZARIYASI
|
5.4. Inventarizatsiya va uning natijasini rasmiylashtirish
Korxonada mavjud b o ‘lgan m ulklar saqlanishini ta ’minlash, ular nazoratini yaxshilash m aqsadida yuritilayotgan hisob m a’lumotlarining n ech o g lik haqiqiyligi, to ‘g ‘riligini tekshirish m aqsadida inventarizatsiya o ‘tkaziladi. Korxonadagi m ulklar de- ganda, asosiy vositalar, nomoddiy aktivlar, ishlab chiqarish zahi ralari, tayyor mahsulot, tovar, pul m a b lag lari va boshqa moliyaviy aktivlar tushuniladi. Korxonaning moliyaviy majburiyatlari ham inventarizatsiya qilinib, bunday majburiyatlarga kreditorlik qar- zlari, bank kreditlari, olingan qarzlar kiradi. Korxonalarda yillik hisobot tuzilib, bundagi m a’lumotlar al batta, haqiqiy m a’lumotlar asosida aks ettirilgan b o lm o g l lozim. Bu shart bajarilishi uchun ham korxona inventarizatsiyasi o ‘tkazilm og‘i shartdir. Inventarizatsiya korxona m ablag‘ini tekshirib, ro ‘yxatga ol ish va olingan m a’lumotlami hisob m a’lumotlari bilan taqqoslash demakdir. Yoki inventarizatsiya x o ‘jalik m ab laglari va ulaming tashkil topish manbalari, x o ‘jalik jarayonlarini buxgalteriya hisobi hujjatlariga asosan qayta ro ‘yxatdan olkazishdir. 1 2 0 Korxonalarda asosan 1-oktabrdan kevin inventarizatsiya o ‘tkaziladi, bunga sabab yillik hisobot m a’lumotlari haqiqiyligini ta ’minlashdir. Ammo quyidagi holatlarga ham e’tibomi qaratmoq zarur: kutubxona fondlari 5 yilda bir marta, yirik asosiy vositalarni 3 yilda bir marta, oziq-ovqat tovarlarini bir yilda 2 marta, kassada gi naqd pullar esa har oyda inventarizatsiya qilinadi. Hozirgi davrda korxonalarga berilgan mustaqillik ulaming ham ma faoliyatlarida o ‘z aksini topmoqda. Shular jum lasidan, in ventarizatsiya o ‘tkazish muddati va obyekti ko ‘rsatilgan ro ‘yxat ham korxona rahbariyati tomonidan mustaqil ravishda yil boshi ga tuziladi. Bu ro ‘yxatga binoan, korxonada doimo amalivotda bo‘ladigan inventarizatsiya komissiya a ’zolari tarkibi ham tuzil- gan b o ia d i. Yuqoridagi m aiu m o tlar aks ettirilgan inventarizatsiya o ‘tkazish ro ‘yxati korxona rahbari tomonidan tasdiqlanadi. Inven taiizatsiya o lk a zish haqidagi ro ‘yxat b o ‘yicha amalga oshiriladi- gan inventarizatsiya rejali hisoblanadi. Rejasiz inventarizatsiya esa quyidagi hollarda olkaziladi: mod diy javobgar shaxs o ‘zgarganda; moddiy javobgarlikning brigada usulida; 50 % brigada a ’zolari o ‘zgarganida; brigada boshlig‘i o ‘zgarganida; yong‘in, tabiiy ofatlar ro ‘y berganda, ular tugatil- gan zahoti; o ‘g ir lik haqida m a’lumot olingan zahoti; mulkchilik shakli o ‘zgarganda; inventarizatsiya o ‘tkazilishi haqida moddiy ja- vobgarlik brigada a ’zolaridan ariza olinganda; boyliklar buzili- shi aniqlanganda; boyliklar qayta baholanishi amalga oshirilgan- da; asosiy vositalar ijarasi ro ‘y berganda (asosiy vositalar inventa- rizatsiyasi); korxona tugatilayotganda. Inventarizatsiyani yuqoridagi o‘tkazish tartibiga k o ‘ra turga b o lish d an tashqari, quyidagi xususiyatiga qarab ham turga ajratish mumkin. M ablaglarning qancha qismini inventarizatsiya qilishiga k o l a ikki xil to liq va qisman boiadi: T o liq