Ишлаб чикариш омиллари ва ишлаб чикариш омилларининг чекли махсулдорлигининг камайиш конуни

C  W  L_A  r  K_A  W  L_B  r  K_B .
0N₁N₂ учбурчак ичида ѐтса, шу нуқтага мос ресурслар комбинациясини

олганда, фирма ўз бюджетини тўлиқ сарфламайди. Масалан М нуқта учун (1)-тенглама қуйидагича ѐзилади:

W  L_M  r  K_M  C . (2)
(1) тенглама фирманинг ҳар бир умумий харажати учун графикда алоҳида изокванта билан ифодаланади. Агар фирманинг умумий харажатлари икки вариантда бўлса, яъни C₁

ва C₂
ҳамда
C₁  C₂ бўлса, ушбу умумий харажатлар учун изокванталар графикда

қуйидагича жойлашади (8-расм).

K


₀ L

4. 
   расм. Изокванталарнинг жойлашуви.
   

Фирма бюджетининг ўсиши ѐки ресурслар нархининг пасайиши изокостани ўнгга силжитади, бюджетнинг қисқариши ва ресурслар нархининг ошиши изокостани чапга силжитади.
(1)-тенгламани қуйидаги кўринишда ѐзамиз:
K  ^C  ^{ W }  L . (3)

 

r
^r  

тенг:
(3)-тенгламадан келиб чиқадики изокостанинг бурчак коэффициенти қуйидагига
^K   ^W . (4)

L r

Изокостанинг бурчак коэффициенти

_ ^W 

шуни кўрсатадики, агар фирма r

r
 
 

нархда
^W бирлик капитал сотиб олиш учун бир бирлик меҳнат сарфидан воз кечса

r

(W сўм иқтисод қилади), ишлаб чиқаришдаги умумий харажат қиймати ўзгармайди.
Масалан, агар иш ҳақи 20 сўм, капиталга ижара ҳақи 5 сўм бўлса
K _ W  20 сум _{ 4,}

ѐки
L r  5 сум

K  4L.

Демак, фирма умумий харажатни ўзгартирмасдан бир бирлик меҳнатни 4 бирлик капитал билан алмаштириши мумкин.

Энди фирманинг умумий харажатлари чекланганда максимал маҳсулот ищлаб чиқаришга эришиш масаласини график усулда ечилишини кўриб чиқамиз.

K
капитал

K
L -меҳнат

4. 
   расм. Ишлаб чиқарувчининг мувозанат нуқтаси.
   

Ишлаб чиқарувчи
Q₃ миқдорда ишлаб чиқара олмайди, нимага деганда унинг

бюджети
Q₃ миқдордаги маҳсулотни ишлаб чиқариш учун керак бўлган ресурсларни

сотиб олишга етмайди.
Q₁ ҳам максимал ишлаб чиқариш ҳажми бўла олмайди, чунки бу

ҳолатда ишлаб чиқарувчи ўз бюджетини тўлиқ сарфламайди, демак у ишлаб чиқаришни ошириши мумкин.

Q₂ миқдордаги маҳсулот берилган бюджетда энг максимал маҳсулот ишлаб

чиқариш ҳажми ҳисобланади. Е нуқтада Q₂
изокванта билан изокоста чизиғи С кесишади

ва ушбу Е нуқта ишлаб чиқарувчининг мувозанат ҳолатини ифодалайди. Е нуқтада изокванта ҳам, изокоста ҳам бир хил ѐтиқликка эга эканлигидан ва изоквантанинг ѐтиқлиги чекли технологик алмаштириш нормаси билан ўлчаниши, яъни

MRTS   ^K  ^MPL
(5)

ва изокостанинг ѐтиқлиги
L
K _{ } W
MP_K

га тенглигини ҳисобга олсак, мувозанат Е нуқта

L r
учун қуйидаги тенглик ўринли бўлади:
^MPL  ^W . (6)
MP_K r
(6)-муносабатни қуйидагича ѐзамиз

MP_{L } MP_K

. (7)

W r
(7)- тенглик ишлаб чиқарувчининг мувозанат ҳолатини белгиловчи шарт бўлиб ҳисобланади.
Мувозанат шарт (7) шуни кўрсатадики, чекланган харажатда максимал ишлаб чиқаришга эришилганда ишлаб чиқариш омиллари учун сарфланган ҳар бир қўшимча сўм бир хил миқдордаги қўшимча маҳсулот ишлаб чиқаришни таъминлайди.
Агар ишлаб чиқариш омилларидан бирининг нархи ошса, масалан ишчи кучи нархи ошса фирма, бундай ўзгаришга ишлаб чиқариш жараѐнида ишчи кучини капитал билан алмаштириш билан жавоб беради.
Бундай ҳолат қуйидаги графикда келтирилаган (10-расм).

Бошланғич ҳолатдаги
C₁ изокостада максимал ишлаб чиқариш Е нуқтада

эришилади ва
L₁ , K₁
миқдордаги ресурслар сарфланади. Ишчи кучининг нархи ошганда

изокоста C₂
ҳолатга ўтади. C₂
изокоста ишчи кучи нархининг ошганлигини ифодалайди.

K


_K2 E₂

E
Q’
^K1 ^{1
C2 C}1 L
L₂ L₁

4. 
   расм. Ишчи кучини нархи ошганда уни капитал билан алмаштириш.
   

C₂ изокостада фирма максимал ишлаб чиқариш ҳажмига E₂
нуқтада эришади ва

ишлаб чиқаришга
L₂ ва K ₂
миқдордаги ресурслар сарфланади. Ишчи кучига нархнинг

ошиши, ишчи кучидан фойдаланишни қисқартиради ва капиталдан фойдаланишни оширади.

Мисол. Фирманинг ишлаб чиқариш функцияси қуйидаги кўринишга эга:
Q  2  L  K .
Капитал нархи 4000 сўм, ишчи кучи нархи 12000 сўм. Агар фирма бюджети 120 минг сўм бўлса, у максимал миқдорда маҳсулот ишлаб чиқариш учун анча ишчи кучидан ва қанча миқдордаги капиталдан фойдаланади? Максимал ишлаб чиқариш ҳажми қанча бўлади?
Демак, масаланининг кўринишини қуйидагича ѐзамиз:
Q  2 L  K  max .

Фирманинг бюджети чегарасида
12 L  4 K 120 . Изокостани чизамиз

K 30

15

L
⁵ 12
Умумий формуладан фойдаланиб максимал ишлаб чиқаришни таъминлайдиган ресурслар миқдорини аниклаймиз.
K  ¹²⁰  ¹²⁰  15 бирлик,

2  r


120
^L 2 W
2  4
_ 120
2 12

 5 бирлик,

Демак, максимал миқдори Q  2515  150 бирлик
150 бирлик маҳсулот ишлаб чиқариш учун фирма 15 бирлик капиталдан ва 5 бирлик ишчи кучидан фойдаланади.