Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti foydali qazilma konlarini qidirish

Amaliy ishni bajarish tartibi 
Barcha talabalar o„zlarining variantlari, undagi bajirilgan ishlar va toplangan 
ma‟lumotlar asosida faqat foydali qazilma va uni o„rab turgan tog„ jinslari 
qatlamlari uchun aloqador bo„lgan o„rtacha ko„rsatkichlar va miqdorlarni 
hisoblaydi. 
O‘rtacha miqdorlarni hisoblash. Foydali komponentning laboratoriya 
namunasidagi miqdori quyidagi birliklarda ifodalanadi: 
1) namunadagi elementning foizdagi miqdori ko„rinishida (temir, marganes, 
qo„rg„oshin, rux, mis, nikel, surma, simob, oltingugurt, qalay va boshqalar uchun); 
2) bir qator foydali qazilmalar uchun (WO
3
- volfram ma‟danlari uchun, LiO
2
litiy ma‟danlari uchun, Ta
2
O
5
va Nb
2
O
5
- tantal-niobiy ma‟danlari uchun, Cr
2
O
3
- 
xromitlar uchun, P
2
O
5
- apatitlar va fosforitlar uchun) - oksidlarning foizdagi 
miqdori ko„rinishida; 
3) minerallarning kub metriga kilogrammalarda (slyuda, pyezokvars, island 
shpati va boshqalar) kub metriga grammlarda (oltinning, platinaning, 
kassiteritning, volframitning, sirkonning, monatsitning sochma konlari), kub 
metrlarda yoki karatlarda (olmos), litrga milligrammlarda (yod, brom), tonnaga 
grammlarda (asl metallarning - oltinning, platinaning ma‟dan konlari). 
Foydali komponentning (yoki foydali komponentlarning) o‘rtacha miqdorini 
hisoblash avval alohida tog„ inshootining yoki burg„i qudug„ining tubi (kesimi) 
bo„yicha keyin inshoot, blok, uchastka va butun kon bo„yicha amalga oshiriladi. 
O„rtacha arifmetik miqdor usuli quyidagichadir: 
%;
1
3
2
1








n
n
рт
C
n
С
С
С
С
C
Bunda: C
рт
- foydali komponentning o„rtacha miqdori; 
С
1
, С
2
, С
3
.....С
n
- foydali komponentning alohida namunalardagi miqdori, %. 

---

- 
77
- 
Foydali komponentning o„rtacha miqdorini o„rtacha arifmetik miqdor usuli 
bilan hisoblash ayrim seksiyalarning uzunligi seksiyalar bo„yicha namunalarda 
o„zaro teng bo„lganda va namunalangan uchastkalar foydali qazilmalarining hajmi 
massalari ham teng bo„lganda amalga oshiriladi. Agar namunalangan 
uchastkalarning tubidagi qalinliklar turlicha bo„lsa, unda bu usul bilan o„rtacha 
miqdorni hisoblash xatolarga olib kelishi mumkin. 
Qalinlik bo‘yicha o‘rtacha vazniy miqdor usuli. Bu usul tarkib namunalari 
bo„yicha olingan miqdorga ta'sir qiluvchi namunalar usulini e'tiborga oladi. 
Foydali komponentning o„rtacha miqdorini hisoblash namunalar uzunligi bo„yicha 
yoki ayrim namunalarda foydali qazilma tanasining qalinligi bo„yicha o„rtacha 
muvozanatlashgan miqdor usuli bilan quyidagi formulada amalga oshiriladi. 
%;
)
(
1
1
3
2
1
3
3
2
2
1
1















n
n
n
n
n
рт
m
Cm
m
m
m
m
m
С
m
С
m
С
m
С
C
Bunda m
1
, m
2
, … m
n
- ma‟dan tanasi ayrim namunalangan uchastkalarning 
qalinliklari. 
Qalinlik va hajmiy massalar bo‘yicha o‘rtacha muvozanatlashgan miqdor 
usuli. Bu usul namunalar bo„yicha hajmiy massalarning anchagina o„zgarib 
turishida agar ularni aniqlash quyidagi formula bo„yicha muntazam olib borilsa 
qo„llaniladi: 
%;
)
(
)
(
1
1
3
3
2
2
1
1
3
3
3
2
2
2
1
1
1














