Jizzax filiali oila psixologiya kafedrasi oila psixoterapiya nazariyasi

 
3. 5. Tizimli oilaviy disfunksiya tipining klassifikatsiyasi. 
Yuqorida ta’kidlab oʻtilganidek, disfunksional oila bu gomeostaz qonuni 
rivojlanish qonunidan kuchli boʻlgan oiladir. Odatda tizimning gomeostazasi oila 
a’zosining simptomatik harakati bilan ta’minlanadi. Koʻpincha bu bolaga borib 
taqaladi. U oilaviy proektsiyalarni tashuvchisiga osonroq va tezroq aylanadi, chunki 
kattalarga boʻlgan hissiy bogʻliqlik uning hayotining asosidir. “Paradoks va 
Kontraparadoks” kitobida bolalardagi xulq-atvor buzilishlari oilaviy gomeostaz 
uchun qanday “ish” berishiga oid koʻplab yorqin misollar keltirilgan. Milan 

---

73 
guruhining asosiy kontingenti shizofreniya, autizm yoki anoreksiya bilan 
kasallangan bolalar oilalari. Tizimli diagnostika simptom mexanizmini aniqlaydi. 
Buning ortidan tizimga psixoterapiya aralashuvi kiradi. Milan guruhi 
psixoterapevtik aralashuvning asosiy tamoyillarini ishlab chiqdi. Milan guruhini 
vaziyatdan xabardor boʻlish, odamlarning xayrixohligi, oʻzgarish zarurligiga 
ishonish samarasiz ekanligiga ishontiradi. Simptomning ma’nosi va ahamiyati 
haqida toʻgʻridan-toʻgʻri munozaralar oila uchun faqat psixoterapevtlarning 
qarshilik va obroʻsini keltirib chiqaradi. Oila terapiyani hech qanday yordam 
olmasdan tark etadi.
Oila tizimining hayoti ikkita qonunga boʻysunadi: gomeostaz qonuni va 
rivojlanish qonuni. Gomeostaz qonuni shunday deydi: har bir tizim barqarorlik, 
uchun harakat qiladi. Oila uchun bu uning mavjudligining har bir lahzasida u mavjud 
vaziyatni saqlab qolishga intilishini anglatadi. Barqarorlikni buzish har doim ham 
barcha oila a’zolari uchun ogʻriqli, garchi voqealar quvonchli va uzoq kutilgan 
boʻlishi mumkin, masalan, bola tugʻilishi, ogʻriqli nikoh buzilishi kabilar. Shu bilan 
birga, rivojlanish qonuni amal qiladi: har bir oilaviy tizim toʻliq hayot aylanish 
jarayonidan oʻtishga intiladi. Shuni ta’kidlash kerakki, oila oʻz rivojlanishida Ba’zi 
muqarrar obyektiv holatlar bilan bogʻliq boʻlgan ma’lum bosqichlarni bosib oʻtadi. 
Ushbu holatlardan biri jismoniy vaqt. Oila a’zolarining yoshi har doim oʻzgarib 
turadi va oilaviy vaziyatni oʻzgartirishi shart. E.Erikson koʻrsatganidek, inson 
hayotidagi har bir yosh davri inson amalga oshirmoqchi boʻlgan Ba’zi psixologik 
ehtiyojlarga mos keladi. Yosh bilan bir qatorda umuman hayotga va ayniqsa 
yaqinlaringizga boʻlgan munosabat oʻzgaradi. Bu aloqa uslubini va shunga mos 
ravishda oilaning oʻzini belgilaydi. Bolaning tugʻilishi, keksa odamning oʻlimi - 
bularning barchasi oila tuzilishini va uning a’zolari oʻrtasidagi oʻzaro ta’sir sifatini 
sezilarli darajada oʻzgartiradi
4
.
Oila tizimi ochiq tizim boʻlib, u doimo atrof-muhit bilan almashinib turadi. 
Oilaviy tizim bu oʻz-oʻzini tashkil etuvchi tizim, ya’ni tizimning xatti-harakatlari 
maqsadga muvofiqdir va tizim oʻzgarishlarining manbayini oʻz ichiga oladi. Bundan 
kelib chiqadiki, oilani tashkil etadigan odamlar oʻz ehtiyojlari va motivlari ta’sirida 
emas, balki ushbu oilaviy tizimning ishlash qoidalari ta’siri ostida harakat qilishadi. 
Oila oʻzaro stereotiplar vaqt oʻtishi bilan paydo boʻladigan tabiiy guruhdir. Ushbu 
stereotiplar uning a’zolari faoliyatini belgilaydigan, ularning xatti-harakatlari 
doirasini belgilaydigan va ular oʻrtasidagi oʻzaro aloqalarni osonlashtiradigan 
oilaviy tuzilmani yaratadi. Oilaning asosiy vazifalarini bajarish uchun qandaydir 
hayotiy tuzilma zarur - individuallikni saqlab qolish, shu bilan birga butunlikka 
tegishli boʻlish hissi paydo boʻlishi mumkin. Qoida tariqasida, oila a’zolari oʻzlarini 
ushbu oila tarkibining bir qismi deb his qilishmaydi. Har bir inson oʻzini mustaqil 
birlik, yaxlitlikning bir turi, boshqa mustaqil birliklar bilan oʻzaro aloqada deb 
biladi. Har bir oila a’zosi nimaga yoʻl qoʻyilishini, qaysi kuchlar qoidalarni buzishga 
qarshi turishini, boshqaruv tizimi nima ekanligini va u qanchalik samarali ekanligini 
biladi.
4
Elkind D.Erik Erikson i vosem stadiy chelovecheskoy jizni [Per. s. angl.]— M.: Kogito-sentr, 1996.g

---

74