Issn 2181-2292 "солиқ ва ҳаёт" электрон илмий-оммабоп журнали
Download 3.32 Mb. Pdf ko'rish
|
Maqolalar 2023 3 soni
|
2. Адабиётлар шарҳи. Ушбу тадқиқот доирасида иқтисодчи олимлар, амалиётчилар томонидан кўплаб изланишлар олиб борилган ва ушбу цикл давом этмоқда. Сабаби солиқ мажбуриятлари ижросини таъминлаш солиқ маъмуриятчилигининг асосий вазифаси бўлиб, давр ўтиши билан уларнинг ёндашувлари ҳам ўзгариши ёки шунга зарурат ортиши мумкин, бу эса соҳани доимий равишда такомиллаштириб боришни талаб этади. Солиқ сиёсати ва солиқ маъмуриятчилиги ҳар бир солиқ тизимини ислоҳ қилишнинг энг муҳим қисмидир. Солиқ тизимини ислоҳ қилишнинг маъмурий жиҳатларини эътиборсиз қолдирмаслик керак (Р.Бирд, 2004). Солиқ маъмурияти солиқ тўловчиларнинг даромад органлари олдидаги мажбуриятларини бошқариш учун жавобгардир. Унинг асосий солиғи солиқнинг тўғри миқдорини ўз вақтида тўлашни таъминлашдан иборат бўлиб, ҳукуматга товарлар ва хизматларни режалаштирилган тарзда етказиб бериш учун зарур даромадлар билан таъминлайди. Самарали солиқ бошқаруви тизими ҳам ривожланаётган, ҳам ривожланган иқтисодлар учун жуда муҳимдир, чунки даромадларнинг етарли даражада йиғилиши иқтисодий ўсишнинг муҳим омили ҳисобланади. Бутун дунё бўйлаб солиқ маъмуриятларининг тегишли роли мавжуд солиқ қонунчилигига мувофиқ солиқ тушумларини оширишдан иборат (Ж.Мартинез-Вазқуэз ва бошқ. 2022). Солиқ маъмурияти солиқларни самарали режалаштириш, мажбурий солиқ йиғиш, осон ундириш ва солиқ тушумларини тўғри ҳисобга олиш ва ундан www.soliqvahayot.uz III СОН. 2023 179 фойдаланишга эришиш учун ҳар қандай ҳукумат томонидан қўлланиладиган асослар, тартиблар, тамойиллар ва стратегиялар билан боғлиқ (G.N.Ogbonna, 2016). Солиқ маъмурияти ҳар қандай ҳукумат томонидан самарали солиқ режалаштириш, мажбурий солиқ ундириш, осон ундириш ва олинган даромадларни тўғри ҳисобга олиш ва ундан фойдаланишни таъминлаш учун қўлланиладиган тактика, ғоялар ва стратегияларни англатади (S.Maiga, 2015). Солиқ қонунлари ва сиёсати солиқ маъмуриятининг солиқ юрисдикциясига таъсир қилувчи янги муаммоларни ҳал қилишда кучини аниқлашга ёрдам беради (A.O.Aliyu ва бошқалар, 2022). Кўпгина солиқ маъмуриятчилиги тадқиқотлари асосан солиқ маъмуриятининг самарадорлиги, сиёсат оқибатлари ва ягона давлат шароитида ислоҳот бўйича таклифларга қаратилган. Ажабланарлиси шундаки, тадқиқотлар яхши ривожланган ва ривожланаётган давлат бошқарувларига қаратилган (Р.Авастҳи ва бошқалар, 2021), аммо, бу давлатлараро таҳлиллар камдан-кам учрайди, дегани эмас. Масалан, Ван Столк ва Вегрич (2008) солиқ маъмуриятчилиги учун самарадорлик кўрсаткичларини танлашда олтита ривожланган иқтисодиётнинг ҳаракатлантирувчи кучларини солиштирдилар. Солиқ маъмуриятчилиги самарадорлигининг ўзига хос чора-тадбирларни ўрганишга катта давлатлараро тадқиқотлар олиб борилди. Мисол учун, Де Мелло (2009) қўшилган қиймат солиғидан қочиш учун ўйин назариясидан фойдаланади. Г.Савис ва бошқалар (2015) Европанинг 13 давлатини солиқдан қочиш самарадорлиги бўйича солиштириш учун маълумотларни ўраб олиш ва регрессия таҳлилидан фойдаланган. Ф.Баннистер ва Р.Сонноллий (2020) самарадорлик кўрсаткичларини баҳолаш учун ижтимоий-иқтисодий ва экологик ўзгарувчиларни ҳисобга олиш учун мустаҳкам тартиб М-шартли моделидан фойдаланган ҳолда Испания маҳаллий солиқ маъмуриятини бошқа контекстда таҳлил қилди. Шу пайтгача солиқ маъмуриятчилиги самарадорлигини кенг қамровли мамлакатлараро ўрганишга кам эътибор қаратилди. Э.Сривелли (2019) солиқ маъмуриятининг кучини баҳолаш учун асосий воситанинг қизиқарли таклифини тақдим этди; бу ёндашув содда ва самарали. Таққослаш учун Т.Нгуен ва бошқалар (2020) солиқ маъмуриятчилиги самарадорлиги чоралари учун янада мураккаб стокастик ярим параметрик чегара ёндашувини яратди. Шунга қарамай, иккала ёндашув ҳам солиқ маъмуриятининг самарадорлиги билан боғлиқ бўлган самарадорлик кўрсаткичларининг нисбий аҳамияти тўғрисида оқилона (субъектив) мулоҳазани талаб қилади. Албатта, тақдим этилган адабиётлар таҳлилига асосланиб, солиқ тўловчиларнинг ўз мажбуриятларини бажаришини таъминлашда солиқ маъмуриятчилигининг самарали йўлга қўйилиши муҳим аҳамиятга эга эканлиги, бу давлат даромадлари ва иқтисодий ўсишда муҳим аҳамиятга эга эканлиги ойдинлашмоқда. Юқорида адабиётларни кўриб чиқиб, солиқ маъмуриятчилигининг кўп қиррали моҳияти ва унинг солиқ сиёсатини амалга ошириш ва даромадларни йиғишдаги муҳим роли тушунилди. Солиқ маъмуриятчилиги ҳар қандай солиқ тизимини ислоҳ қилишнинг муҳим таркибий қисми ва улар солиқ сиёсатининг муваффақиятли амалга оширилишини таъминлашда ҳал қилувчи роль ўйнайди. Солиқ маъмуриятчилиги солиқ тушумларини самарали режалаштириш, ундириш ва тўғри фойдаланишга эришиш учун ҳукуматлар томонидан қўлланиладиган тамойиллар, тартиблар, стратегиялар ва тактикаларни ўз ичига олган ҳолда белгиланиши таъкидланмоқда. |