inventarizatsiyada korxona mulklarining barchasi qay ta ro ‘yxatdan o lkaziladi. Bunday inventarizatsiya 1 yilda bir bor o lkazilishi shart (yillik hisobot tuzilishidan oldin). Qisman inven- 121 tarizatsiya korxona mulklarining m a ’lum bir qismigina inventa- rizatsiya obyekti bo‘lishi bilan ahamiyatlidir. Inventarizatsiyaning qanday turi o ‘tkazilayotganligidan q at’iy nazar, uni o ‘tkazish haqida korxona rahbarining buyrug‘i tuzili- shi shart. Bu buyruqda quyidagi rekvizitlar aks ettirilgan b o ‘lishi lozim: buyruq tartib raqami; korxona nomi; buyruq yozilgan muddat; inventarizatsiya o ‘tkazilishi lozim bo ‘lgan b o ‘lim; inventarizatsiya obyekti (moddiy boylik va moliyaviy majburiyat); inventarizatsi yaning boshlash va tugatish muddatlari; inventarizatsiya o ‘tkazish sababi; inventarizatsiya hujjatlarining buxgalteriyaga topshirish muddati; rahbarning ismi va imzosi; korxona muhri. Korxonalarda inventarizatsiya o ‘tkazish haqidagi buyruq- lar bajarilishi ustidan nazoratni ta’minlash maqsadida «Inventarizatsi ya o ‘tkazish haqida buyruqlar bajarilishini nazorat kitobi» nomli kitob yuritiladi. Undagi rekvizitlar quyidagilardan iborat: korxo na nomi, inventarizatsiyaning boshlanish m uddati, tugatish m udda ti, inventarizatsiya o ‘tkaziladigan korxona, ombor, sex, b o ‘lim no mi va hokazo, moddiy javobgar shaxs familiyasi, buyruqning tar tib raqami va muddati, inventarizatsiya komissiyasi a’zolarining ismi-sharifi, buyruqning olinganligini tasdiqlovchi imzo, inventa rizatsiya etiladigan boylik nomi, inventarizatsiya o ‘tkazish m ud dati (buyruqqa k o ‘ra, haqiqatda), tugatilish muddati (buyruqqa ko ra, haqiqatda), inventarizatsiya qatnashchilari haqida bel gi va m a’lumotlar, dastlabki natija (muddat, yetishmovchilik, or- tiqcha summalar), so‘nggi natijalar (muddat, yetishmovchilik or- tiqcha summalar), natijalar tasdiqlangan muddat yetishmovchilik b o ‘yicha qabul qilingan tadbir muddati, yetishmovchilikni qoplash, ishni tergov organlariga berish, belgi q o ‘yish qatori. Buyruqni olib, u olinganligi haqida ro ‘yxatga imzo chekkan kom issiya a ’zolari, belgilangan obyektga borganlaridan so ‘ng in ventarizatsiya boshlashdan oldininventarizatsiyamuddatiga, kirim va chiqim hujjatlari yoki moddiy boyliklar va pul m ablag'lanning harakati haqida hisobotlaming oxirgilarini olishlari shart. 122 Inventarizatsiya komissiyasining rahbari hisob reyestrlari (hi- sobotlari) ilova qilingan ham ma kirim va chiqim hujjatlariga imzo qo‘yadi. Bu hujjatlar buxgalteriyada inventarizatsiya boshlangunga qadar hisob b o ‘yicha moddiy boyliklar qoldig'ini hisoblashga asos bo‘ladi. Inventarizatsiya qilinayotgan boylikni keltirish b o ‘yicha hisobdorlik summalariga ega yoki uni qabul qilish uchun ishonch- nomaga ega b o lg a n shaxslardan ham tilxat olinishi lozim. Inventarizatsiya o ‘tkazish tartibi 0 ‘zbekiston Respublikasi Buxgalteriya Hisobi Milliy Standartining 19-sonli «Inventarlash- ni tashkil etish va o ‘tkazish» nomli standartida ketirilgan. M od diy boyliklar va hisoblangan moliyaviy majburiyatlam ing haqiqiy holati haqidagi m alu m o tlar inventarizatsiya vozuvi yoki