Jizzax filiali oila psixologiya kafedrasi oila psixoterapiya nazariyasi

 
3. 3. Oilaviy tizimni baholashda uchburchak yagona birlik sifatida.
Oilaviy uchburchaklar va ularning turlari. 
“Uchburchak” tushunchasi birinchi boʻlib M. Bouen tomonidan kiritilgan va 
hozirda oilaviy psixologiya va psixoterapiyada keng qoʻllaniladi. Uchburchaklar - 
bu uchta aloqa kanallari bilan bogʻliq. Asosiy oilaviy uchburchak otadan, onadan va 
boladan iborat. Uchburchakning istalgan ikki ishtirokchisining munosabati uning 
uchinchi tomoniga bogʻliq degan taxmin mavjud. Uchburchakdagi ikki kishi bir-
biriga qanchalik yaqin boʻlsa, ular bilan ushbu tuzilishning uchinchi ishtirokchisi 
orasidagi masofa shunchalik katta boʻladi. Uchburchaklar hosil boʻlishi va 
uchinchisining 
munosabatlarga 
qoʻshilishi, 
odatda, 
dastlabki 
zahiradagi 
kuchlanishni kamaytirishga yordam beradi. Bola tugʻilgandan keyingi davrda ota 
odatda uchburchakning chetida boʻladi va ona va bola oʻrtasida simbiotik munosabat 
hosil boʻladi. Shu bilan birga, ona-bola munosabatining mavjudligi uchun otaning 
roli juda muhimdir. Buning sababi shundaki, u vaqti-vaqti bilan gʻamxoʻr narsaning 
funksiyalarini bajarishi mumkin, bu esa onaga boladan uzoqlashishiga va u bilan 
zich munosabatlardan tanaffus qilishga imkon beradi. Shunday qilib, u vaqtincha 
«xotinining ramziy onasi» ga aylanadi. 
Bu davrda ota oʻzini oiladan chetlashtirishi, rashk tuygʻusini his qilishi 
mumkin, chunki onasi butun e’tiborini bolaga qaratadi. Turmush oʻrtogʻining 
uzoqlashishiga javoban, er koʻpincha «hissiy ochlik» tuygʻusini va boshqa oila 
a’zolari bilan yaqinlikni, oiladan tashqarida yoki kasb yutuqlari sohasiga kirishni 
talab qiladi, shu bilan oiladan uzoqlashadi. Xohlagan narsasini olmasdan, eridan 

---

69 
emotsional qoʻllab-quvvatlash va bolalarni parvarish qilish va uy-roʻzgʻor ishlarida 
yordam kutayotgan xotin, xafa boʻlib eriga qarshi da’vo qila boshlaydi. Natijada, 
qoida tariqasida, turmush oʻrtogʻining bolaga boʻlgan kontsentratsiyasining ortishi 
boʻlib, bu erning uzoqlashishining yangi toʻlqinini keltirib chiqaradi. Shunday qilib, 
hayotning birinchi kunlaridanoq bola ota-onalar oʻrtasidagi psixologik masofani 
tartibga soluvchi vazifasini bajaradi.
Ayni paytda oilaning tashqi chegaralari muammolari yana dolzarb boʻlib 
qoladi. Bolaning tugʻilishi - bu ikki oilaning birlashishi haqiqati. Yangi rollar paydo 
boʻladi - buvilar; ota-onalarning oilalari bilan aloqalarning intensivligi oʻzgaradi. 
Katta oilada tan olinmagan yoki vaqtinchalik hisoblangan nikoh koʻpincha bola 
tugʻilishi bilan qonuniylashtiriladi.
Uchburchakning yana bir turi bir tomonga (xotinidan eriga) yuborilgan 
ma’lumotlar uchinchi tomonga (erga emas, balki oʻgʻliga) berilishi mumkin boʻlgan 
holat boʻlishi mumkin. Shunday qilib, oʻgʻil ona uchun erining oʻrnini bosuvchi 
boʻlishi mumkin - oilaviy quyi tizim ota-onani oʻzlashtiradi. Uchburchaklar paydo 
boʻladi, chunki ba’zan odamlar butun diqqat-e’tiborlarini bir-birlariga jamlashlari, 
yakkama-yakka munosabatlarni saqlashlari qiyin. Umumiy senariy uchburchakning 
ikkita yaqin a’zosini “tashqi” (uchinchi) tomonga birlashtirishni va uchinchisiga 
nisbatan ikkalasining farqlarini muhokama qilishni oʻz ichiga oladi. Shu bilan birga, 
oʻz hayotidan koʻra boshqaning hayotiga koʻproq e’tibor qaratiladi.
Uchburchakning yana bir turi - ona, bola oʻsib ulgʻayganida, u bilan u jim 
toʻqnashuvda boʻlgan otaning salbiy xususiyatlarini koʻradi. U otasining salbiy 
xususiyatlarini tobora koʻproq bolaga jalb qiladi, u bilan xuddi eri bilan toʻqnashadi, 
bu uning his-tuygʻularini uygʻotadi va oilani hozircha saqlaydi. Bu bolaning deviant 
xatti-harakatlariga olib kelishi mumkin - u onaning umidlarini qondiradi.
Oila mavjud boʻlishining ma’lum bir lahzasiga qadar uchburchaklar unda 
foydali funksiyani bajaradilar. Ular yaqinlik va masofa oʻrtasidagi muvozanatni 
saqlaydi, har qanday oila a’zolarida salbiy hissiyotlarni oilani buzishi mumkin 
boʻlgan “tanqidiy massa” dan oshib ketmasligiga yordam beradi. Uchburchaklar har 
qanday oila a’zolarining shaxsiyatini rivojlantirishga toʻsqinlik qilayotganligi 
sababli (qoida tariqasida, bu aniqlangan bemor - oila unga yordam soʻragan), 
uchburchaklarni yoʻq qilish kerak (detriangulyatsiya). Aniqlangan bemorning 
muammosi (jinoyat sodir etishi, kasal boʻlib qolishi yoki erta homilador boʻlishi 
mumkin) bu eskirgan oila tuzilishini oʻzgartirish muammosidir. Agar aniqlangan 
bemor bunday ishlarni toʻxtatsa, demak, eski oilaviy tuzilmaga tahdid soladi 
(masalan, agar er-xotinning quyi tizimi ota-onaning quyi tizimiga singib ketgan 
boʻlsa, u holda bolaning oʻsishi ota-onaning bir-biriga hech qanday aloqasi 
yoʻqligiga olib keladi).