Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki
-§. Tijorat bankining o„z mablag„lari
Download 5.53 Mb. Pdf ko'rish
|
bank ishi (2) (1) (1)
- Bu sahifa navigatsiya:
- Bankning o„z mablag„lariga
- Bankning ustav kapitali
- Bank resurslarining aylanish sxemasi
|
3-§. Tijorat bankining o„z mablag„lari Bankning o‗z mablag‗lari uning faoliyatining asosini tashkil qiladi, chunki ular jalb qilayotgan depozitlar, ya‘ni real kredit resurslari hajmini pirovard natijada aktiv operatsiyalar hajmini belgilab beradi. Bankning o‗z mablag‗lari tijorat banklarining faoliyatini boshqaruvchi va ular ustidan nazoratni amalga oshiruvchi Markaziy bank uchun muhim ma‘lumot manbayi hisoblanadi. Bankning o„z mablag„lariga ustav fond (kapital), zaxira fondi va bank foydasi hisobiga tashkil topadigan bank fondlari hamda yil davomida taqsimlanmagan foyda kiradi. Amaliyotda bank passivlarining 20 foizi banklarning o‗z mablag‗lariga to‗g‗ri keladi. Bankning o‗z mablag‗lari ichida asosiy o‗rinni ustav kapitali egallaydi. Bankning ustav kapitali – bank ishini tashkil qilishning asosiy tayanch nuqtasi hisoblanadi. 106 Biz tijorat banki bo‗limining ko‗rsatkichlarini ifodalovchi quyidagi jadval ma‘lumotlaridan bankning resurs bazasini tashkil qiluvchi ele- mentlar va ularning tarkibini aniqroq ko‗rishimiz mumkin. Jadval ma‘lumotlari shuni ko‗rsatdiki, tijorat banki resurs bazasi- ning 33.1 foiz bankning o‗z mablag‗lari, ya‘ni bank kapital va taqsim- lanmagan foydasidan iborat. Bank ixtiyorida bo‗lgan resurslarning 25.1 foiz jalb qilingan depozitlarga to‗g‗ri keladi. Shunday qilib, bank ix- tiyorida bo‗lgan, o‗zi yiqqan resurslar jami – 58.2 5 ni tashkil qiladi. Bank tomonidan sotib olingan resurslar esa 41.8 foizni tashkil qiladi. Undan 27.4 foiz Markaziy bankdan olingan kredit resurlarini, 8.5 foiz Moliya vazirligidan olingan resurslarni, 5.9 foiz hukumat hisobvarag‗ida bo‗lgan resurslarni tashkil qiladi. Bank tomonidan tashkil qilingan resurs baza turli xil kreditlar berish va investitsiyalarni moliyalashtirish va boshqa aktiv operatsiyalarni amalga oshirish uchun yo‗naltirilishi mumkin. Tijorat banklari kredit po- tentsiali uning passiv operatsiyalari ko‗lamiga bog‗liq. Tijorat banklari faoliyatining asosiy tamoyillaridan biri bu real mavjud resurslar doirasida ish yuritishdir. Bu degani tijorat banklari nafaqat o‗z resurslari va kredit qo‗yilmalari miqdori mos kelishini ta‘minlashi, balki o‗zining likvidligini ham ta‘minlashi kerak. Agar bank mablag‗larini qisqa muddatga jalb etib uzoq muddatga kredit beradigan bo‗lsa, u holda bank likvidligi xavf ostida qoladi. Bank aktivlari tarkibida ko‗p miqdorda risk darajasi yuqori ssudalarning mavjudligi bank o‗z mablag‗larining salmog‗ini oshirishini talab etadi. Real jalb qilingan resurslar doirasida ishlash tamoyili – jalb qilingan depozitlarga bank qiziqishining o‗sishiga, kredit resurslari uchun sof raqobat rivojlanishiga olib keladi. Passivlar uchun keskin kurash banklarning o‗z resurslarini shakllantirishning samarali usullarini izlashni talab qiladi. Iqtisodiy mus- taqillik bankning o‗z mablag‗lari va jalb qilingan mablag‗larini mustaqil boshqarishni, mijoz va omonatchilarni erkin tanlashni, soliqlar to‗lagandan keyin qolgan daromadga mustaqil egalik qilishni nazarda tu- tadi. Tijorat banklarining resurs bazasi uning kredit potensiali dakrajasini belgilaydi. Bankning kredit potensiali - jalb qilingan mablag‗larning kredit va bankning boshqa aktiv operatsiyalarini amalga oshirishning iqtisodiy chegarasi hisoblanadi. Iqtisodiyotdagi bo‗sh pul mablag‗larining tijorat banklari tomonidan jalb qilinishi ular iqtisodiy faoliyatining asosini tashkil etadi. Banklar tomonidan jalb qilingan mablag‗larning barchasi kredit uchun ishlatilmasligi mumkin. Ko‗p 103 Yuqorida ta‘kidlanganidek, bank resurslarini ikki katta guruhga bo‗lish mumkin. Bular – banklarning o‗z mablag‗lari va jalb qilingan mablag‗lar. Jalb qilingan resurslarni ba‘zi hollarda ikkiga bo‗lib qaraladi – jalb qilingan depozitlar, boshqa majburiyatlar va sotib olingan resurlardir. Bu resurslar bankning aktiv operatsiyalarini amalga oshirishda ishlatiladi, ya‘ni bank resurslari daromad olish maqsadida turli xil sohalarga joylashtiriladi. Bankning passiv va aktiv operatsiyalari o‗zaro chambarchas bog‗liq bo‗lganligi sababli passivlarning tarkibi va xarakteri ko‗p jihatdan banklarning aktiv operatsiyalarini amalga oshirishda o‗z ifodasini topadi. Shu bilan birga, resurslar xarakteriga banklar kreditlash siyosatining o‗zgarishi ham ta‘sir qiladi. Bank resurslarining asosiy qismini bank mijozlarining mablag‗lari tashkil qiladi. Boshqa resurslarni jalb qilish uchun bank o‗z kapitalining yetarli darajasi miqdoriga ega bo‗lishi va uni me‘yor darajasida ta‘minlashi lozim. Tijorat banki o‗z mijozlarining bo‗sh turgan mablag‗larini qarzga olish bilan bir vaqtning o‗zida, bu mablag‗larni o‗z vaqtida qaytarilishini ta‘minlash majburiyatini ham oladi, shuning uchun bank barqaror likvid- likka ega bo‗lishi kerak. Ishonchlilik va likvidlilik tamoyillari tijorat banki faoliyatining zarur shartlaridan bo‗lib, ular aholining bo‗sh turgan pul mablag‗larining banklar sari oqimini ta‘minlaydi. Undan tashqari bankning ahvoli moliyaviy jihatdan kam samarali bo‗lgan holatda mi- jozlar o‗z mablag‗larini qaytarib olishga ishonch hosil qilishlariga zamin yaratadi. Bank resurslarining aylanishini quyidagicha ifodalash mumkin. 9-rasm. Bank resurslarining aylanish sxemasi Bank resurslarining shakllanishi va aylanishi uzluksiz jarayonni tashkil qiladi va bu esa, o‗z navbatida, banklar faoliyatining doimiyligiga asos hisoblanadi. Alohida tijorat banklari uchun bank resurslari tarkibiy tuzilishi turli xillik bilan farqlanadi. Bu uning o‗ziga xos xususiyatlari bilan Download 5.53 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|