Iv bob. Ta’LIM SIFATINI NAZORAT QILISH VA BAHOLASH Ta’lim sifatini o‘lchash baholash shakli va metodlari, indikatorlarini tanlash

T. Bilim berish.

2. 
   Bilimni rivojlantirish.
   
3. 
   Malaka va kunikmalarni shakllantirish, izlanishga (boshlan- gich ma’lumotlarni a n i k d a sh , ularni gurudlashtirish, gipotezalar-
   

/
ni ilgari surish, ularni tekshirish va boshkdlarga) oid, ijtimoiy va shaxslararo munosabatlarga oid (mudokamalarda katnashish, gu- rudsa ishlash va d.k.) malaka va kunikmalar dam shunga kiradi.
Kdsriyatlarga oid munosabatlarning shakllanishi (uzgalarning kdsriyat yunalishlarini tushunish, ijtimoiy adamiYatga molik qad- riyatlarning shakllanishi).
Ta’lim jarayonida bilimlar uchta asosiy darajada jamlangan:

• 
  oliy — asosiy yetakchi tushunchalar;
  
• 
  urta — asosiy foh va umumlashmalar;
  
• 
  kuyi — xususiyat, konkret faktlar.
  

Uqitishning dar bir darajasida usha asosiy, tayanch tushunchalar- ga takroran murojaat qilinadi, ular dar xil murakkablikda, dar xil umumlashtirilgan dolatda, mavdumlik darajasida kechishi mum­ kin. Bunday ierarxik yondashuv tushunchalar shakllanish jarayoni maq- bul va uzluksiz bulishiga imkon beradi. Bundan tashkdri, u ayni bir sinfning turli ishtirokchilariga ayni bir mavzuni konsepgu- al zinapoyaning turli pogonalaridan turib urganish imkonini be­ radi.
Asosiylari sifatida ta’limdagi faoliyatni bir necha gurga aj- ratish mumkin:

1. 
   Aniq berilgan namunani uzlashtirish (texnologik kurilgan reproduksiya);
   
2. 
   Ukuv-izlanish faoliyati (yangi bilimlarni izlash va ishlash, yangi tajribani uzlashtirish);
   
3. 
   Il miy-tadqiqog tipidagi bilish bilan bogliq tizimli iz- lanish;
   
4. 
   Uyin faoliyati (uyinli modellashtirish dam shunga kiradi);
   

> 5. Munozarali (mulokrtli, kommunikativ) faoliyat.
Umuman olganda, zamonaviy pedagogikada ta’limga bo‘lgan yonda-
I shuvlarning rivojlanishida ikkita asosiy yunalishni ajratib kursatish mumkin.

1. 
   An’anaviy uqitishni berilgan namunalarni uzlashtirish, aniq kdlib berilgan etalonlarga erishish ni samarali tashkil etish rudida zamonaviylashtirish. Ushbu yunalish doirasida reproduk- tiv uqitishning an’anaviy masalalariga yunaltirilgan uquv jara- yonini yangilash, aniq qayd etilgan, detalma-detal bayon etilgan na- tijalari bilan birga «texnologik jarayon» sifatida ukitish daqida- gi tasavvurlarni yangilash.
   
2. 
   Ukuv jarayoniga innovatsion yondashuv, unda ijodiy va tanqi- diy fikrlashni, uquv-tadqiqot faoliyati vositalari va tajriba- sini shakllantirish, rolli va imitatsion modellashtirish asosida ukuvchilarda yangi tajribani uzlashtirish imkoniyatini rivojlan- tirish ukuv maqsadi sifatida kuyiladi.
   

Ukuv-izlanish, tadkikot faoliyatini tashkil etish, ukuv-uyin, modellashgirish faoliyatini tashkil etish, faol fikr almashuv, ijodiy munozarani tashkil etish singari ukitish modellarini ishlab chikish, bu yunalish bilan boglik- K)korila bayon kilingan - lardan kurinadiki, ukitishning zamonaviy usullarini amalga oshi­ rish uz-uzidan muammo disoblanuvchi: «Bunday tarzdagi ukitishni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun ukituvchilar kanday tayyorgar- likdan utishlari kerak?» degan juda muxim savolni yuzaga chika ra­ di. Zamonaviy sharoitda ukituvchi ukitishning xam tushuntiruvchi, xam tadkikot metodlaridan foydalana olishi keraq degan xulosa chikarish mumkin. Ukituvchi muammoli asosdagi ukuv jarayonining tashkilotchisi sifatida ukuvchilarga tayyor bilim va kursatmalar beruvchidan xam kura kuprok boshqaruv xodimi va sherik sifatida x;arakat kilishi lozim.
Tasyorgarlik jarayonida ukituvchi shunday tajribaga ega bulishi kerakki, bu unga:

• 
  ukuvchilar duch keladigan vaziyatning muammoli jixatini te- ran xis kilishi, sinf oldiga bolalar uchun tushunarli shaklda real ukuv maksadlarini kuya olishida;
  
• 
  muvofikdashtiruvchi va sherik vazifasini bajarishida yordam beradi. Muammoning turli jix,atlarini tadkik etish jarayonida kursatma berish usullaridan kolgan xolda aloxida ukuvchi va gurux- larga yordam berishda;
  
• 
  ukuvchilarni muammo va uni chukur tadkik etish jarayoniga kiziktira olish, akdli savollar yordamida ijodiy fikrlashni rag- batlantirishda;
  
• 
  ukuvchilar masalani mustakil xal kilishga intilish jarayoni­ da yul kuygan xatolarga nisbatan sabrli, bagrikeng bulishda yordam beradi. Fakat texnologik vaziyatlarda, ukuvchilar uz izlanishlari- da boshi berk kuchaga kirib kolgan takdirdagina uz yordamini tak- lif kilishda yoki ularni kerakli axborot manbalariga yunalti- rishda;
  
• 
  tadkikot utkazish uchun tadbirlarni, ma’lumot yigish uchun bosh- ka ukuvchilar va jamoatchilik vakillari bilan uchrashuvlarni tash­ kil kilishda;
  
• 
  sinfdagi muxokamalar jarayonida uzaro fikr almashishga va ishchi guruxdarning xisobot berishiga imkoniyat yaratishda kul ke­ ladi. Tadkikotning yangi yunalishlarini anikdash va ishni yaxshi- lash buyicha takliflarni, tadkikot ishlariga tankidiy yondashuvni pa I-batlantirishda;
  
• 
  muammoga kizikish yukolishining alomatlari iaydo bulma- sidan burun sinfdagi muxokamani, tadkikotni xamda karorlarni amaliyotga joriy etish borasidagi ishlarni tugatishda;
  
• 
  motivatsiyani sakdab qolgan dolda alodida ukuvchilarga muam- mo ustida kungilli ravishda ishni davom ettirishiga ruxsat be- rishda kul keladi.
  

Uqituvchilarning yangi didaktik texnologiyalardan samarali foy- dalanishining bir nechta shartlarini ajratib kursatish mumkin.