Ájiniyaz atíndaǵi nókis mámleketlik pedagogikalíq institutí filologiya fakulteti ájiniyaz atındaǵı nmpi tayarlıq kursınıń «Qaraqalpaq tili hám ádebiyatı»

Klassifikatsiya. Folklor iliminde teoriyalıq túsiniklerdiń bir-birine jaqınlıǵı, shıǵarmalardıń uqsas tematikası, kórkem forması, janrlıq belgileri boyınsha jikleniwi klassifikatsiya dep ataladı.
Sinkretizm. Áyyemgi grek tilindegi sinkretis-qospaq degendi ańlatadı. Kórkem ónerdiń alǵashqı jámiyetke tán túrlerge bólinbegen bir pútin halın sinkretikalıq óner dep ataydı. Alǵashqı jámiyette muzıka, saz shertiw, qosıq aytıw, ayaq oyını, teatr óneriniń ayırım elementleri qosılıp bir tutas ónerdi payda etken. Sońın ala bular hár biri óz aldına kórkem óner bolıp ajıratılıp keledi. Biraq kórkem sóz óner ele lirika, epos, drama bolıp túrlerge bólinbey bir pútin óner bolıp jasaydı. Mısalı, xalıq dástanlarınıń quramında lirikalıq elementler, epikalıq qásiyetler (syujet, personajlar dúzimi), dramalıq elementler (dialoglar, sharayatlardı súwretleytuǵın ekspozitsiyalar h.t.b.) bar. Bulardı kórkem shıǵarmadaǵı sinkretizm dep ataydı.
Didaktika. Grek tilindegi didaktikos degen sózden alınıp, úlgili. Sabaq alarlıq degen mánisti ańlatadı. Folklorda hám jazba ádebiyatta kóp ǵana shıǵarmalar didaktikalıq mazmunǵa, yaǵnıy aqıl-keńes, úgit-násiyat mazmunına iye boladı, adamlardı miynet etiwge, ádep-ikramlı. İnsaplı bolıwǵa. nadanlıqtan qutılıp bilim alıwǵa, jaqsılıq penen jamanlıqtı, hadal menen haramdı ayırıwǵa shaqıradı, úgitleydi. Qaraqalpaq xalıq poeziyasında termeler, tolǵawlar, bet ashar qosıqları h.t.b. xalıqtıń didaktikalıq oy-pikirin sáwlelendiredi.
Etnografiya. Grek tilindegi etnos-qáwim, xalıq, grafo-jazıw degen sózlerden kelip shıqqan. Terminologiyalıq mánisi boyınsha xalıqtıń úrp-ádetlerin, salt-dástúrlerin, turmıs hám mádeniy ózgesheliklerin úyrenetuǵın ilim degendi ańlatadı.
Mifologiya (grekshe mifhos hám logos) ańız áńgimeler, ápsanalar degendi ańlatadı. Qudaylar, perishteler, hár qıylı ruwxlar, dáslepki adamlar (Adam-Ata hám Hawa-Ana), tiri maqluqatlar, ósimlikler hám olardıń kelip shıǵıwı haqqındaǵı qıyalıy áńgimeler, ápsanalar, sonday-aq jer, suw, kosmos hám hám olardıń jaratılısı tuwralı qıyalıy áńgimelerdiń barlıq jıyıntıǵınıń ilimde mifologiya dep júritedi. Sonıń menen birge dúńya xalıqlarınıń miflerin, olardıń payda bolıwın há rawajlanıwın, tarqalıw jaǵdayların úyrenetuǵın ilimdi de mifologiya degen termin menen ataydı.
Mifler menen ertekler qıyalıy áńgimeler bolıp, bir birine uqsas bolsada, olardı birdey túsinik dep qabıllawǵa bolmaydı. Ertekte súwretlenip atırǵan zattıń yamasa waqıyanıń qıyalıy ekeni aldın ala belgili hám olarǵa iseniw shárt emes. Ertek qızıqlı hám qıyalıy áńgime sıpatında qabıllanadı. Al miftegi súwretlenip atırǵan nárseler, waqıyalar shı isenim menen qabıllanǵan.
Mifler kútá erte dáwirlerde, atap aytqanda alǵashqı urıwlıq jámiyette payda bolǵan. Adamlar ol dáwirde ele tábiyat penen jámiyettiń, ulıwma sırtqı dúńyanıń sırların ilimiy tiykarda túsindiriw múmkinshiligine iye emes edi. Sonlıqtan miflerdiń baslı maqseti dúńyanıń sırların, adamzat jámiyetiniń payda bolıwın, haywanatlar menen ósimlikler dúńyasın qıyalıy (fatastikalıq) tiykarda túsidiriwden ibarat edi. Mısalı, Adam-Ata hám Hawa-Ana haqqındaǵı miflerde olardıń eń dáslepki adamlar ekenligi aytıladı, adamzat jámiyeti solardan órbigen dep túsindiriledi. Demek, mifler sırtqı dúńyanı, onıń qubılısların tek súwretlep qoymastan, olardı túsindiriwge háreket etedi hám adamlardı olardı iseniwge shaqıradı.
Mifologiya eń áyyemgi ideologiyalıq qubılıs bolıp, jámiyetlik sananıń kóp túrli belgilerin ózine jámlestiredi. Mifologiyanıń quramında dinniń, filosofiyanıń, ilimniń, kórkem ónerdiń belgileri boladı. Mısalı, dúńya, tábiyat, jámiyet haqqındaǵı mifologiyalıq túsinikler ilimiy-filosofiyalıq oy-pikirlerdiń júzege keliwindegi dáslepki qádemler boldı. Sonıń menen birge mifologiya kórkem oy-pikirdiń, kórkem súwretlewdiń dáslepki úlgilerinen esaplanadı. Sebebi mifologiyalıq oy-pikirler, túsinikler tek qurǵaq bayanlanbastan, kórkem til, kórkem obrazlar arqalı beriledi. Solay etip mifologiya kórkem sózdiń (fol`klordıń, ádebiyattıń) saǵalarınıń biri dep esaplanadı.