Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

§. Bank kafolati va uning kreditlashdagi o‗rni…………………………… 333 
4-
§. Kreditning qaytarilishini ta‘minlashda garovning ahamiyati…………. 340 
13
 
 
I BOB. 
O„ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA BANK TIZIMI 
VA BOSHQA KREDIT MUASSASALARI 
 
1-
§. Banklar va bank tizimining rivojlanish bosqichlari 
 
Dastlabki banklar qachon va qanday paydo b
o‗lganligini to‗g‗risida 
aniq bir vaqt va xulosani aytish ancha ilmiy tadqiqotlar olib borishni 
talab qiladi. Gap shundaki, hozirgi davrda banklar faoliyat yuritish 
xususiyatidan kelib chiqib turlicha b
o‗lgan operatsiyalarni bajaruvchi 
universal moliyaviy tashkilotlarni 
o‗zida namoyon qiladi. Masalan, bi-
rinchi darajali toifaga kiruvchi chet el banklari 
o‗z mijozlariga 300 dan 
ortiq turli xil xizmatlarni k
o‗rsatadilar. Bu operatsiyalar va xizmatlarn-
ing barchasi bir vaqt va bir joyda paydo b
o‗lmaganligi sababli ham bank 
ishining 
―boshlang‗ich‖ nuqtasini aniqlash aniq tadqiqotlar olib borishni 
va ular asosida 
ma‘lum bir fikrlarni mujassamlashtirishni talab qiladi. 
Banklarning paydo b
o‗lish tarixi bo‗yicha ba‘zi bir fikrlar to‗g‗risida siz 
tushunchaga egasiz. Bank ishi rivojlanishini bankning alohida ope-
ratsiyalari miqyosida k
o‗rib chiqadigan bo‗lsak, bank ishining tarixiy 
rivojlanishi quyidagicha borganini k
o‗rishimiz mumkin: 
 
1-rasm. Bank ishining rivojlanish bosqichlari 
Banklar faoliyatining eng 
―qadimgi‖ operatsiyalari bo‗lib, pullarni 
saqlab berish b
o‗yicha operatsiyalar hisoblanadi. Ma‘lumki, eng 
qadimgi davlatlarda ham omonatlarni qabul qilish operatsiyalari mavjud 
b
o‗lgan. Ilk bor bunday ish bilan ma‘lum obro‗ga va ishonchga ega 
b
o‗lgan puldor shaxslar, Yevropa mamlakatlarida cherkov muassasalari 
shu
g‗ullanganlar. Masalan, mashhur grek ehromlari (Delfiya, Efes 
ehromlari va.b.) bir paytning 
o‗zida o‗ziga xos bank muassasalari bo‗lib 
xizmat qilgan. Yillar 
o‗tishi bilan o‗sha qadimgi davrlardan boshlab, 
ayrim hollarda q
o‗yilgan pul yoki mulk bo‗yicha foizlar ham hisoblana 
boshlangan. Banklarning kelib chiqishiga ba
g‗ishlangan mavjud 
adabiyotlarning tahlili shuni k
o‗rsatadiki, banklar paydo bo‗lishining 
asosiy yoki boshlan
g‗ich zamini, birinchidan, pul mablag‗larini saqlab 
Kredit ope-
ratsiyalari 
Boshqa turli 
vositachilik ope-
ratsiyalari 
Pulni saqlab be-
rish bo‘yicha
operatsiyalar 
Mijozlarning naqd 
pulsiz hisob-
kitoblari bo‘yicha 
operatsiyalari 
Pul almashtirish 
bo‘yicha ope-
ratsiyalar 

---

12
Mazkur darslikdan nafaqat kelgusi bankirlar, balki moliya, 
buxgalteriya hisobi va audit y
o‗nalishi bitiruvchilari, magistrlar va 
doktorantlar hamda bank xodimlari foydalanishlari mumkin. 
Darslikdan kadrlar malakasini oshirish, ularni qayta tayyorlashni 
tashkil qilishda foydalanish mumkin. 
Darslikni tayyorlashda mavzuning nazariy tomoni bilan birga 
banklar va mijozlarning amaliy materiallaridan, bank amaliyotida 
foydalaniladigan 
me‘yoriy hujjatlardan keng foydalanilgan. Darslikda 
respublikada bank ishini tashkil qilishning asosiy y
o‗nalishlari bilan 
birgalikda alohida mavzular b
o‗yicha amaliy materiallar, bank ishi 
muhim terminlarining izohli lu
g‗ati keltirilgan bank amaliyoti ham 
bayon qilingan. Darslik b
o‗yicha fikr-mulohazalaringiz bo‗lsa Toshkent 
shahri, A.Temur shoh k
o‗chasi, 60-A uy, Toshkent moliya instituti 
«Bank ishi» kafedrasiga yuborishingiz mumkin.
Sizning fikrlaringiz mazkur darslikni qayta nashr qilish jarayonida, 
uning sifatini yaxshilashga yordam beradi, degan umiddamiz. 
5
X BOB. KREDITLASH JARAYONLARI VA ULARNING