Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

Quyidagi tayanch so„zlarga ta‟rif bering 
 
Bank aktivlari
Standart aktivlar 
Riskli aktivlar
Substandart aktivlar
Daromad keltiruvchi aktivlar 
Qoniqarli aktivlar 
Daromad keltirmaydigan aktivlar 
Shubhali aktivlar 
Bank aktivlari tarkibi
Umidsiz aktivlar 
Yuqori likvidli aktivlar 
Maxsus zaxiralar 
Likvid aktivlar
Muammoli aktivlar
Nolikvid (past likvidli) aktivlar
Aktiv operatsiyalar 
Bank aktivlarining sifati 
Kichik va yuqori riskli 
Aktivlarning sifat darajasi aktivlar
Aktivlarning risk darajasi 
 
O„z bilimini tekshirish uchun savollar 
 
- Bank aktivlari deganda nimani tushunasiz va ularni tasniflang? 
- Bank aktivlari risk darajasiga qarab qanday guruhlarga bo‗linadi? 
- Bank aktivlari daromad keltirishiga qarab qanday guruhlarga 
bo‗linadi? 
- Likvidlilik darajasiga qarab bank aktivlari qaysi guruhlarga 
bo‗linadi? Har bir guruhni eslang va ularning tarkibini izohlab bering. 
- Bank aktivlarining sifat darajasi deganda nimani tushunasiz? 
- Riskka tortilgan aktivlarning bank kapitaliga aloqasi qanday 
bo‗lishi lozim? Daromad keltiradigan va keltirmaydigan aktivlarga 
tavsif bering. 
- Riskka tortilgan aktivlar va ularni hisoblash tartibi.

---

172
Uch va olti oylik g‗azna veksellari bilan savdolar G‗azna 
agentligining moliyaviy agentlari bo‗lgan FRT joylardagi banklari orqali 
har hafta dushanba kunlari amalga oshiriladi. 52- haftalik veksellar bilan 
savdolar har to‗rt haftada chorshanba kunlari amalga oshiriladi. G‗azna 
veksellari juda katta miqdorda bloklarda bozor ishtirokchilariga minimal 
miqdori 10 mln.doll. dan kam bo‗lmagan miqdorda taklif etiladi. 
G‗azna veksellari minimal 10 ming doll. birligida chiqarilib ular 
ko‗rsatilgandan kam summaga almashtirilishi mumkin.
G‗azna biletlar (Treasure notes) 1 yildan kam bo‗lmagan va 10 
yildan ko‗p bo‗lmagan muddatlarda muomalada bo‗ladi. Davlat g‗aznasi 
ikki, to‗rt, besh, etti, o‗n yillik g‗azna biletlari chiqaradi. Uch yillik 
biletlar kam chiqariladi. Ular bo‗yicha aholi o‗rtasida obuna tashkil 
qilish mumkin, muddati o‗tganlarni yangisiga almashtirib berish 
mumkin. Treasure notes bo‗yicha foizlar to‗lanadi.
G‗azna biletlari 1000 doll. (to‗lash muddati 4 yildan kam bo‗lgan 
xazina biletlaridan tashqari)dan eng yuqori nominal miqdori 1 mln.,100 
mln., va 500 mln.doll. birlikda chiqariladi. G‗azna biletlarini chiqarish 
AQSh xukumati G‗aznasining moliyaviy amliyotida eng ko‗p tarqalgan 
emissiya qimmatli qog‗ozi hisoblanadi. 
Boshqa qimmatli qog‗ozlar (Miscellaneous issues). Ularga 
bozorda qatnashmaydigan qimmatli qog‗ozlar kiradi. Bularning ko‗p 
tarqalgan turlari sifatida: 
- hukumat agentliklari,trast-fondlari,va bank muassasalari uchun 
Davlat G‗aznasi tomonidan chiqarilgan hukumat obligatsiyalari; 
- Shtatlar, mahalliy tashkilotlar idoralari tomonidan investit-
siyalarni qayta moliyalashtirish uchun chiqarilgan obligatsiyalar; 
- Investitsion qimmatli qog‗ozlar va xorijiy valyutadagi qimmatlt 
qog‗ozlar va boshqalar. 
- Riskga tortilgan aktivlarning bank kapitaliga aloqasi qanday 
bo‗lishi lozim? Daromad keltiradigan va keltirmaydigan aktivlarga 
tavsif bering. 
- Riskka tortilgan aktivlar va ularni hisoblash tartibi.
 
165
Bu masalani aktivlarni to‗g‗ri diversifikatsiya qilish yo‗li bilan hal 
qilish mumkin. Chunki ba‘zi bir aktivlar bo‗yicha ular qiymatining 
pasayishi boshqa aktivlar qiymatining o‗sishi bilan qoplanishi va 
natijada bank aktivlarining umumiy qiymatlarini saqlab qolishi 
imkoniyatiga ega bo‗lishi mumkin. 
Bank aktivlarining qiymatini va ulardan keladigan daromadlarni 
to‗g‗ri hisob-kitob qilib rejalashtirish bank faoliyatining samaradorligiga 
olib kelishi, aktivlar qiymatini noto‗g‗ri hisoblash, ularni joylashtirish 
bankning moliyaviy ahvolida qiyinchiliklar tug‗dirishi mumkin.
Forfeyting operatsiyalari ssuda operatsiyalarining bir turi bo‗lib, 
veksellar va boshqa moliyaviy hujjatlarni sotib olishni ko‗zda tutadi. 
Forfeyting ko‗proq eksportni kreditlashda qo‗llanilib, tashqi savdo 
operatsiyalari bo‗yicha kelajak davrda to‗lanishi lozim majburiyat va 
qarz talabnomalarini sotib olishda ishlatiladi.
Faktoring operatsiyada bank yoki maxsus kompaniyalar tomonidan 
o‗z mijozi bo‗lgan mol yetkazib beruvchining mol sotib oluvchiga 
bo‗lgan, yetkazib berilgan tovarlar yoki ko‗rsatilgan xizmatlar bo‗yicha 
talabini ma‘lum haq evaziga sotib olinishi tushuniladi. Tijorat bankiga 
yuqori daromad keltiruvchi aktiv operatsiya turi – bu investitsiya 
operatsiyalari bo‗lib, bank yuqori daromad olish maqsadida o‗z va jalb 
qilgan mablag‗larining ma‘lum qismini uzoq muddatlarga qimmatli 
qog‗ozlarga, investitsiyalarga yo‗naltiradi. Bunda mablag‗larni: 
to‗g‗ridan-to‗g‗ri investitsiyalash; 
portfel investitsiyalash, ya‘ni bir necha emitentning qimmatli 
qog‗ozlari yagona paket sifatida boshqariladi; 
lizing operatsiyalari; 
bank faoliyatini amalga oshirish uchun zarur bo‗lgan bino-
inshootlar, nomoddiy aktivlarga qo‗yilmalar.
Tijorat banklari aktiv operatsiyalarining xususiyatli tomonlari 
shundaki, u bankning passiv operatsiyalariga nisbatan ikkilamchidir. 
Chunki aktiv operatsiyalarni amalga oshirish, ularning muddati, miqdori 
passiv operatsiyalar yordamida jalb qilingan resurslar miqdori va 
muddatiga uzviy bog‗liq. Tijorat banklarining resurslarni joylashtirish 
bilan bog‗liq operatsiyalarning aktiv operatsiyalar deyilishini quyidagi 
jihatlar bilan asoslash mumkin: