Й. Турсунов меҳнат ҳУҚУҚИ

2-§. Иш ҳақи тизими ва турлари 
Иш ҳақи меҳнат маҳсулини ходим ва иш берувчи ўртасида тақсимлашни 
таъминловчи ҳуқуқий механизм сифатида сарфлаган меҳнат миқдорини ҳисобга 
олиш, кўп меҳнат сарфланган ходимга кўпроқ ҳақ тўлаш йўли билан уни янада 
маҳсулроқ ишлашга ундашга қаратилган мақсадни бажаради, иккинчидан малакаси 
ва махсус билими юқори ходимнинг меҳнатига малакасиз ёки малакаси паст хо-
димнинг меҳнатига нисбатан улар бир хил вақт сарфланган бўлсаларда юқори 
миқдорда ҳақ тўлашни назарда тутиш орқали меҳнатнинг нафақат миқдори, балки 
сифати ҳам муҳим аҳамиятга эга эканлигини қайд этади. 
Меҳнатни миқдор ва сифат жиҳатидан баҳолаш, шу асосда унга ҳақ 
тўлаш мезонларини белгилаш иш ҳақи тизимлари ёрдамида амалга 
оширилади. Иш ҳақи тўлаш тизимлари деганда меҳнат меъёри билан 
меҳнат ҳақи миқдорини белгилаш усулига айтилади. Иш ҳақи тўлаш ти-
зими ўз ичига ишбай ва вақтбай иш ҳақи шаклларини олади. Иш 
ҳақининг вақтбай ёки ишбай тизимлари меҳнатни ташкил этиш усули, 
ишлаб чиқариш даражаси ва бошқа омилларга боғлиқ. Иш ҳақи тизим-
ларини танлаш ходимлар вакиллик органи ва иш берувчи томонидан 
ўзаро келишилган ҳолда жамоа шартномасида белгилаб қўйилади. Шу-
нингдек ишбай ёки вақтбай ходимларни мукофотлаш шартлари ва тар-
тибларини назарда тутувчи Низом ва қоидалар ҳам ходимлар вакиллик 
органи ҳамда иш берувчи томонидан биргаликда ишлаб чиқилади. 
Меҳнатга ҳақ тўлашнинг алоҳида шакли бригада (жамоа) меҳнатига 
ҳақ тўлаш ҳисобланади. Меҳнатни ташкил қилиш ва унга ҳақ тўлаш-
нинг жамоа шакли ҳар бир ходим томонидан сарфланган меҳнатни 
алоҳида ҳолда ўлчаш мумкин бўлмаган жойларда қўлланилади ва унга 
бажариладиган ишнинг натижаларига кўра бутун жамоага (бригадага) 

---

яхлит ҳолда иш ҳақи ҳисобланади. Бригада (жамоа) эса ўз аъзолари-
нинг ушбу натижага қўшган ҳиссасини индивидуаллаштириб аниқлаш 
йўли билан ҳар бир ходимнинг иш ҳақи миқдорини белгилайди. Ана шу 
мақсадда ҳар бир ходимнинг меҳнатга иштироки коэффициенти 
(МИК) қўлланилади. 
Ҳар бир ходимнинг меҳнати билан иштироки коэффициентини 
аниқловчи Низом ёки бошқа меъёрий ҳужжатлар белгиланган тартибда 
ишлаб чиқилади ҳамда тасдиқланади.