inventa rizatsiya dalolatnom alariga ikki nusxadan kam bo'lm agan miqdor- da rasmiylashtiriladi. Inventarizatsiya kom issiya a ’zolari inventa rizatsiya obyektlarining oxirgi qoldiqlarini to 'liq va aniq aks etti- rishlari, inventarizatsiya m a’lumotlarini o ‘z vaqtida va to ‘g ‘ri ras- miylashtirishlari lozim. Korxonalarda inventarizatsiya qilinayotgan mulklam ing haq iqiy q o ld ig lari o lc h a sh , tortish, sanash orqali aniqlanadi. Shuning uchun ham korxona rahbari inventarizatsiya belgilangan muddat- da boshlanishini va oqilona tashkil etilishini ta ’minlash shart-sha- roitlarini yaratishi zarur. Bunday shart-sharoitlarga yordamchi ish kuchlari tortish va oMchash asboblari ham da ulami texnik sozligini ta’minlash kabilar kiradi. Korxonalam ing tovar-moddiy zahiralari inventarizatsiya qilmayotganda. ular mol yetkazib beruvchilar omborlarida saqla- nayotgan b o ls a , tanlov usulida tekshirish ishlari olib borilishi mumkin. Tanlov usulida boyliklam ing b a’zi birlarigina olchanishi, sanalishi mumkin, agar hisobdagilardan farqlar aniqlansa, moddiy boylikning hammasi inventarizatsiyadan o ‘tkazilishi shart b o la d i. Ko‘p miqdorda tortiladigan tovarlar inventarizatsiyasi olib borilay- otganda inventarizatsiya komissiya a ’zolaridan biri moddiy ja- vobgar shaxs bilan tortish vedomostlariga m a’lumotlami aks et- tirib boradi. Kun oxiri yoki o lc h a sh oxiriga borganda ushbu vedo- mostlar m a’lumotlari umumlashtirilib, jam i k o ‘rsatkichlar inventa rizatsiya ro ‘yhatida aks ettiriladi. O lch ash dalolatnomalari, texnik hisoblash va tortish vedo- mostlari inventarizatsiya ro ‘yxatiga ilova qilinishi shart. Korxona mulklarining haqiqiy miqdori inventarizatsiya orqali aniqlanayot- ganda, moddiy javobgar shaxsning qatnashishi lozim. Inventarizatsiya dalolatnomalari va inventarizatsiya ro ‘yhat- lari yozm a ravishda, shuningdek, hisoblash texnikasi vayozuvm ash- inalari orqali to ld irilish i mumkin. Ushbu hujjatlarni to ld irish d a o ‘chirib yozishlar va bo'yashlarga y o ‘l q o ‘ymaslik zarur. Inventa rizatsiya qilinayotgan tovar moddiy boyliklari va boshqa obyektlari inventarizatsiya yozuvlarida aks ettiriladi. Inventarizatsiya obyekt lari u analitik hisobi ro ‘yhati bo‘yicha inventarizatsiya ro ‘yxatiga tartib raqami, o ic h o v birligi, m iqdorida aks ettirilib boriladi. Agar xatolik bilan aks ettirilgan yozuvlar aniqlansa, ustidan chizib, to ‘g ‘ri yozuv aks ettiriladi va bu komissiya a ’zolari hamda moddiy javobgar shaxs imzosi bilan tasdiqlanadi. Agarda inventa rizatsiya yozuvi va ro ‘yxatlarida, solishtirma vedomostlarida b o ‘sh qatorlar b o is a , chiziq tortilishi kerak. Bu bilan qo‘shimcha yozuv lar orqali inventarizatsiya m a’lumotlari haqiqatdan chetlanishining oldi olingan b o ia d i. Inventarizatsiyaning rasmiylashtirilishi bilan b o g iiq inven tarizatsiya dalolatnomasi va inventarizatsiya ro ‘yhatini inventa rizatsiya komissiya a ’zolarining barchalari va moddiy javobgar shaxs imzolari bilan tasdiqlashlari kerak. Hisob va inventarizatsiya m aium otlari solishtirma vedom ost larida taqqoslaniladi.Ortiqcha yoki yetishmovchiliklami