J: Mox tárizlilerdiñ dùnyas jùzi boyinsha 5 miñday tùri, Ğmda terrritoriyasinda 1500 dey tùrleri tarqalģan. Kòpshilik wàkilleri arqa yarim sharda, tawlarda, tropikaliq ellerde, yaģniy iģalliq jetkilikli orinlarda keñ tarqalģan

Beloklar quramında C, O, H, N, S tutıwshı joqarı molekulyar biologiyalıq polimerler bolıp, olar 20 túrli aminokislotalardan quralǵan. Olar birinshi dárejeli biologiyalıq áhmiyetke iye ekenligi ushın proteinler (gekshe «protos» –birlemshi, áhmiyetli) dep ataladı. Tiri organizmlerdiń tirishilik procesleri kópshilik tárepten belok zatlarına hám olardıń biologiyalıq funkciyalarına baylanıslı. Biomolekulalar arasında beloklar funkciyalarınıń hár túrliligi tárepinen birinshi orında turadı.
Plastik funkciya. Beloklar kletkanıń barlıq membranalı dúzilisiniń tiykarın quraydı. Kollagen belogı biriktiriwshi toqımanıń, keratin belogı sút emiziwshilerdiń júni, tırnaqları, quslardıń párleri, elastin belogı, qan tamırları diywalınıń quramınakiredi. Kletkanıń sitoskelet elementleri tubilin belogınan dúzilgen. Beloklar xromosomalar, ribosomalar quramına da kiredi.
Fermentativ funkciya. Fermentler plastikalıq hám energetik almasıw reakciyalarında katalizatorlıq wazıypasın orınlaydı.Barlıq fermentler belok tábiyatına iye. Hárbir ferment zat belgili bir zat (substrat)qa tásir kórsetedi hám belgili tiptegireakciyalardı tezlestiredi.
Transport funkciyası. Omırtqalı haywanlardıń qanında gemoglobin, omırtqasız haywanlardıń qanında gemosianin, bulshıq et toqımasında mioglobin O2 hám CO2 niń transportın, qan plazması belogı – albumin lipidler, may kislotaları hám basqa biologiyalıq aktiv zatlar transportın támiyinleydi. Kletka membranası belokları bolsa membrana arqalı zatlardı ótkiziw wazıypasın atqaradı.
Qorǵaw funkciyası. Antidene, antitoksin, interferon belokları organizmdi jat zatlarınan qorǵaydı. Qannıń quramındaǵı immunnoglobulin belogı qanǵa kirgen virus hám bakteriyalardı tanıydı, zıyansızlandıradı. Qan plazması quramındaǵı fibrinogen, trombin belokları qannıń uyıwın támiyinleydi.
Toksin (záhár) funkciyası. Ayırım haywanlar ózin dushpannan qorǵaw ushın arnawlı záhárler islep shıǵaradı. Botulizm, xolera hám difteriya keselligin shaqırıwshı mikroblardıń záhárleri de belok tábiyatqa iye.
Garmonal funkciya. Insulin, somatotropin, vazopessin sıyaqlı garmonlarbelok tábiyatına iye.
Háreket funkciyası. Bulshıq et kletkaları quramına kiriwshi aktin hám miozin beloklardıń kompleksi – aktimiozin ATF energiyası esabına bulshıq ettiń qısqarıwın támiyinleydi.Enegetik funkciya. 1 g belok tolıq oksidlengende 4,1 kkal yamasa 17,6 kDj energiya ajıraladı.