Iv bob. Boshqarishning tashkiliy tuzilmalari

4.3.5. Matritsali tuzilma va uning afzalliklari 
Matritsaviy struktura buyicha boshqarish ancha murakkab bo‘lib, u mahsuloti 
nisbatan qisqa “umr” ko‘radigan va tez-tez o‘zgarib turadigan korxonalar tomonidan 
qo‘llaniladi. Bu struktura korxonada gorizontal aloqalarni yo‘lga qo‘yishga va ularni 
murakkab buyurtmalarni bajaruvchi turli xil korxonalar faoliyati bilan kompyuterlar 
yordamida bajarishga, texnika sohasida yuqori malakali xizmat ko‘rsatishga va 
ekspertizani ta’minlashga qaratilgan. 
Ushbu strukturani “to‘r” ko‘rinishida tasavvur etish mumkin. U ikki turdagi 
strukturaning, ya’ni: 
• funksional struktura; 
• mahsulot bo‘yicha strukturalar kombinatsiyasini ifodalaydi (14-chizma). 
Ko‘rib turibmizki, gorizontaliga funksional vazifalar (ishlab chiqarish, sotish, 
reklama va hokazo), vertikaliga esa texnologiya va boshqaruv sohasida yangiliklarni 
joriy etish bilan shug‘ullanuvchi maxsus guruhlar joylashgan. Mazkur strukturaga 
binoan bir vaqtning o‘zida to‘rtta yangi mahsulot bo‘yicha loyiha tuziladi. Har bir 

---

loyiha uchun alohida rahbar javob beradi. Guruhlarning to‘rttalasi ham mahsulotni 
loyihalashdan to sotishgacha bo‘lgan barcha jarayonda qatnashadi. 
Boshqarishning matritsaviy strukturasining mohiyati shundaki, unda har bir 
xodim, ayni bir vaqtning o‘zida loyiha bo‘yicha boshqarishda, , shuningdek,, 
o‘zining funksional organida xizmatda bo‘ladi hamda ikki yoqlama bo‘ysunadi. Bu 
strukturaning o‘ziga yarasha afzalliklari bor. Bular jumlasiga quyidagilar kiradi: 
• boshqarish jarayonidagi gorizontal aloqalarning uzunligini keskin qisqartiradi 
va tartibga soladi; 
• qarorlar qabul qilishni tezlashtiradi va ularning mazmuni hamda natijalari 
uchun mas’uliyatni oshiradi; 
• korxonaning ichki va tashqi sharoitlariga ta’sir etuvchi omillarning 
o‘zgarishiga tezda ko‘nikma hosil qiladi va shunga muvofiq ravishda amal qiladi; 
• chiziqli bo‘ysunish vositasida bo‘lim ichida byurokratiyaga bo‘lgan moyillikni 
bir qadar so‘ndiradi va hokazo. 
SHu bilan bir katorda bu strukturaga ham ayrim kamchiliklar xos. Bu uning 
murakkabligi va boshqaruv organlarining real vakolatga ega emasliklarida namoyon 
bo‘ladi. Bunday tushunmovchilik nafaqat rahbarlarni, balki ularning qo‘l ostidagi 
kishilarning ham noqulay holatga tushib qolishiga sabab bo‘lishi mumkin. 
SHunday 
qilib, 
boshqarishning 
dasturli-maqsadli 
strukturalari 
ishlab 
chiqarishning o‘zgarib turadigan sharoitlariga moslashuvchi dinamik shakllar 
bo‘lib, boshqaruv jarayonlarini, kadrlar bilan ishlashni ancha engillashtiradi, 
belgilangan maqsadlarga tezroq, va kam harajat qilgan holda erishishga yordam 
beradi. Bunday strukturalar yirik ishlab chiqarish va boshqa birlashmalarda, ilmiy-
tadqiqot institutlarida, , shuningdek,, oliy o‘quv yurtlarida katta muvaffaqiyat bilan 
qo‘llanilishi mumkin. 
Boshqarishning tashkiliy strukturalari to‘g‘risida yakuniy xulosa chiqarar 
ekanmiz, quyidagilarga alohida e’tibor berilishini lozim deb hisoblaymiz. 
Boshqarishning ko‘rib chiqilgan tashkiliy strukturalaridan birortasini ham rasmiy 
struktura deb bo‘lmaydi. SHuning uchun har bir korxona (firma) o‘z oldidagi 
maqsad va iqtisodiy muhitning o‘ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqib, o‘z 
talablarini yuqori darajada qondiradigan tashkiliy struktura turini o‘zi tanlashi kerak.