Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

 
Quyidagi tayanch so„zlarga ta‟rif bering 
 
Iqtisodiy risk 
Bank riski
Kredit riski
Sof va sun‘iy risklar
Retrospektiv risk 
Ochiq va yopiq risklar 
Mamlakat, jahon risklari 
Portfel risk 
Moliyaviy risk 
Ekspert baholash 
Diskert tasodifiy miqdor 
dispertsiyasi 
Risksiz zona 
Kritik risk zonasi 
Halokatli risk zonasi 
Foydalilik riski munozarasi 
Likvid risk 
Tizimli va tizimsiz risk 
O„z bilimini tekshirish uchun savollar 
 
- Risk yuzaga kelishining sabablari nimalardan iborat? 
- Bank risklarining qanday turlari mavjud? 
- Bank risklari qaysi toifalarga bo‗linadi? 
611
-bankning kredit siyosatining maqsad va vazifalarini ishlab chiqish; 
-ma‘muriy yechimlarni qabul qilish tizimini va kredit riskini 
boshqarish ma‘muriy tarkibini tashkil etish; 
-qarzdorning moliyaviy holatni tahlil qilish; 
-qarzdorning kreditlash tarixini, uning aloqalarini aniqlash; 
-kredit shartnomasini ishlab chiqish va imzolash; 
-kreditlarning qaytarilmaslik riskini tahlil qilish; 
-barcha ssudalar portfeli bo‗yicha qarzdorning kredit monitoringini 
yo‗lga qo‗yish; 
-muddati o‗tgan va shubhali kreditlarni qaytarish hamda garovni 
sotish bilan bog‗liq tadbirlarni amalga oshirish v.b. 
Kredit riskini boshqarish uchun bank xodimi ssudalar portfelining 
sifatli tarkibi va tuzilishi ustidan doimo nazorat olib borishi kerak. U 
riskni bo‗lib-bo‗lib qo‗yish siyosatini olib borish hamda kreditlarni bir 
nechta yirik qarzdorlarda to‗planishiga yo‗l qo‗ymasligi kerak. Aks 
holda, qarzdorlardan birining kreditni to‗lay olmasligi bankning 
moliyaviy ahvolini qiyinlashtirishi mumkin. 
Kredit riski likvidlilik riskiga va bankning to‗lovga noqobilligi 
riskiga, shuningdek, bankning ma‘muriy-xo‗jalik xarajatlarini qoplay 
olmasligi bilan bog‗liq risklarga olib kelishi mumkin, foiz stavkasi riski 
o‗zicha mustaqil bo‗lsada, u kredit riski va boshqa barcha risklar 
zanjirini chuqurlashtirib borishi mumkin.
Tijorat 
banklarining dolzarb 
muammolaridan 
biri, balans 
ma‘lumotlari va kredit portfelining tahlili asosida kredit risklarini 
boshqarish hisoblanadi. Kreditlarni risk sinflariga guruhlash, ularni tahlil 
qilish, ularni minimallashtirish va bank manfaatini himoya qilish 
usullarini ishlab chiqish kredit risklarini kamaytiradi. Ishlab chiqarishda 
pasayish bo‗layotgan korxona va tarmoqlarda kreditning to‗planishidan 
voz kechish, shuningdek, «hamma tuxumni bir savatga solmaslik kerak» 
degan donishmandlarning haqliga amal qilgan holda, bir qarz oluvchiga 
to‗g‗ri keluvchi riskning maksimal miqdoriga rioya qilish kredit riskini 
minimallashtirishga imkon beradi. 
Banklar bergan kreditlarning o‗z vaqtida qaytib to‗lanmasligi 
berilgan kreditlar bo‗yicha risklar paydo bo‗lganligidan dalolat beradi. 

---

612
Muddati o‗tgan kreditlarning umumiy kredit qo‗yilmalar summasiga 
nisbatini olish bilan kredit risklarning darajasini aniqlash mumkin. Bu 
ko‗rsatkich jahon amaliyotida ham qo‗llanilib, xalqaro bank amaliyotida 
uning qabul qilingan normasi 4-5%, lekin ba‘zi hollarda 7% gacha 
bo‗lishi mumkin.
Biz o‗tkazgan tahlil materiallari shuni ko‗rsatadiki, bizning 
respublika bo‗yicha banklarning umumiy kredit qo‗yilmalar hajmida 
muddati o‗tgan kreditlarning salmog‗i 3,08% ni tashkil etadi, bu g‗arb 
mamlakatlari tijorat banklarining umumqabul qilingan me‘yorlar 
chegarasidan chiqmaydi (4-5% gacha).
Mazkur holatda ishonchsiz kreditlarni qoplash uchun zarur bo‗lgan 
rezerv fondlarini tashkil etish juda muhimdir, aks holda, riskli 
kreditlarning yuqori darajasi bankning o‗z mablag‗larining ma‘lum 
qismi yo‗qotilishiga xavf tug‗diradi. Bu esa, o‗z navbatida, bankning 
to‗lovga layoqatsizligiga olib keladi. Ba‘zi hollarda banklar bo‗yicha 
kredit qo‗yilmalarining o‗sish sur‘atining pasayishi bir vaqtning o‗zida 
kredit risklarining kelajakda pasayishi yoki barqarorlashuviga olib 
kelishi mumkin. 
Kreditlar bo‗yicha yo‗qotishlarni qoplash uchun tashkil qilinadigan 
rezerv (zaxira) fondlari kredit risklarining o‗ziga xos amortizatori bo‗lib 
xizmat qiladi. 
Hozirgi kunda tijorat banklari tomonidan kredit berishda asosiy 
e‘tibor beriladigan soha – bu kreditning ta‘minlanganligidir. Lekin 
kreditning ta‘minlaganligi, riskni o‗z-o‗zidan yo‗q deb hisoblashga asos 
bo‗la olmaydi. Chunki, birinchidan, kredit bo‗yicha ta‘minlanganlikka 
olingan mulkning qiymati to‗g‗ri baholanganmi? Ikkinchidan, shu 
mulkning foydalilik darajasi, bozorda unga bo‗lgan talab yoki umumiy 
qilib aytganda, ta‘minlanganlik uchun qabul qilingan mulkning 
likvidlilik darajasi qanday? Ta‘minlanganlik uchun qabul qilingan 
mulkning mana shu muhim tomonlarini inobatga olishning o‗zi kreditlar 
bo‗yicha risklarni hisoblashni birinchi o‗rinda zarur qilib qo‗yadi. 
Shuning uchun tijorat banklari o‗z kredit siyosatlarida kredit risklarni 
hisoblash va boshqarishning boshqa yo‗nalishlarini ham belgilab 
olishlari lozim. 
621