Й ва ўрта махсус таълим вазирлиги улғайишидаги ўзгаришлари

29
!|
язваси кабиларни қўзгатувчилари ҳам худди пгундай таъсир кўрсатади.
Онанинг ионизацияси плацентанинг тўқималари ва қон томирларида ҳамда физиоло1'ик функцияларда бузилишларга олиб келади. Бу ҳолда, эмбрион асаб тизими тўқималарининг ва қон яратувчи аъзоларининг дифференциялашуви сусаяди. Мутация частотасини юз марталаб катталаштирувчи айрим биополимерлар (бегона ДНК ва РНК) ва алкалоидлар — супермутагенлар деб аталади. Умр канцерогенлар ва тера — тогенлар ((.ега1;08 — бадбашара) ҳисобланади.
Отанинг тўйимсиз овқатланиши, инфекцион касал--ликлар билан хасталаниши, турли кимёвий агентлар ва нур^ш энергия сперматазоидлар ҳаёт фао.А.иятини пасайтиради ва уларнинт хромосомал аппаратини шикастлантиради. Нати — жада, ўлик туғилиш, юрак —томир тизими, мия ва бошқа аъзолар тузилишида ўзгаришлар содир бўлиши ҳам мумкии.
Шикастлантирувчи омиллардан бири онанинг тамаки чакитпи ёки унинг тутинидан нафас олиши ҳисобланади. Бу ҳолатда ризожланаётган бола онаси билан бирга тамаки ча -каётгандай бўлади. Бундай таъсирнинг самараси болада ги — поксия ҳолида намоён бўлади. Кенг тарқалган шикастлан — тирувчи омил — алкогол ҳисобланади ва уни истеъмол қилиш ҳомилани алкогол синдромига олиб келадй. У, болани жисмоний ва ақлий ривожланишини орқада қолишида, мия ҳажмини кичиклашишида, бош ча1юғини ва оёқ —қўлларни бесўнақай мажруз^ бўлиягида, психолатия кўринишида на-моён бўлади.
Мутациялар генератив бўлиши мумкин, агар ўзга — ришлар жинсий ҳужайраларда содир бўлса ва авлодларга ўтса, жумладан ядровий бўлиши мумкин, агар соматик :>^у — жайралар ядросининг хромосомаларига таалуқли бўлса ва ўзгариитлар цитоплазматик тузилмалар (митохондриялар) ДНК сида бўлса, цитоплазматик бўлиши мумкин. Генетик материалдаги ўзгаришларнинг тавсифига боглиқ равишда генли мутациялар фарқланади, яъни геннинг алоқида нук — леотидлари киритилганда ёки тушиб қолганда, ёки геннинг инактивацияси мавжуд бўлганда кўзатилади. Хромосомали мутациялар уларни қайта тузилишида, масалан, хромосо — маларнинг гомологик бўлмаган шаҳобчаларини рекомбина — цияси ҳисобига қайта тузилишида ифодаланади. Уларга,

хром

осома томонидан якуний шаҳобчасини йўқотиши ки-
и Хромосома шаз^оочасини хромосомалар уртасида еки ^^'^ромосомаиинг ўзида бошқа жойга сурилиши, ген ша — ' бчаси ва хромосома шаҳобчаси қайтарилиши (дупликация) мумкин. Мисол тариқасида Даун синдроми деб аталадиган наслий хасталикни келтириш мумкин. Ушбу хасталикнинг келиб чиқиш сабаби 21 — хромосоманинг трисомия ҳолати, яъни ушбу хромосома жуфтлигини биттага кўнайишидир. Ушбу ортиқча хромосомали материал ҳомилани нормал ри — вожланишини бузади. Натижада бола ўзига хос бўл1'ан маълум бир белгилар билан туғилади ва унга кўра 7угриқ,хонадаёқ тўгри ташхис қўйиш имкотгиии беради. Даун синдроми бўлган касалнинг боши кичкина, юз тузит^иши қўполроқ, кўзлари кичкина ва бир — бирига яқин жойлашган, оғзи ярим очиқ ҳолатда бўлади, Эмоционал ва ақлий қобилиятлари пасайган бўлиб, унинг да1)ажаси интеллектуал нуқсоннипг катталигига боғлиқ.
Бундай паталогия билан болаларни туғшшш частотаси юқори ва онанинг ёшига боғлиқ; 35 ёшх-ача ҳавф 0,2 фоизга, 40 ёшга келиб эса— 1 фоизга, 4.5 ёш ва у^едан кейин 3 фоизга тенг бўлади. Отанинг ёшига нисбатан бундай ўзаро боғлиқлик кузатилмаган.
Одамда жинсий хромосомалар сонини ўзгариши би^\ан боғлиқ хасталиклар ҳам топилган бўлиб, уларга Клайн — фельтер синдроми ва Шершевский — Терпер синдроми ки — ради. Биринчиси фақатгина эркакларда учрайди ва жинсий хромосомалар сонини битта X га ортиши билан боғлиқ, Улар жинсий хромосомалар бўйича XXV генотипга эгадирлар.
К.\айнфельтер синдроми билан хасталанган одамларда жисмоний, ақлий ва жинсий соҳаларида ўзгаришлар куза — тилади. Оёқ ва қўллари нормадан узун, елкаси тос қисмига нисбатан энсиз, танасида ёғларни тўпланиши аёлларникига мансуб бўлади. Жинсий балоғатга етиши бошланиши билан ақлий ривожланиш.ининг орқада қолаётгани намоён бўлади.
Шершевский — Тернер синдроми аёлларда учрайди. Бу Ҳолатда гомологик жинсий хромосомалар сонини биттага камайипш кузатилади, яъни нормал ,ХХ хромосома ўрнида X хромосома қолади.
Бунда чақалоқ қўл ва оёқларида шиш билан туғилади, шигц бир неча ойдан кейин ўз ҳолига сўрилиб кетади. Бўйин
Моддалар алмашинувигл ^^"^ ^°сдир.
<^нчашна кўнайган: ""^'^^"^ ^^«^^Дор ирси/касалликлар
^) АМИНОКИСЛОТЛЛЯГ,