miqdor va qiymat k o ‘rinishida aks ettirish shu solishtirma vedomostlarida am alga oshiriladi. K orxona mulklarining inventarizatsiyasida qollaniladigan hu jjatlar ro‘yhati quyidagilardan iborat: asosiy vositalar inventarizatsiya yozuvi - korxona asosiy vos- italarining inventarizatsiya m a’lumotlarini rasmiylashtirishda qollan ilad i. Aktivlar joylashgan o ‘m i ham da saqlanishiga, m od diy javobgar shaxslar b o ‘yicha alohida bir nusxada to ld irilib , ko- 124 missiya a ’zolari va moddiy javobgar shaxs tomonidan imzolanadi, so‘ngra buxgalteriyaga topshinladi; inventarizatsiya yorlig‘i. Ushbu hujjat ishlab chiqarish sha- roitlariga k o ‘ra inventarizatsiya komissiyasi a ’zolari korxona om- borlaridagi xom ashyo, tayyor mahsulot, tovar va boshqa moddiy boyliklam i darhol sanab chiqa olm aganlarida va inventarizatsiya ro ‘yxatida aks ettira olm aganlarida qo‘llaniladi. Inventarizatsiya yorlig'i komissiya a ’zolari tom onidan to ‘ldirilib, hisoblangan tovar moddiy boyliklari bilan birga ular joylashgan yerida saqlanadi; tovar-moddiy boyliklarining inventarizatsiya ro ‘yxati. Kor- xonadagi xomashyolar, materiallar, tayyor mahsulotlar, tovarlar va boshqalam i haqiqatdagi qoldig‘ini aks ettirishda q oilan ilib , moddiy boyliklar joylashgan o ‘m i, o ‘rnatilgan moddiy javobgar- ligi b o ‘yicha alohida tuziladi. Inventarizasiya ro ‘yxati komissiya a ’zolari va moddiy javobgar shaxs imzo chekkanlaridan so‘ng, sol- ishtirma vedomostini tuzish uchun buxgalteriyaga yuboriladi; jo ‘natilgan tovarlar inventarizatsiya dalolatnomasi. Ushbu da- lolatnoma korxonalarga j o ‘natilgan tovarlar haqiqiy qiymatini an- iqlashda qollaniladi. T o‘lash muddati o ‘tib ketgan va to ia s h m ud dati yetmagan _jo‘natilgan tovarlar b o ‘yicha alohida bir nusxadan to ‘ldirilib, komissiya a ’zolari imzolab, buxgalteriyaga topshiradi- lar. m as’ul saqlashga qabul qilingan (berilgan) tovar moddiy boy liklar inventarizatsiya ro‘yxati. Ushbu inventarizatsiya ro ‘yxati m a’sul saqlashga olingan (berilgan) tovar moddiy boyliklaming haqiqiy qiymatini aniqlashda qo‘llaniladi. Inventarizatsiya ro'yxati bir nusxada to ‘ldirilib komissiya a ’zolari, moddiy javobgar shaxs imzo chekkanlaridan so‘ng, solishtirma vedomostini tuzish uchun buxgalteriyaga yuboriladi. y o ‘ldagi materiallar va tovailar inventarizatsiya dalolatnom a si. Ushbu dalolatnoma inventarizatsiya mobavnida y o ‘lda bo‘lgan mahsulotlar hamda tovarlam ing haqiqiy miqdori va qiymatini an iqlashda foydalaniladi. Material va tovarlar y o ‘lda ekanligini tas diqlovchi hujjatlar asosida dalolatnoma bir nusxada to ‘ldirilib, ko missiya a ’zolari tomonidan imzo bilan tasdiqlanib, korxona bux- galteriyasiga topshinladi. Inventarizatsiya shakllar k o ‘rinishidagi inventarizasiya dalo- latnomalari ro ‘yxatlari o ‘rniga buxgalteriya jurnal-order vedom ost lari shaklida qo‘llanilishi mumkin. Asosiy vositalam ing tugallanmagan ta ’mirlash ishlari inven- tari- zatsiya dalolatnomasi bino, inshoot, texnik-ta’minot vositalari, asbob-uskunalar va boshqa asosiy vositalam ing obyektlarini tugal lanmagan kapital ta ’mirlash ishlari inventarizatsiyani