Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

o„yicha foiz stavkalarini 
shakllantirishda quyidagi omillarga, 
ya‘ni:
- jalb qilingan resurslar b
o‗yicha foiz stavkalari muddati, hajmi, 
mijoz tavsifi, pul mabla
g‗lari qaysi valyutada jalb qilinganligi v.b;
- Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasi va majburiy rezerv 
me‘yoriga;
- 
jalb qilingan 
mabla
g‗lar bo‗yicha real foiz stavka 
o‗rnatilganligiga, ya‘ni aktiv operatsiyalar bo‗yicha o‗rnatilishi mumkin 
b
o‗lgan foiz stavkasi va marja miqdorini hisobga olgan holda 
o‗rnatilishiga bog‗liq bo‗ladi. 
Tijorat banklarining resurslarni jalb qilish b
o‗yicha foiz siyosati 
ularning depozit siyosati singari quyidagi omillarga: 
- resurslarni jalb qilish borasida q
o‗llaniladigan bank vositalari va 
usullariga; 
- depozit munosabatlarining subyektlari (jismoniy va yuridik 
shaxslar)ga;
- resurslarni jalb qilish muddatlari (qisqa muddatli, 
o‗rta muddatli 
yoki uzoq muddatli foiz siyosati)ga;
- mabla
g‗larni jalb qilish maqsadlari (investitsiya uchun, kreditlash 
yoki joriy likvidlikni 
ta‘minlash va h.k.)ga;
- jalb qilingan resurslar b
o‗yicha baho siyosati va amalga oshirilgan 
operatsiyalarning risklilik darajasiga bo
g‗liq bo‗ladi. 
Mabla
g‗larni jalb qilish borasida tijorat banklarining foiz siyosati 
quyidagi tamoyillarga tayanadi: 
- bankka jalb qilingan mabla
g‗larning miqdori va bankda saqlanish 
muddatiga qarab foiz stavkalarini differentsiatsiyalash tamoyili; 
- 
jam
g‗armalar bo‗yicha foizlarni differentsiatsiyalashda 
―ijtimoiylik‖ (bolalar, yoshlar, yosh oilalar, qariyalar uchun, davlat 
dasturlarida belgilangan y
o‗nalishlar bo‗yicha imtiyozli jamg‗armalar) 
tamoyili; 
- bank faoliyatining rentabelligini 
ta‘minlash tamoyili; 
- jam
g‗armachilar mablag‗larini saqlash va himoya qilish tamoyili 
v.b. 
Aholi jam
g‗armalari bank resurslarining bir qismini tashkil 
etganligi bois ular bo
‗yicha foiz stavkalarini o‗rnatishda jamg‗armaning 

---

406
miqdori va muddatiga 
e‘tibor berish lozim. Chunki depozitlar bo‗yicha 
foiz stavkalarining 
o‗zgarishi kredit bahosining ham o‗zgarishiga olib 
keladi. 
Banklarnig mabla
g‗larni jalb qilish borasidagi foiz siyosatining 
asosiy prinsipi-minimum xarajatlar bilan bank faoliyatini samarali olib 
borish uchun zarur b
o‗lgan optimal miqdor va muddatdagi passivlar 
tarkibini 
ta‘minlashdan iborat.
Bankning foiz siyosatida mabla
g‗larni jalb qilishda ularning 
qiymatiga 
o‗z ta‘sirini o‗tkazuvchi boshqa omillar ham mavjud. Bular: 
1. Markaziy bankning majburiy zaxiralariga ajratmalar normasi 
miqdori va 
ba‘zi jalb qilingan mablag‗larning turiga qarab bu 
normalarning turlichaligi.
2. Mijozlarni jalb qilish va ularga xizmat k
o‗rsatish bilan bog‗liq 
bankning operatsion xarajatlari darajasi. 
3. Bank reklamasiga sarflanadigan xarajatlar. 
4. Bank mabla
g‗larining oborotdan chetlashtirilishi va daromad 
keltirmaydigan operatsiyalarga jalb qilinishi. 
5. Jalb qilingan mabla
g‗larning miqdori va muddati, ular bo‗yicha 
foiz hisoblash va t
o‗lash tartibi v.b. 
Bank resurslarini joylashtirish sohasida bankning foiz siyosatida: 
- 
O‗zbekiston Respublikasi Markaziy bankining qayta moliyalash 
stavkasi miqdorini; 
- resurslarni aniq vositalar (tijorat krediti, 
iste‘mol krediti, 
banklararo kredit, majburiyatlarni t
o‗lash v.b.)ga joylashtirishning bozor 
shartlariga rioya qilish; 
- aktiv operatsiyalarning muddati, hajmi, qiymati, valyutasidan 
kelib q
o‗shimcha resurslarni jalb qilish bo‗yicha bankning 
imkoniyatlari; 
- bankning 
o‗z mijozlari, yuridik va jismoniy shaxslar hamda 
boshqa banklar bilan hamkorlik munosabatlarini inobatga olish lozim.
Tijorat banklarining aktiv operatsiyalari b