Islom karimov nomli toshkent davlat texnika universiteti

Yig‘ma poydevorlar. Qurilishda yig'ma buyumlarni ishlatish yildan-yilga ko'payib bormoqda. Hozirgi vaqtda temir-beton korxonalari turli xilpoydevor bloldarini ishlab chiqarmoqda, ular esa qurilishda juda qo’l kelmoqda (7- rasm).
Bunday yig‘ma poydevor bloklarini ishlatish asosan binokorlik ishlarini tezlatishgava turli moslamalardan unumli foydalanishga olib keladi. Bunda poydevor yig'ish tannarxi 15-20%, mehnat xarajati esa 3—4 martadan ortiq kamayishiga erishiladi.
Qurilishda qoziqli va alohida poydevorlar. Yuqorida keltirgan poydevorlar
turlariga qoziqli poydevorlar kiradi.
B) Qoziqli poydevorlar.
Bo'sh gruntlarda inshoot barpo etishda qadimdan qoziqli poydevorlardan foydalanib kelingan. Buning asosiy sababi, birinchidan, qoziq qoqishda

8-rasm. Qoziqli poydevor:

1. 
   ustun qoziq; b) osma qoziq; 1 - inshoot devori; 2 —rostverk;3 — qoziqlar; 4 — bo'sh gruntlar; 5 — mustahkam gnint; 6 — bosim uzatish
   
2. 
   

uning tevarak-atrofi va ostidagi gruntning zichlashuviga erishilsa, ikkin- chidan, yuqoridan tushayotgan yuk qoziqning butun sirti bo'ylab gruntga uzatiladi. Shuning uchun ham qoziqli poydevorlami amalda qo'llasso'nggi yillarda yanada rivojlanib ketdi. Qoziqli poydevorlar vazifasiga ko‘ra bir necha turlarga bo‘linadi.
Gruntda ishlash sharoitiga mos ravishda osma qoziqlar va ustun qoziqlar mavjuddir (8 - rasm).
Ustun qoziqlar barcha bo‘sh gruntlar qatlamini kesib o ‘tib, uchlari bilan mustahkam gruntga o'm atiladi (9 a- rasm). Agar qoya gruntlariga yetib borish imkoniyati bo‘lsa, ularga o'rnatish eng maqsadga muvofiq. Bunda inshoot zamini haqiqiy ma’noda mustahkam bo'lib, cho'kish deyarli yuz bermaydi. Ustun qoziqlamlng inshoot qurilmasi sifatida ishlash mohiyati oddiy ustunlarnikidan kam farqlanib, qoziq orasidagi grunt ularning ish jarayonida deyarli qatnashmaydi.
Osma qoziqlarning uchlari mustahkam gruntlarga yetib bormaydi (9 b- rasm). Poydevoming bunday turlari mustahkam grunt qatlami chuqur joylashgan hollarda qo'llanadi. Bunday qoziqlar orasida joylashgan gruntlar qoziqlar bilan birgalikda ishlaydi. Bunda bo'sh gruntga qoqilgan yoki o'matilgan qoziq sirti bo'ylab grunt orasida qarshilik kuchi vujudga keladi.
Qumli gruntlarda ishqalanish, loylarda esa bog'lanish kuchi, asosan, zamin mustahkamligini belgilaydi.

9-rasm. Past (a) va yuqori (b) rostverkli qoziqli poydevorlar.

10-rasm. Eshkaksimon qoziqlar

Bosh o'qlarining yo'nalishi bo'yicha qoziqli poydevorlar oddiy va eshkaksimon turlarga bo'linadi. Oddiy qoziqlar o'qi tik yo'nalgan bo'ladi, eshkaksimonlariniki esa ta’sir etuvchi yuk iVyo'nalishiga nisbatan a burchak tashkil etadi (10- rasm). Bunday qurilmalartiigovich devorlar, gumbazsimon inshootlar, qirg'oq turg'unligini ta’minlovchi inshootlar poydevorlari ostiga o'matiladi.

Qoziqli poydevorlar Ьафо etishda quyidagi ashyolardan foydalanadi: yog'och, beton, temir-beton va temir. Ular ko'ndalang kesimi bo'yicha: yumaloq, cho'ziqroq, kvadrat, to'g'ri to'rtburchak va ko'pburchak shaklida; bo'ylama kesimi bo'yicha esa: silindr, konussimon, ostki qismi kengaytirilgan holda yasalishi mumkin.
Qoziqli poydevorlar qoqish, suv yordamida titratish, bosim ostida qisish va burash usullari yordamida o ‘matiladi.
Tayyorlanish sharoiti bo'yicha ham qoziqli poydevorlar yig'ma va yaxlit bo'ladi. Yig'ma qoziqlar korxonada yasalib, qurilish maydoniga tayyor holda keltiriladi, yaxlit qoziqlar esa shu maydonning o'zida loyiha asosida tayyorlanadi.