o ‘tkazishda q o ‘llaniladi. Bajarilgan ishlar holati tekshimvi asosida bir nusxada to ‘ldirilib, komissiya a ’zolari, moddiy javobgar shaxslar tom oni dan imzolanadi va buxgalteriyaga topshiriladi. Kelgusi davr xarajatlarining inventarizatsiya dalolatnom a si korxonalar kelgusi davr xarajatlari hisobi yuritiladigan schyot m a ’lumotlarini tekshirish asosida tuzilib, imzolanadi va buxgal teriyaga topshiriladi. Pul m ablaglari inventarizatsiya dalolatnomasi kassadagi naqd pullar haqiqiy miqdorini aniqlash m aqsadida o‘tkazilayotgan inventarizatsiya m a’lumotlarini aks ettirishda qoilaniladi. K omissiya a ’zolari qimmatbaho qog‘ozlar, limitlashtirilgan chek daftarchalari, naqd pullar miqdorini sanash orqali aniqlab, da- lolatnomani ikki nusxada to ‘ldiradilar. Ushbu dalolatnomaga ko missiya a ’zolari va moddiy javobgar shaxs imzo chekadi ham da bir nusxasi buxgalteriyaga topshiriladi, ikkinchi nusxasi esa moddiy javobgar shaxsda qoladi. M oddiy javobgar shaxs o ‘zgarayotganda o ‘tkaziladigan inven tarizatsiya shakli uch nusxada to id irilad i. Biri buxgalteriya, ikk inchi, uchinchi nusxalari esa moddiy javobgarlikni topshirayotgan v a qabul qilib olayotgan shaxslarga beriladi. Ushbu hujjat qim mat baho qog’ozlar va qat’iy hisobdagi hujjatlar haqiqiy miqdorini an iqlash maqsadida o ‘tkaziladigan inventarizatsiya m a’lumotlarini rasmiylashtirishda qoilaniladi. Q at’iy hisobdagi hujjat blankalar- iga benzin talonlari, y o ‘l chiptalari va boshqalar misol bo‘ladi. Inventarizatsiya yozuvi ikki nusxada to ‘ldirilib, birini saqlash uchun buxgalteriyada, ikkinchisi esa qimmatbaho qog‘ozlami qat’iy hisobdagi blankalari moddiy javobgar b o ‘lgan shaxsda qo ladi. 126 Xaridorlar bilan hisoblashish inventarizatsiya dalolatnomasi xaridorlar, mol yetkazib beruvchilar va boshqa turli debitorlar ham da kreditorlar bilan hisoblashish inventarizatsiya m a’lumotlarini rasmiylashtirishda qollaniladi. Dalolatnoma bir nusxada, tegish li schyot m a’lumotnomalari asosida aniqlangan qoldiq summalari aks ettirilgan holda rasmiylashtirilib, kom issiya a ’zolari tomonidan imzo bilan tasdiqlanib, buxgalteriyaga topshinladi. M a’lumotnoma buxgalteriya hisobi tegishli sintetik schyot lar bo‘yicha alohida rasmiylashtiriladi. Ushbu m a’lum otnoma kor xonadagi debitorlik va kreditorlik qarzlari yuzasidan hisoblashish- da b o ‘lgan turli korxonalar, tashkilotlardan olinadi. Solishtirma qaydnom a asosiy vositalar inventarizatsiya nati- jalarini rasmiylashtirishda q o llan ib , bir nusxada to ‘ldiriladi va buxgalteriyada belgilangan muddatgacha saqlanadi. Solishtirma qaydnoma hisob m a’lumotlaridan chetlashishlar aniqlangan tovar moddiy boyliklar inventarizatsiya natijalarini rasmiylashtirish uchun qo‘llaniladi. Ushbu solishtirma qaydnom a ham bir nusxada rasmiylashtirilib, buxgalteriyada belgilangan muddatgacha saqla nadi. Korxona x o ‘jalik mulklari inventarizatsiya m a’lumotlari va an- lqlangan natijalari yuqoridagi hujjatlarda rasmiylashtirilgach. kor xona rahbari tasdig‘idan so ‘ng, buxgalteriya schyotlarida tegishli yozuvlar amalga oshiriladi. Inventarizatsiya natijasida