Жамиятнинг сиёсий ва ҳУҚУҚий тизими

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI FILIALI 1-BOSQICH KI-13-22S GURUH TALABASINING
“Falsafa” fanidan
MUSTAQIL ISHI
Bajardi:
Abdimo’minov Nazmiddin
Qabul qildi: Raxmatova D
QARSHI – 2022
JAMIYATNING IJTIMOIY, SIYOSIY VA MA’NAVIY TIZIMI Reja:
1. Jamiyatning siyosiy tizimi.
2. Davlat siyosiy sistemaning asosiy instituti.
3. Hokimiyatning bо‘linish tamoyili.
4. Huquq – boshqaruvning ijtimoiy-siyosiy instituti sifatida.
1. Jamiyatning siyosiy tizimi

2

"Jamiyatning siyosiy tizimi" iborasi siyosiy fanning muhim tushunchasi sifatida XX asrning ikkinchi yarmida qaror topdi. Bu siyosiy jarayonlarda quyidagi sifatiy yangiliklar paydo bо‘lishi bilan bog‘liq: aynan XX asrda davlat siyosiy hukmronlikda о‘zining monopol ahamiyatini (ya’ni yakkahokimlikni) yо‘qotdi va partiyalar, jamoat tashkilotlari, institusiyalar (tashkiliy hodisalar) va ijtimoiy munosabatlarga muhim ta’sir kо‘rsatuvchi shu kabi tashkilotlar qatori siyosiy tizim elementlarining biriga aylanib qoldi. Aynan ana shu institusiyalar davlatning fuqarolik jamiyati bilan aloqasini о‘rnatishga va demokratik xarakterdagi hokimiyat vujudga keltirishga imkon berdi. Ijtimoiy hayotning siyosiy jarayonlarga ta’sirining ana shunday kengayishi "jamiyatning siyosiy tizimi" degan umumlashgan yangi tushunchaning paydo bо‘lishiga olib keldi. Shuning uchun hozirgi siyosiy jarayonlarni о‘rganishda nafaqat davlat va davlat hokimiyati organlari tizimini, shu bilan birga siyosiy jarayonlarda qatnashuvchi va siyosiy qarorlar qabul qilinishida ishtirok etuvchi barcha ijtimoiy-siyosiy institusiyalarni kо‘rib chiqish kerak.
Hozirgi zamon siyosiy lug‘atida "jamiyatning siyosiy tizimi" iborasidan-da ziddiyatli iborani topish qiyin. Siyosiy tizimga ta’rif berishning qiyinlashuviga unga turli mamlakatlardagi nafaqat ijtimoiy-gumanitar yо‘nalishdagi fan mutaxasislari (yuristlar, siyosatshunoslar, tarixchilar), balki ushbu yо‘nalishdan ancha uzoq bо‘lgan kishilar – populistlar ham ta’rif berishga urinayotgani ta’sir etmoqda. Shunday bо‘lsada, mavjud kо‘plab ta’riflarni quyidagicha umumlashtirish mumkin: davlat hokimiyatini о‘rnatish va uni amalga oshirishda qatnashayotgan institusiyalar yig‘indisiga jamiyatning siyosiy tizimi deyiladi.
Demak, siyosiy tizimning belgilovchi, asosiy kategoriyasi hokimiyat hisoblanadi.
Hokimiyat tushunchasini tо‘rt tomondan kо‘rib chiqish mumkin: HOKIMIYAT

3
Ijtimoiy tomon: hokimiyat -

Psixologik tomon: Hokimiyat
hukmronlikni
ifodalovchi
–
rahbarlik
(liderlik)
kuchga
oid
munosabat.
munosabati. hokimiyat
bor
Hokimiyat о‘z maqsad va
joyda
yо‘lboshchi
va
irodasiga
muvofiq
hatti-
ergashuvchi tomon bor. Ular
harakatlar
uchun
nisbiy
о‘rtasidagi
munosabatlar
erkinlik beradi, bu boshqa
xarakteri
siyosiy
rejim
shaxslarga nisbatan muayyan
xarakteri
bilan
belgilanadi
cheklovlar tizimini yaratish
(pastdagi izohlarga qarang)
demakdir

Gnoseologik
(bilimga
oid)
Siyosiy tomon: hokimiyat –
tomon: hokimiyat – bilimdan
kuchlarning
amaldagi
maqsadga
muvofiq
muvozanatiga
muvofiq
foydalanish usuli. Bilim va
ravishda
ta’sir
qilish,
iroda
hokimiyatga
baravar
buysundirish,
majburlash,
ravishda
tegishlidir:
bilim
istaklarni
amalga
oshirish
hokimiyat
subyektlariga
usulidir.
uzoqni
kо‘ra
olish,
ehtiyotkorlik
qobiliyatini
beradi, iroda esa – qat’iyatlilik
va layoqatlilik (salohiyat) ato
etadi.
Jamiyatning siyosiy tizimi tushunchasi har bir mamlakatdagi siyosiy tizim tushunchasiga nisbatan kengroqdir va ularni belgilab beradi. Jamiyatning siyosiy tizimi о‘zaro aloqador bо‘lgan tо‘rtta asosiy torroq tizimni о‘z ichiga oladi: institusiyaviy (tashkilotga oid), kommunikativ (munosabatga oid), normativ (qoidaga oid), madaniy-mafkuraviy.