Jizzax filiali oila psixologiya kafedrasi oila psixoterapiya nazariyasi

3. 4. Uchburchak tizimining ishlash mexanizmlari 
Umuman olganda, uchburchaklar - bu uchta aloqa kanallari bilan har qanday 
munosabatlarni tartibga soladi. Har bir burchakda shaxs, bir guruh odamlar, jonsiz 
narsa yoki faoliyat boʻlishi mumkin. Asosiy oilaviy uchburchak ota, ona va boladan 
iborat. Asosiy gipoteza - uchburchakning istalgan ikki ishtirokchisining munosabati 
uning uchinchi tomoniga bogʻliq degan taxmin mavjud. Uchburchakdagi 
munosabatlar uch xil tomon emas. Uchburchakdagi har qanday tomon qolgan 
ikkitasining vazifasi boʻlib chiqadi. Turmush oʻrtoqlar orasidagi masofa qanchalik 
katta boʻlsa, ulardan biri uchburchakning uchinchi a’zosiga, masalan, bolaga yoki 
oʻz ota-onalaridan biriga yaqinroq boʻladi. Agar bola bu pozitsiyani uzoqroq boʻlgan 
ota-onaga koʻchib oʻtishga urinib koʻrsa, u holda u nafaqat unga sodiqligini 
koʻrsatib, yaqin ota-onasi bilan boʻlgan munosabatini, balki bu yaqin ota-onasining 
uzoqroq bilan munosabatini ham buzadi.
2 - rasm. Bolalardagi psixik holatning uchburchak modeli. 
Uchburchaklar hosil boʻlishi va uchinchisining munosabatlarga qoʻshilishi, 
odatda, dastlabki uchburchak tomoni qiyinchiliklarni kamaytirishga yordam beradi. 
Ba’zi juftliklar bolalar, doʻstlar, ish haqida gaplashayotganda yaxshi muloqot 
qilishadi, lekin bir-birlariga e’tibor berishdan qoʻrqishadi.
Uchburchak tuzilishi yordamida oiladagi koʻplab jarayonlarni tushuntirish 
mumkin. Ushbu tadqiqotda biz uchburchak tuzilishining quyidagi umumiy 
mexanizmlarini aniqladik: 
Ikki tomon ishtirokchilari oʻrtasida optimal yaqinlik masofa darajasiga 
erishish. 
 
a) Juftlikdagi munosabatlar oʻta keskinlashganda, sheriklardan birini uchinchi 
narsa chalgʻitishi mumkin (ish, sevimli mashgʻulotlari, uchinchi shaxslar bilan 
munosabatlar, alkogol, nihoyat), shu bilan boshqasidan uzoqlashishi mumkin.
b) Juftlikda munosabatlar uzoq boʻlsa, yaqin munosabatlarda nuqsoni boʻlgan 
odam boshqalarga yaqinlashishni istashi mumkin.

---

72 
Majburiy bosim mexanizmi. Oila a’zolaridan biri uchinchisini qoʻllab-
quvvatlashga harakat qilishi mumkin, u bilan koʻproq ta’sir oʻtkazish uchun 
koalitsiya tuzishi mumkin. Masalan, oʻspirin otasidan unga musiqa markazini sotib 
olishini istaydi, buning uchun u avval onasini ishontiradi va u orqali oʻz maqsadiga 
erishadi. Oila terapevtlari ta’kidlashlaricha, turmush oʻrtoqlar oʻz oilalarida ota-
onalarining oilalariga oʻxshash uchburchak hosil qilishadi. Er-xotinning ichki 
muammolaridan qochish va uchinchisiga (yoki boshqa narsaga) nisbatan qoʻshma 
pozitsiyaga asoslangan holda ularning mitingidan qochish usuli. Ushbu mexanizm 
ikki sherik oʻrtasidagi munosabatlardagi inqirozni bartaraf etishda alohida rol 
oʻynaydi.
Agar terapevt turmush oʻrtoqlar oʻrtasidagi ziddiyatni oshkor qilishga juda 
ochiq harakat qilsa, aniqlangan bemor oʻz kabinetida gʻalati yoʻl tutib, terapevt 
e’tiborini chalgʻitadigan harakatlarni beixtiyor amalga oshirishi mumkin. Yoki oila 
a’zosi terapevtga “issiq mavzu”ni taklif qiladi, ammo bu nikoh munosabatlaridan 
tashqarida boʻladi. Bundan tashqari, terapevtning bunday harakatlarining ta’siri 
uchrashuvlar orasidagi bolaning xatti-harakatining yomonlashishi boʻlishi mumkin, 
shuning uchun keyingi mashgʻulotda oila terapevtga vaziyatni yanada kuchaytirishi 
mavzusini taklif qiladi, uni oilaviy muammolariga emas, balki shu bilan ishlashga 
majbur qiladi.
Ogʻish jarayonlarini oila tuzilishining turli darajalari bilan oʻzaro bogʻlab, 
butun oila darajasida oʻsishga ogʻishga olib keladigan narsa ota-onaning quyi tizimi 
darajasida pasayish tomon ogʻish jarayonlariga olib kelishini sezish mumkin. 
Yuqoriga pastga qarab jarayonlar nuqtai nazaridan muammolarni oʻylashning yana 
bir afzalligi shundaki, ular oila tizimining qat’iyligi moslashuvchanligi darajasini 
tavsiflaydi. Faqat bitta muammoga murojaat qilishga va ularning a’zolari oʻrtasidagi 
farqlarni inkor etishga odatlangan oilalar bola muammosini, balki ota-onalar 
oʻrtasidagi ziddiyatlarni ham muhokama qilishga tayyor boʻlgan oilalarga qaraganda 
qattiqroq. Ushbu yondashuvdan foydalangan holda terapevt oilani oʻzgartirish 
uchun sharoit yaratish uchun qancha kuch va qanday strategiyalar talab qilinishini 
taxmin qilishga qodir. Masalan, oʻquv nazariyasi prinsiplaridan foydalanadigan 
muammolarni hal qilish, oqilona strategiyalar, hech boʻlmaganda ma’lum darajada 
egiluvchanligi va hech boʻlmaganda transformatsiyaga moyil boʻlgan oilalarga 
moslashtirilgan. Kuchli gomeostatik mexanizmlarga ega boʻlgan qattiq oilaviy 
tuzilmalar uchun paradoksal retseptlardan foydalangan holda bilvosita yondashuvi 
maqbulroqdir.