James d. Gwartney

Video:
Majburlash kuchi

---

164
Ikkinchidan, saylovchilarda nomzodlar yoki muammolar to'g'risida mukammal
ma'lumotga ega bo'lishga rag'bat kam. Yakka saylovchining ovozi deyarli hech qachon saylov
natijasini o'zgartirmaydi. Uning ovozi shahar, mahalliy yoki milliy saylovlarning natijasini hal
qiluvchi ovoz bo'lishidan ko'ra, u saylov uchastkasiga borguncha yo'lda uni chaqmoq urish
ehtimoli kattaroq!
Shuni tushungan ko'p saylovchilar asosli ovoz berish uchun muammolar va nomzodlar
bilan yaqindan tanishib chiqishga ko'p vaqt sarflamaydilar. Ko'pchilik shunchaki biror faoliyat
(televizor tomosha qilish, do'stlari bilan ijtimoiy tarmoqlarda muloqot qilish yoki ish joyidagi
suhbatlar) davomida olgan ma'lumotlarga asoslanib ovoz beradilar. Yuqoridagilarni hisobga
olsak, saylovchilarning ko'pi nomzodlarning qarashlari yoki davlat faoliyatining (qishloq
xo'jaligi subsidiyalari yoki savdo cheklovlari kabi) iqtisodiyotga ta'siri to'g'risida kam biladilar
yoki umuman bilmaydilar. Iqtisodchilar bu holatni «ratsional nodonlik samarasi»
(?)
deb
ataydilar. Boshqacha aytganda, saylovchilar yaxshi xabardor emas, lekin yakka ovoz hal
qiluvchi bo'lmaganligi sababli, ularda ma'lumotning kamligi mantiqqa to'g'ri keladi.
Video:
Savdo cheklovlari va klanli kapitalizm
Saylovchilarda asosli ovoz berishga rag'batning sustligi iste'molchilarning bozordagi
faoliyatidan keskin farq qiladi. Bozorda har bir iste'molchi o'z mablag'ini qanday sarflashni o'zi
hal qiladi va u noto'g'ri qarorning oqibatini o'zi his qiladi. Shu boisdan u o'z mablag'ini oqilona
sarflashga harakat qiladi. Iste'molchilar avtomobil, kompyuter, sport klubida a'zolik yoki
minglab shunga o'xshash boshqa narsalarni xarid qilish to'g'risida o'ylaganda, ularda ma'lumot
olishga va asosli tanlov qilishga kuchli rag'bat bo'ladi.
Uchinchidan, siyosiy jarayon odatda barchaga bitta natijani yuklaydi, bozorlar esa,
aksincha, turli xil natijalarga olib keladi. Boshqacha aytganda, davlat taqsimoti «hamma uchun
bir o'lcham» natija beradi, bozorlar esa turli shaxslar va guruhlar istagan variantlari uchun
«ovoz berishlariga» va tanlashlariga imkon beradi. Buni maktab ta'limi misolida tasvirlab
berish mumkin. Agar maktab ta'limi davlat tomonidan emas, balki bozor orqali taqsimlansa

---

165
(masalan, xususiy maktablar va uyda ta'lim orqali), ayrim ota-onalar diniy qadriyatlarga e'tibor
beruvchi maktablarni, boshqalar esa asosiy ko'nikmalar, madaniy xilma-xillik yoki kasbiy
tayyorgarlikka e'tibor beruvchi maktablarni tanlaydilar. To'lashga tayor bo'lgan har bir xaridor
(yoki guruh a'zolari) o'zi istagan ta'lim turini tanlashi va olishi mumkin. Bozorlar proportsional
vakillik tizimi amal qilishini ta'minlaydi, bu esa aksari odamlar o'z istaklariga mos tovar va
xizmatlarni sotib olishiga imkon yaratadi. Bundan tashqari, bozor tizimi ko'pchilik vakillari o'z
qarorlarini kamchilik vakillariga yuklashidan yuzaga kelishi muqarrar bo'lgan ziddiyatlarning
oldini oladi.