quyidagilar aniqlanadi: hisob va inventarizatsiya m a’lumotlari teng; hisob m a’lumotlaridan inventarizatsiya natijasida aniqlangan m a’lumotlar yuqoriligi (ortiqcha x o ‘jalik m a b lag la ri aniqlanishi); hisob m a’lumotlari k o ‘rsatkichlari yuqoriligi (xo'jalik mulklari yetishmovchiligining aniqlanishi). Buxgalteriya hisobida sodir b o lay otgan jarayonlar o ‘sha vaqt- ning o ‘zidayoq maxsus hujjatlarda rasmiylashtiriladi. Bu hujjatlar buxgalteriya hisobi hujjatlari deb aytiladi. Buxgalteriya hisobining yana bir xususiyati, unda xo‘jalik jarayonlarining hujjatlaslitiril- ishidir. Buxgalteriya hisobi tizimida qayd qilinadigan har bir op- 127 Inventarizatsiya shakllar ko‘rinishidagi inventarizasiya dalo latnomalari ro ‘yxatlari o ‘rniga buxgalteriya jum al-order vedomost- lari shaklida qo ilan ilishi mumkin. Asosiy vositalam ing tugallanmagan ta ’mirlash ishlari inven- tari- zatsiya dalolatnomasi bino, inshoot, texnik-ta’minot vositalari, asbob-uskunalar va boshqa asosiy vositalam ing obyektlarini tugal lanmagan kapital ta’mirlash ishlari inventarizatsiyani o ‘tkazishda qo‘llaniladi. Bajarilgan ishlar holati tekshiruvi asosida bir nusxada to id irilib , komissiya a ’zolari, moddiy javobgar shaxslar tomoni dan imzolanadi va buxgalteriyaga topshiriladi. Kelgusi davr xarajatlarining inventarizatsiya dalolatnom a si korxonalar kelgusi davr xarajatlari hisobi yuritiladigan schyot m a’lumotlarini tekshirish asosida tuzilib, imzolanadi va buxgal teriyaga topshiriladi. Pul m ab lag iari inventarizatsiya dalolatnomasi kassadagi naqd pullar haqiqiy miqdorini aniqlash m aqsadida o ‘tkazilayotgan inventarizatsiya m a’lumotlarini aks ettirishda qoilaniladi. Komissiya a ’zolari qimmatbaho qog‘ozlar, limitlashtirilgan chek daftarchalari, naqd pullar miqdorini sanash orqali aniqlab, da- lolatnomani ikki nusxada to idiradilar. Ushbu dalolatnomaga ko m issiya a ’zolari va moddiy javobgar shaxs imzo chekadi ham da bir nusxasi buxgalteriyaga topshiriladi, ikkinchi nusxasi esa moddiy javobgar shaxsda qoladi. Moddiy javobgar shaxs o ‘zgarayotganda o ‘tkaziladigan inven tarizatsiya shakli uch nusxada to id irilad i. Biri buxgalteriya, ikk inchi, uchinchi nusxalari esa moddiy javobgarlikni topshirayotgan va qabul qilib olayotgan shaxslarga beriladi. Ushbu hujjat qimmat baho qog‘ozlar va qat’iy hisobdagi hujjatlar haqiqiy miqdorini an iqlash maqsadida o ‘tkaziladigan inventarizatsiya m aium otlarini rasmiylashtirishda qoilaniladi. Q at’iy hisobdagi hujjat blankalar- iga benzin talonlari, y o i chiptalari va boshqalar misol b o ia d i. Inventarizatsiya yozuvi ikki nusxada to id irilib , birini saqlash uchun buxgalteriyada, ikkinchisi esa qimmatbaho qog‘ozlami qat’iy hisobdagi blankalari moddiy javobgar b o ig a n shaxsda qo ladi. 126 Xaridorlar bilan hisoblashish inventarizatsiya dalolatnomasi xaridorlar, mol yetkazib beruvchilar va boshqa turli debitorlar ham da kreditorlar bilan hisoblashish inventarizatsiya m a’lumotlarini rasmiylashtirishda q o ‘llaniladi. Dalolatnoma bir nusxada, tegish li schyot m a’lumotnomalari asosida aniqlangan qoldiq summalari aks ettirilgan holda