J: Mox tárizlilerdiñ dùnyas jùzi boyinsha 5 miñday tùri, Ğmda terrritoriyasinda 1500 dey tùrleri tarqalģan. Kòpshilik wàkilleri arqa yarim sharda, tawlarda, tropikaliq ellerde, yaģniy iģalliq jetkilikli orinlarda keñ tarqalģan

Qara biyday tuwisi- Secale. Bul tuwisqa 9 túr kiredi. Arqa yarim shardin ortasha klimatli hámm tawli jerlerinde egiledi. Olardiñ bir jilliq, eki jilliq ham kóp jilliq turleri bar. Kopshiligi Kavkazda egiledi. Jabayi qara biyday-S.sylvestris Kavkaz, batis Sibir, Orta Aziyada keñ taralģan kòp jilliq hàm bir jilliq shop deneli ósimlik. Masaqshasi eki gulli, tomengi gul qabirshaği qilshiqli , denesi tukli bolip keledi. Buniñ tiykarģi madeniy turi-S.cereale bir jilliq hám eki jilliq (guzlik) turleri keñ taralģan. Qara biyday suwiqqa shidamliliģi hàm topiraqtiñ quraminda shidamliliģi menen ajiralip turadi.
Arpa tuwisi-Hordeum. Bul tuwisqa 30 ģa jaqin tur kiredi. Olar bir jilliq yamasa kop jilliq shop deneli osimlikler. Jabayi turleri Tuslik Evropada, Qrim, Kavkaz hàm Orta Aziyada taralģan. Arpa tuwisiniñ eki turi madeniy turde keñ kolemde egiledi. Eki qatarli arpa-H.distichum hàm qàdimgi arpa-H.vulgare. Birinshi tùrde ùsh gulli masaqshaniñ tek ortanģisi rawajlanip qos jinisli gul ham dàn payda boladi, al ekinshi turde masaqshada úsh gulide rawajlanip dàn payda boladi. Arpa arqa rayonlarda koplep egiledi. Arpa dàni pivo qaynatiwda, perlovka tayarlawda hàm ot-jem tayarlawda qollanadi. Piyazshali arpa - H.bulbosum Orta Aziya taw aldi jaylawlarinda ot-jem òsimligi retinde ahmiyetke iye.
Ajiriq tuwisi-Agropyron. Bul tuwisqa 10 tur kiredi. Olar kobinese ortasha keñliklerde taralģan. Ajiriqlar kop jillik turi òzgergen jer asti tamir paqalli ósimlikler. Masaq topgullerge iye.
Tiykargi túri-tóselip ósiwshi ajiriq-A.repens. Orayliq Aziya aymaģinda barliq jerde taralģan, otaq shop bolip esaplanadi. Tamir paqali hàm toselip ósiwshi paqallari arqali tez kobeyip ketedi.
Biydayiq tuwisi. Bul tuwisqa 100 ge jaqin tur kiredi. Olar ortasha ham suwiq klimatli jerlerde taralģan. Òzbekstanda 9 tùri ushirasadi. Biydayiqlardiñ ayirimlari kosmopolit òsimlikler. Misali bir jilliq biydayik-P.annua. Olardiñ kópshilik turleri otlaqliqlardiñ, dalalardiñ hàm batpaqliqlardiñ tiykargi òsimlik birlesiklerin payda etiwshiler bolip esaplanadi. Geyde atizliqlardiñ, baģshalardiñ otaq shopleri turinde ushirasadi. Jaqsi ot-shop ósimligi. Ayirim bahali turleri madeniy turde egiledi. Ahmiyetli turleri Piyazshali biydayik-P.bullosa dala ham otlaqliqlarda, qumliqlarda keñ taralģan kop jillik òsimlik. Ot-shop retinde òsimlik birlesiklerin payda etiwde ulken ahmiyetke iye. Jaylawlarda ot-shop retinde ulken ahmiyetke iye bolgan otlaq biydayigi-P.pratensis jer asti tamir-paqalli kop jilliq shim payda etiwshi òsimlik. Ol juda joqari zuraatli jabayi jaylaw ot-shòp òsimligi bolip esaplanadi. Ol jaz dawaminda zuraat beredi.
Qamis tuwisi-Phragmites. Bul tuwistiñ 10 turi belgili. Sonnan 2 tùri Òzbekstanda ushirasadi. Qamislar kobinese Tropikaliq jerlerde tarqalģan. Ayrim turleri kosmopolit osimlikler. Qamis Qarakalpaqstanda Amiudarya basseynindegi kollerde keñ maydanlardi iyeleydi. Olar joqari sapali qurilis materiali hàm ot-shop òsimligi esaplanadi. Mal sharwashiligi ushin hàr jil sayin bir qansha miñlaģan tonna pishen tayarlanadi. Qarakalpaqstanda qamis tuwisiniñ eki turi ushirasadi. Qamis-Ph.australis. Juda keñ tarqalgan kosmopolit òsimlik. Oni ot-shop retinde jilina birneshe ret orip pishen tayarlanadi. Qurilis materiali retinde bir ret guzde qamis qatti bolip piskennen keyin orip alinadi, qamis plitalar islenedi. Otin retinde de keñ paydalaniladi.

100. Sarkodalılar, yaǵniy jalǵan ayaqlılar klası, dúzilisi, sistematikasi.
Sarkodalilar — sarkomastigoforalar tipiga mansub bir hujayrali hayvonlar sinfi. Tanasi sirtdan sitoplazmatik membrana bilan qoplangan; hujayra qobigʻi boʻlmaydi. Koʻpchilik turlari tanasi oqak yoki kremniy chigʻanoq ichida joylashgan; chigʻanoq teshiklaridan sitoplazmasi oʻsimtalari (soxta oyoklar) chiqib turadi. Soxta oyoqlar (psevdopodiylar) harakatlanish va oziqni qamrab olish vazifasini bajaradi. Soxta oyoklar yassi parraksimon, ipsimon yoki nursimon boʻladi. Yadrosi bitta yoki bir nechta. Chuchuk suvda yashaydigan sarkodalilarning qisqaruvchi vakuolalari bor. Bakteriyalar, suvoʻtlar, shuningdek, bir hujayrali hayvonlar bilan oziqlanadi. Koʻpchilik sarkodalilar noqulay sharoitda sista hosil qiladi. 2 ga yoki koʻp marta boʻlinish (shizogoniya) va kurtaklanish orqali jinssiz ham bir xil tipdagi gametalar (izogametalar) yoki har xil tipdagi gametalar (anizogametalar) hosil qilish orqali jinsiy koʻpayadi. Citoplazması hár túrli ósimsheler payda etip turadı. Bul ósimsheler háreketleniw wazıypasın atqaratug`ın bolg`anlıqtan jalg`an ayaqlar dep ataladı. Jalg`an ayaqlar párik tárizli(lobopodiylar), sabaq tárizli (filopodiylar), nur tárizli (askopodiylar) hám tor tárizli (retikulopodiyler) qálpinde bolıwı múmkin. Jalg`an ayaqlar azıqtı sińirip alıw wazıypasın da atqaradı. Sarkodalılar kletkasında bir yamasa bir neshe yadrosı boladı. Dushshı suw hám topıraqta jasawshılarda qısqarıwshı vakuolı boladı. Barlıq bir kletkalılar sıyaqlı bularda dene sırtı menen dem aladı.
4 ta kenja sinf (ildizoyoqlilar, nurlilar, quyoshlilar, ayrim ádebiyatlarda bul kishi klass keltirilmegen:akantariyalar)ga boʻlinadi. 11000 dan ortiq turi maʼlum.