Ishsizlik. Inflatsiya mavzusida ma’ruza matni ishsizlik va uning shakllari
Download 143.08 Kb.
|
Ishsizlik. Inflatsiya mavzusida ma’ruza matni ishsizlik va uning[1]
- Bu sahifa navigatsiya:
- Inflatsiya oqibatlari Inflatsiya oqibatlari uning nimaga olib kelishini bildiradi, bu inflatsion kutish
|
«GIPERINFLATSI¥A»
— Ser, sizni kuzatib turgan edim, yerda yotgan pulni tagiga qarab, o‘zini olmay ketyapsiz?! — Buni tushunmaydigan joyi yo'q, pulning tagida arzigulik narsa yo‘qmikan, deb qaragandim, xolos. Yo‘rg‘alovchi inflatsiya. Bu narxlarningbiroztezo'sibborishi- ni bildiradi. Narxlar odatda yiliga 20—200 % o‘sganda, yo‘rg‘alovchi inflatsiya bor, deb hisoblanadi. Giperinflatsiya yoki shiddat bilan yuguruvchi inflatsiya. Bu narxlarning yiliga 1000 %dan ziyod, ya'ni 10 martadan ko‘p o‘si- shini bildiradi. Bu o‘ta xavfli inflatsiya hisoblanadi. U iqtisodiyot- ni izdan chiqarib, tang ahvolga solib qo‘yadi. Pulga ishonch tamo- mila yo‘qoladi, hamma puldan tezroq qutulishga intiladi, chunki u ko‘z ochib yumguncha qadrsizlanadi. Pul ishlab chiqarishdan ko‘ra ko‘proq olib-sotarlik ishiga, qisqa muddatda bitib ketadigan operatsiyalarga sarflanadi, hech kim pulni jamg'armaydi, chunki u ham qadrsizlanadi. Xonadonlar va firma- larni vahima bosadi. Giperinflatsiyaning yaqqol namunasi XX asr- ning 20-yillarida Germaniya, Polsha, Avstriya, Vengriya va shu- ningdek, o‘sha asrning 70- va 80-yillar bo‘sag‘asida Nikaraguada kuzatilgan, bu yerda narxlar yiliga 330 marta o'sgan. Giperinflatsiya alomatlari O‘zbekistonda 1990—1992-yillarda kuzatilgan, chunki o‘sha kezlarda muomalada sho'rolar davrining rubl degan puli yurgan. Narxlar 960—1100 % atrofida oshib, pul keskin qadrsiz- langan. Inflatsiya oqibatlari Inflatsiya oqibatlari uning nimaga olib kelishini bildiradi, bu inflatsion kutish, deb ham yuritadilar. Kutishning o‘zi ikki xil bo‘- ladi. Birinchisi, oldindan nimaligi ma'lum bo'lgan narsani kutish. Bunda inflatsiya prognozlashtirilgan bo'ladi, narxlarning qanchaga ortishi oldindan taxmin etiladi, bundan xalq xabar topadi. Ikkin- chisi, nima berishi oldindan ma'lum bo'lmagan inflatsiya, uning oqibatlari aniq bo'lmaydi, bular xalq uchun tasodif bo‘ladi. Birinchi turdagi kutish yuz berganda xonadonlar va firmalar bunga mos- lashish choralarini belgilab oladilar. Ular tovarlarni yoki turli re- surslarni oldindan sotib olib, ularning zaxirasini hosil qiladilar. Ikkinchi turdagi kutishda narxning ortishi noma'lum bo‘lganidan unga xonadonlar va firmalar oldindan tayyorlanib bormaydilar, zaxira hosil qilmaydilar. Inflatsiya oqibati sifatida pul qadrining pasayishidan iborat yo'qotishlarga duch keladi. Biroq buni har doim birdek baholab bo‘lmaydi, chunki bu inflatsiyaning qandayligiga bog‘liq. Agar giperinflatsiya iqtisodiy tanglik hosil qilsa, o'rmalovchi inflatsiya sharoitida iqtisodiy faollik yuz beradi. Gap shundaki, inflatsiya sust kechganda inflatsion foyda olish uchun firmalar ishlab chiqarishni ko'paytirishga intiladilar. Inflatsiya bir me'yorda kechganda pul taklifi ham me'yorida bo'ladi, ya'ni iqtisodiyotga qo‘shimcha pul inyeksiya (ukol) qilinadi. Bu talabni oshirib bozorni kengaytiradi, natijada ishlab chiqarish o'sadi, bandlik ortib fuqarolarning pul daromadi ko‘payadi. Iqtisodiyot uchun eng ma'quli inflatsiyaning bo‘lmasligi, deb aytish mumkin, lekin amaliyotda bu har doim ham naf keltiravermaydi, chunki pul inyeksiyasi bo‘lmaydi. Tajriba shuni ko‘rsatadiki, inflatsiya evida bo‘lganda pul inyeksiyasi iqtisodiy o‘sishga ko‘mak beradi. Shu sababli inflatsiyani faqat salbiy hodisa, deb aytib bolmaydi. Undagi ijobiylik va salbiylik inflatsiya sur'atiga bog’liqdir. Inflatsiya qanchalik sust bo‘lsa, iqtisodiy o‘sishga qulay sharoit shunchalik hosil bo‘ladi. Aksincha, inflatsiya qanchalik shiddatli bo‘lsa, shunchalik iqtisodiy qiyinchiliklar yuzaga keladi. Demak, gap inflatsiyaning o'zida emas, balki uning darajasi va shiddatidadir. Evida bo'ladigan inflatsiyada yutqazish bo'lmaydi, deb aytish mumkin, chunki narxlar o‘sgan sharoitda daromadlar ulardan tez o‘sadi. Masalan, narxlar yiliga 6 % oshsa, pul daromadlari 10 %ga oshadi. Bunda real daromad 4 % ko'paygan bo‘ladi (10 6=4). Xuddi shuningdek, firmalar daromadi ham ortadi. Banklarda saq- lanadigan pul qadri ham pasaymaydi, chunki bu pul uchun beriladi- gan foiz inflatsiyani hisobga olib oshiriladi. Masalan, hozir bank omonat uchun yiliga 4 % to'lasa, inflatsiya yiliga 4 % bo'lsa, bank shuni hisobga olib omonat uchun 8 % to‘laydi. Bu bilan inflatsion yo‘qotishdan ham qutulib qolinadi. Inflatsiyaga moslashish Download 143.08 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|