Joba: Ma’mleketlik kadastri tu’sinigi ha’m onın’ mazmunı

To’mendegiler ma`mleketlik jer kadastrinin’ quram bo’lekleri esaplanadi:
Jer uchastkalarina bolg’an mu`lk huqiqi, jer uchastkalarina iyelik etiw, olardan paydalaniw, ijarag’a aliw huquqlarin, servitutlardi ha`mde bul hujjetlerge baylanisli basqa sheklewlerdi ma`mleketlik dizimnen o`tkeriw;
Jer mug’darin esapqa aliw;
Jer sipatin esapqa aliw (topiraq bonitetin aniqlaw);
Jerdi bahasi ta`repten bahalaw.


To`mendegiler mamleketlik jer kadastrin ju’ritiwdin’tiykarg’i belgileri esaplanadi:
Respublikanin’ putki aymag’in qamrap aliw;
Kosmosliq koordinatalardin’ birden-bir sistemasin qollaw;
Jer kadastrina baylanisli mag’liwmatlar islep shig’iliwi usilinin’ birligi ha`m uzliksizligi;
Jer kadastrlari mag’liwmatlarinin’ isenimliligi ha`m tejemliligi.
Ma`mleketlik jer kadastr mag’liwmatlari da`stlepki ha`m hazirgi mag’liwmatlarg’a bo’linedi. Da`stlepki dizimnen otkeriw waqtinda aling’an mag’liwmatlar ham ma`mleketlik jer kadastrinin’ da`stlepki mag’liwmatlarin du`ziw tiykarg’i informatsiya esaplanadi.
Ma`mleketlik jer kadastri mag’liwmatlarin qayta dizimnen o’tkeriw ham o’zgeriw waqtinda aling’an mag’liwmatlar ha`zirgi informatsiya esaplanadi.
Ma`mleketlik jer kadastri Ma`mleketlik kadastrlar birden-bir sistemasin, basqa kadastr sistemalari ha`m monitoringlarin jaratiw ha`m ju`ritiw ushin kosmosliq-huquqiy tiykar esaplanadi.
Jer kadastri mag`liwmatlarinan jer mu’nasibetlerin ta`rtipke saliwda, jerden paydalaniw menen baylanisli sotsial, ekonomikaliq ha`m ekologiyaliq waziypalardi sheshiwde paydalaniliwi kerek.
Ma`mleketlik jer kadastrin ju`ritiw jumislari ma`mleket byudjetinen, sonin’ menen bir qatarda jer uchastkalarina bolg’an huquqlardi ma`mleketlik dizimine alg’anlig’i ushin o’ndiriletug’in qarjilar ha`m basqa derekler esabinan qarqi menen ta`miynlenedi.
2. Ma’mleketlik jer kadastrinin’ mazmuni

Ma`mleketlik jer kadastrinin’ mazmunin to’mendegiler quraydi: jer uchastkalarina bolg’an mu’lk huquqin ma’mleketlik diziminen o’tkeriw, jer mug’dari ha`m sapasin esapqa aliw, jerdi bahaliq ta`repten bahalaw, sonin’ menen bir qatarda jer kadastri mag`liwmatlarin sistemalaw, saqlaw, jan’alaw ham ma’pdar shaxslarg’a tiyisli formalar ha`m ko’lemlerde beriw.

