Ызбекистон Республикаси Олий ва Ырта махсус Таълим Вазирлиги

Ishni bajarish tartibi: Hromatografik kameraning o’lchamiga qarab, hromatografik qoғozdan lentasimon qoғoz kesib olinadi. Qoғozning pastidan 5 sm koldirib kalam bilan boshlanish chiziғi o’tkaziladi. Chiziqdan ikkita (ёki uchta) nuqta tanlanib, biriga standart eritma, boshqasiga standart eritma bo’lgan aralashma tomiziladi. Tomchi mikropipetka (ёki mikroshpric) bilan 0,01 ml
atrofida oldin 0,0050 ml tomizib, qurigandan keyin qolgan qismi tomiziladi. Qoғozni boshlanish chiziғidan 1,5-2 sm pasti kameradagi harakatchan faza erituvchiga tushiriladi. Qoғozni 2/3 qismigacha erituvchi ko’tarilgandan keyin, qoғoz havoda quritiladi va ningidrin eritmasi bilan ochiltiriladi. Keyin 15-20 min 60⁰C haroratda termostatda qizdiriladi. Hromatogramma olinib erituvchi ko’tarilgan tugallanish chiziғi va doғlar belgilab olinadi. Aminokislotalar yuqoridan pastga qarab quyidagi tartibda joylashadi: cistin, lizin, arginin, gistidin, asparagin, serin, glutamin, treonin, alanin, prolin, tirozin, valin, metionin, triptofan, fenilalanin, leycin, izoleycin (ohirgi uchta aminokislota bir-biriga yaqin joylashadi). Doglar ochiltirgandan keyin binafsha rangga kiradi. Aminokislotalarning sifat tarkibi taqsimlanish koefficienti Rf ning qiymatiga qarab aniqlanadi. Har bir aminokislota uchun o’zgarmas sharoitda R_f ning qiymati doimiy bo’ladi.

10. Ekstraksiya analiz usulining nazariy asosi.

Ekstrakciya – moddalarni eritmadan ёki qattiq modda aralashmalaridan ajratib olish usullaridan biridir. Ekstrakciya ajralaёtgan modda va aralashmalarning har hil erituvchilarda turlicha erishiga asoslangandir.
Ekstrakciya - murakkab fizik - kimyoviy jarayon bo’lib, moddaning bir-biri bilan aralashmaydigan ikki suyuqlik orasida taqsimlanishi va massalar ta`siri qonunlariga bo’ysinadi. Analizda suvli eritmalardan moddalar organik erituvchilar yordamida ekstrakciya qilib olinadi. Ekstrakciyada quyidagi asosiy tushunchalar ishlatiladi.
Ekstrakciya reagent – toza organik erituvchi ёki biror reagent sifatida aniqlanadigan moddani suv fazasidan (izvlekayushiy) (siqib) ajratib chiqaruvchi modda.
Ekstrakt – suv fazasidan ekstrakciya qilingan, ya`ni ajratib olingan
modda.
Reekstrakciya – ekstrakciyaga teskari jarayon. Reekstragent – ekstrakdan suv fazasiga o’tgan eritma. Reekstrakt – alohida olingan suv fazasidagi ekstrakt.
Ekstragentni fizikaviy ёki ekstrakciyalash hossasini yahshilash, ba`zan suyultirish uchun inert organik erituvchilar ishlatiladi. Erigan A moddani ikki faza orasida taqsimlanishi, erigan modda konsentratsiyasini bir fazada oshib, ikkinchi fazada kamayishi demakdir. Ma`lum vaqtdan keyin konsentratsiyalar nisbatida dinamik muvozanat qaror topadi:
A_С  A₀ (1)
bunda,
A_c – A – moddaning suv fazasidagi miqdori;
A₀ – A – moddaning organik erituvchi fazasidagi miqdori.
Biror moddaning ikki fazada o’zaro aralashmaydigan ikkita suyuqliklarda ayni haroratda konsentratsiyalarining nisbati o’zgarmas kattalik bo’lib taqsimlanish koefficienti deyiladi.

n - modda taqsimlanishi

n

A
_{Д } 0

c
A ⁿ
(2)

Taqsimlanish koefficientining qiymati haroratga, erigan modda va erituvchining tabiatiga boғliq.
Moddaning bir fazadagi aktivligini ikkinchi fazadagi aktivligiga nisbati
taqsimlanish doimiyligi deyilidi.

_{K } ^AMLn ^_0
 MLn_{0 } ^ _MLn ^_{0
 Д} ^ MLn ^₀


(3)

^AMLn ^_c
MLn_c
^ MLn ^_c
^ MLn ^_с

Taqsimlanish koefficienti bilan taqsimlanish doimiyligi moddaning eruvchanligiga boғliq. Agar erigan modda dissociaciyalanmagan molekula ko’rinishida bo’lsa, taqsimlanish koefficienti bilan doimiyligi moddaning har ikkala
fazadagi eruvchanligining nisbatiga teng;

_{Д } Э_А ₀
Э_А _с


(4)