Iste’molchilar tanlovi reja: I. Kirish. II. Asosiy qism

 Keyingi naflilik (marginal utility) – muayyan ne’matning navbatdagi 
birligini iste’mol qilishdan olingan qo’shimcha naflilikdir.
Keyingi naflilik umumiy naflilikning o‘sgan qismidan iborat bo‘lib, u naflilik 
funktsiyasining natijasi hisoblanadi. Muayyan ehtiyojni qondiruvchi har bir 
navbatdagi ne‘mat oldingisiga qaraganda kamroq naflilikka ega bo‘ladi. 
Ne‘matlarning cheklangan miqdori sharoitida esa doimo ehtiyojni eng kam darajada 
qondiruvchi «so‘nggi nusxasi» mavjud bo‘ladi
3
. 
So‘nggi qo‘shilgan naflilik pasayib borish tamoyiliga ega bo‘lib, bu iqtisodiy 
tamoyil sifatida ifoda etiladi. Uning mohiyati shundan iboratki, agar alohida olingan 
iste‘molchining holatidan kelib chiqilsa, ne‘matlarni iste‘mol qilish hajmining 
ko‘payib borishi bilan, ma‘lum vaqtdan boshlab, muayyan ne‘matning navbatdagi 
birligini iste‘mol qilishdan olingan qo‘shimcha naflilik oldingisiga nisbatan 
kamayib boradi
4
. 
3
Economics: principles, problems and policies. Stanley L. Brue, Campbell P. McConnell, seventeenth edition, 
McGraw-Hill/Irwin New York, 2008. 360 бет. 
4
Economics: principles, problems and policies. Stanley L. Brue, Campbell P. McConnell, seventeenth edition, 
McGraw-Hill/Irwin New York, 20 
08. 360 бет. 

---

Bundan kelib chiqib quyidagi formulani keltirishimiz mumkin
5
:
Suv va brilliant paradoksi A.Smit o‘z davrida ayrim real hayotimizdagi 
jumboqlarni yecha olmagan. Xususan bizning yashashimiz uchun muhim, demakki 
nafliligi juda baland bo‘lgan narsalarning narxi ancha past, aksincha biz uchun 
unchalik muhim bo‘lmagan, nafliligi kam bo‘lgan narsalarning narxi esa baland 
bo‘lishini tushuntirib bera olmagan. Masalan, suvning nafliligi juda baland ammo 
narxi past, brilliantning narxi juda baland lekin nafliligi juda past. Bu paradoksning 
yechimi shundaki, suv taklifi unga bo‘lgan talabga nisbatan ancha ko‘p, shuning 
uchun narxi past. Brilliantlarni ishlab chiqarish qiyin bo‘lganligi sababli uning taklifi 
unga bo‘lgan talabga nisbatan kam. Shuning uchun uning narxi baland. Suvning 
oxirgi birligining sunggi qo‘shilgan nafliligi juda ham past. Brilliantniki esa baland. 
Ammo bu uning umumiy nafliliklari ham shu nisbatda bo‘ladi degani emas. Aslida, 
suvning umumiy nafliligi biz uchun juda ham baland, faqatgina uni ko‘p miqdorda 
iste‘mol qilganimiz uchungina uning so‘nggi qo‘shilgan nafliligi brilliantnikidan 
pastga tushib ketadi. Brilliantning narxi baland bo‘lganligi sababli uni kam iste‘mol 
qilamiz va shuning uchun uning umumiy nafliligi kam
6
.
Iste’molchining bozordagi hatti-harakati so‘nggi qo‘shilgan naflilik 
nazariyasi hamda iste’molchi tanlovi nazariyasi orqali izohlanadi. Bu nazariya 
yordamida iste’molchining manfaati nuqtai-nazaridan uning afzal ko‘rishi qoidalari 
bayon etiladi. 
Agar naflilikka iste’molchi o‘lchami bilan qaralsa, u iste’molchining biron-
bir ne’matni iste’mol qilishidan olinadigan qoniqishni anglatadi. Iste’molchi 
5
Economics: principles, problems and policies. Stanley L. Brue, Campbell P. McConnell, seventeenth edition, 
McGraw-Hill/Irwin New York, 2008. 375 p. 
6
Economics: principles, problems and policies. Stanley L. Brue, Campbell P. McConnell, seventeenth edition, 
McGraw-Hill/Irwin New York, 2008. 366 бет 

---