Mu’lk huqiqi subiektin, jer uchastkalarina iyelik qiliw ham paydalaniwdi belgilewshi, jer uchastkasina bolg’an huqiqlar kepilleniwin ta’miynlewshi, jerdi esapqa aliw ham bahalaw ushin tiykar jaratiwshi jerdi dizimnen o’tkeriwge baylanisli mag`liwmatlar jer kadastri axbaratinin’ tiykarg’i,daslepki quram bo’limi esaplanadi.
Da’stlepki dizimnen o’tkeriw mag`liwmatin qa’liplestiriw waqtinda jumislardi o’tkeriw waqtina shekem tiyisli hu’jjetlerdi ra’smiylestiriw menen baylanisli bolg`an jag`dayda payda boliwshi jer uchastkalarina bolg’an huqiqlar shegaralari belgilenedi ha`m dizimnen o’tkeriledi (qayta dizimnen o’tkeriledi).
Jer uchastkalarina bolg’an mu’lk huqiqi bunday huqiqqa tiyisli ma`mleketlik orderi, aldi-satti shartnamalari ha`m jer uchastkalarina mu`lk huqiqi payda boliwi ushin tiykar boladi, nizam hujjetlerinde na’zerde tutilg’an sawg’a etilgenligi, almastirilg’anlig’i haqqindag’i shartnamalar ha`m hu`jjetler tiykarinda ta`rtipke salinadi.
Jer uchastkalarina iyelik qiliw ha`m olardan paydalaniw huqiqi tiyisli organlardin` jer ajiratiw haqqindag’i qararlari tiykarinda dizimge alinadi.
Jerdi ijarag’a aliw huquqi jer uchastkasin ijarag’a aliw shartnamasi tiykarinda dizimnen o’tkeriledi.
Servitutlar ha`m mu’lk huquqin basqa sheklewler, jer uchastkalarina iyelik qiliw ha`m olardan paydalaniw shartnamasi, sud qararlari tiykarinda dizimnen o’tkeriledi.
Jer uchastkasinan o’zgelerdin` bir bo’liminen paydalaniwi mu`mkinligi ma`mleket ha`kimiyati organlarinin’ nizamlari yaki nizam hujjetlerinde na’zerde tutilg’an basqa hujjetler tiykarinda dizimnen o’tkeriledi.
Binag’a, imaratqa ham inshaatqa bolg’an mu`lk huquqi basqa shaxsqa o’tiwi na`tiyjesinde ju’zege kelgen jer uchastkasina iyelik qiliw ha`m onnan paydalaniw huquqi sol mu’lkdarlardin’ aldi-sattisi, almastirilg’anlig’i, inam etilgenligi, miyras etilgenligi haqqindag’i tiyisli shartnamalar ha`m basqa shartnamalar, mu’lkdarlardin’ yaki olar ta`repinen wa’kil etilgen organlar ha`m shaxslardin’ qararlari, ha`mde binag’a, imaratqa, inshaatqa mu’lk huquqi onnan basqag’a otip atirg’an shaxstin’ jer uchastkasina tiyisli hujjetleri(tiyisli ha’kimiyat organlarinin’ qarari menen ra’smiylestirilgennen keyin) tiykarinda dizimnen o’tkeriledi
Jer uchastkalarina bolg’an huquqtlardi ma`mleketlik dizimnen o’tkeriw naturada jer uchastkalari shegaralari aniqlang’annan, ra’smiylestiriwdin’ dizimnen o’tkeriw jiyimi to’lengennen ha`m hu`jjetler berilgennen keyin rayon(qala) jer kadastri da`pterinin’ quram bo’limi esaplang’an jer uchastkalarina bolg’an huquqlar registrinde amelge asiriladi.
Jer uchastkalarina iyelik qiliw, paydalaniw, ijarag’a aliw ha`m mu’lk huqiqi o’zgege o’tiwi payda bolg’anlig’i ma`mleketlik dizimine aling’anlig’i ushin yuridikaliq shaxslarddan en’ kem ayliq is haqinin’ eliwden bir bo’legi, fizikaliq shaxslardan bolsa onnan bir bo’legi esabinda to’lem alinadi.
Jer uchastkalarina iyelik qiliw, paydalaniw, ijarag’a aliw ham mu’lk huquqlari toqtatiliwi ma`mleketlik dizimge alinganlig’i, ha`mde jer uchastkasin saqlaw wazipalari, servitutlar ha`m bul huquqlarg’a tiyisli basqa sheklewler ushin to’lem alinbaydi.
Jer uchastkasina bolg’an huquqlardi ma`mleketlik dizimine aliwdan bas tartiw ushin to’mendegiler tiykar boladi:

• 
  Ma`mleketlik dizimge aliw organinda sol jer uchastkasinin’ kimge tiyisli ekenligi haqqinda kelispewshilik bar ekenliginen belgi beriwshi hujjetlerdin’ barligi;
  
• 
  Ma`mleketlik dizimine aliw organinda sol jer uchastkasinin’ ma`mleketlik ham jamiyetlik mu’tajlikleri ushin alip qoyilg’anlig’i haqqindag’i mag’liwmatlardin` barlig’i.
  

Jer uchastkalarinin’ naturada shegaralarin belgilew geodeziyaliq usillari menen yaki orinnin` o’zinde shegaralardin` buriliw zarur aniqliqta belgilew ha`m olardi shegara qaziqlari menen bekkemlew joli menen kartografiyaliq materialinan paydalang’an halda amelge asiriladi. Jer uchastkalarinin’ uliwma maydani talap etiletug’in aniqliqta analizlew, grafikliq-analizlew yaki mexanikaliq usillar menen aniqlanadi.
Jerlerdi dizimnen o’tkeriw mag`liwmati avtomatlastirilg’an jerge tiyisli informatsiyaliq sistemasina kiritiledi.
Bul dizimnen o`tkeriw mag`liwmatin payda etiwde dizimge aliwshi hu`jjetler jobasina mu’lkdarlar, jer uchastkalari iyeleri ha`m paydalaniwshilardin’ huqiqiy jag`dayi, ha`mde jerdin` maydani, shegaralari onnan paydalaniw maqseti ha`m paydalaniw rejimi boyinsha juz bergen o’zgerisler haqqindag’i mag’liwmatlar kiritigen.
Naturada ko’rsetilgen o’zgerisler, olar hujjetler menen ra’smiylestirilgennen keyin, jer kadastri da`pterine ha`mde avtomatlastirilg’an jerge tiyisli informatsiyaliq sistemasina kiritiledi.
Jer uchastkalarinin’ uliwma maydanin esapqa aliw tiykarinan geodeziyaliq usillari menen, joqari aniqliqti talap etpeytug’in hallarda bolsa kartometrik usillar menen isleniledi.
Egin maydanlari boyinsha jer mug’darin esapqa aliw bir ha`m onnan artiq konturlardan ibarat bolg’an tiykarg’i jer kadastri birlikleri-jer uchastkalari shen’berinde ju`ritiledi. Barshe tu`rdegi egin maydanlari esapqa aliniwi kerek.
Egin maydanlari boyinsha jer mug’darin tiykarg’i esapqa aliw tiyisli ko’lemdegi jan’alang’an reje-kartografiya tiykarinda kartometrik usil menen amelge asiriladi.