rasmiylashtirilib, kom issiya a ’zolari tomonidan imzo bilan tasdiqlanib, buxgalteriyaga topshiriladi. M a’lumotnoma buxgalteriya hisobi tegishli sintetik schyot lar b o ‘yicha alohida rasmiylashtiriladi. Ushbu m a’lum otnoma kor- xonadagi debitorlik va kreditorlik qarzlari yuzasidan hisoblashish- da boMgan turli korxonalar, tashkilotlardan olinadi. Solishtirma qaydnom a asosiy vositalar inventarizatsiya nati- jalarini rasmiylashtirishda q o llan ib , bir nusxada to ‘ldiriladi va buxgalteriyada belgilangan muddatgacha saqlanadi. Solishtinna qaydnoma hisob m a’lumotlaridan chetlashishlar aniqlangan tovar moddiy boyliklar inventarizatsiya natijalarini rasmiylashtirish uchun qo‘llaniladi. Ushbu solishtirma qaydnom a ham bir nusxada rasmiylashtirilib, buxgalteriyada belgilangan muddatgacha saqla nadi. Korxona x o ‘jalik mulklari inventarizatsiya m a’lumotlari va an iqlangan natijalari yuqoridagi hujjatlarda rasmiylashtirilgach. kor xona rahbari tasdig‘idan so ‘ng, buxgalteriya schyotlarida tegishli yozuvlar amalga oshiriladi. Inventarizatsiya natijasida quyidagilar aniqlanadi. hisob va inventarizatsiya maTumotlari teng; hisob m a’lumotlaridan inventarizatsiya natijasida aniqlangan m a’lumotlar yuqoriligi (ortiqcha x o ‘jalik m ab lag lari aniqlanishi); hisob m a’lumotlari ko ‘rsatkichlari yuqoriligi (xo‘jalik mulklari yetishmovchiligining aniqlanishi). Buxgalteriya hisobida sodir b o ‘layotgan jarayonlar o ‘sha vaqt- ning o ‘zidayoq maxsus hujjatlarda rasmiylashtiriladi. Bu hujjatlar buxgalteriya hisobi hujjatlari deb aytiladi. Buxgalteriya hisobining yana bir xususiyati, unda xo‘jalik jarayonlarining hujjatlashtiril- ishidir. Buxgalteriya hisobi tizimida qayd qilinadigan har bir op- eratsiya dastlab hujjatlashtirilishi kerak. Hujjat buxgalteriya hiso bi m a’lumotlarining yagona manbai hisoblanadi. Shu sababli bux galteriya hisobida hujjatsiz m a’lumotlar axborot sifatida tan olin- maydi. Buxgalteriya hisobi hujjatiari b o ‘lib o ‘tgan voqea-hodisalar to ‘g ‘risidagi yozm a guvohdir, ya’ni hujjatlar o ‘tgan davr to ‘g ‘risida m a’lumot beradi. Hujjatlar bir necha xususiyatlarga ko‘ra turkum larga ajratiladi, bunday guruhlashga sabab, hujjatlashtirish ishlarini, ulardan hi sob ishlarida foydalanishni ham da ular aylanishini, saqlashini os- onlashtirishdir. Hujjatlar tuzilishi tartibiga, vazifasiga, x o ‘jalik ja- rayonini aks ettirishiga, qayerda tuzilishi xususiyatlariga k o ‘ra tur kum larga ajratiladi. Hujjat aylanishi - birlamchi hujjatlam i tuzilib, ulam i qayta ish- lab va umumlashtirib, guruhlashdan so ‘ng, arxivga topshiril- guncha b o ‘lgan harakatidir. Buxgalteriyaga kelib tushgan hujj atlar majburiy tekshiruvdan o ‘tishi kerak. Korxona b o ‘yicha huj ja t aylanishining o ‘z vaqtida bajarilishi bosh buxgalter tomonida nazorat qilib boriladi. Korxonada mavjud b o ‘lgan m ulklar saqlan- ishini ta ’minlash, ular nazoratini yaxshilash maqsadida, yuritilay- otgan hisob m a’lumotlari nechog‘lik haqiqiyligi, to ‘g ‘riligini tek- shirish m aqsadida inventarizatsiya o ‘tkaziladi. Download 5.82 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|