Joba: Sıpat túsinigi. Ta’lim iskerligin joybarlaw sıpatı

Joqarǵı oqıw ornında shólkemlestiriletuǵın tálim processine qoyılatuǵın talaplar.
Tálim mazmunı Oqıtıwshınıń pedagogikalıq iskerligi Studentlerdiń oqıwbilish iskerligi Oqıtıw quralları Oqıtıw formaları Oqıtıw metodları Pedagogikalıq hám informaciya texnologiyaları Lekciya Laboratoriya shınıǵıwı Ámeliy shınıǵıw Seminar shınıǵıwı Ǵárezsiz tálim Oqıw hám atız ámeliyatı Qadaǵalaw, óz-ózin qadaǵalaw Pitkeriw qaniygelik jumısı Alınǵan nátiyjelerdi analiz qılıw, tiyisli ózgertiwler kirgiziw Usı talaplar tiykarında joqarı tálim mákemelerinde shólkemlestirilediǵan oqıtıw procesiniń tálim mazmunı belgilenedi. Usı mazmun huqıqıy hám normativ hújjetlerde óz ańlatpasın tapqan. Joqarı tálim mákemelerinde pedagogikalıq iskerlik júrgizetuǵın professor -oqıtıwshılar moynına usı mazmunning arnawlı bir bir bólegi, yaǵnıy belgilengen oqıw stul boyınsha oqıtıw procesin shólkemlestiriw wazıypası júkletilgen. Professor -oqıtıwshılar óz zimmalariga júkletilgen kurs mazmunni studentler sanasına jetkiziw maqsetinde studentlerdiń oqıw -biliw iskerligin quraydı.
Studentlerdiń arnawlı bir bir oqıw stul boyınsha oqıw -biliw iskerligin shólkemlestiriw ushın uyreniletuǵın tema mazmunına uyqas penenhalda oqıtıw quralları, metodların maqsetke muwapıq tańlawı, tálim mazmunına uyqas penenoqıtıw quralları, oqıtıw metodları oqıtıw formalarında sáwlelengenlesedi. Joqarı tálim mákemelerinde oqıtıw formalarına : lekciya, laboratoriya, ámeliy hám seminar shınıǵıwları, ǵárezsiz tálim, oqıw, atız, pedagogikalıq hám islep shıǵarıw ámeliyatları, pitkeriw qaniygelik jumıslar kiredi. Professor -oqıtıwshılar usı oqıtıw formalarında pedagogikalıq hám informaciya texnologiyalardan paydalanıw jolların proektlestiriwi zárúr. Tálim-tárbiya processinde teris baylanıstı ámelge asırıw ushın, yaǵnıy alınǵan nátiyjelerdi analiz etiw ushın studentlerdiń ózlestirgen bilim, kónlikpe, ilmiy tájriybeleri hám kompetentsiyalarini baqlaw hám óz-ózin baqlaw procesi jolǵa qoyılıwı kerek. Professor -oqıtıwshılar tárepinen shólkemlestirilediǵan tálim-tariya procesiniń natiyjeliligin úyreniw hám analiz qılıw nátiyjesi studentlerdiń ózlestirgen bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerin baqlaw júzeki, yaǵnıy standart oqıw hám test tapsırmaları tiykarında alıp barılıp atırǵanlıǵı, ulıwma hám jeke kompetentsiyalarni baqlaw itibardan shette qalıp atırǵanlıǵı, studentlerdiń óz-ózin baqlaw procesi tashkil etilmeyotganligini kórsetdi. Jáhándıń rawajlanǵan mámleketlerinde professor -oqıtıwshılar tárepinen oqıw stul mazmunı boyınsha test tapsırmaları bankin tuzib, usı testlerden My test programması jardeminde adaptiv test tapsırmaların jaratıp, studentlerdiń óz-ózin baqlaw procesi dúzilip atır jáne bul process penentálim natiyjeliliginiń artıwına tikkeley hám tikkeley bolmaǵan tásir kórsetip atırǵanlıǵı málim boldı. Sonı atap kórsetiw zárúr, studentlerdiń ózlestirgen bilim, kónlikpe, ilmiy tájriybeleri hám kompetentsiyalarini baqlaw hám óz-ózin baqlaw procesi joqarı tálim mákemelerinde shólkemlestirilediǵan tálim-tárbiya procesiniń ajıralmaytuǵın ajıralmas bólegi bolıp, usı processni maqsetke muwapıq dúziliwi tálim natiyjeliligin arttırıwǵa jay tayarlaydı. Hár bir oqıw stuldıń tálim mazmunın analiz qılıw ushın tómendegi teoriyalıq tıykarǵa tayanish kerek. I. Ya. Lerner tárepinen tálim mazmunınıń strukturalıq bólimlerine:
1. Bilimler (ilimiy túsinikler, ideyalar, nızamlar, ilimiy teoriyaler);
2. Iskerlik usılları (kónlikpe hám ilmiy tájriybeler);
3. Dóretiwshilik iskerlik tájiriybeleri;
4. Qádiriyatlar sisteması kiritilgen.
Ámeldegi qadaǵalaw túrlerinde kóbisi jaǵdaylarda bilimlerge pát berilip, tálim mazmunınıń keyingi ush strukturalıq bólimleri: iskerlik usılları (kónlikpe hám ilmiy tájriybeler), dóretiwshilik iskerlik tájiriybeleri, qádiriyatlar sisteması itibardan shette qalıp atır. Oqıw kursları boyınsha dúzilgen test tapsırmalarınıń kóbisi reproduktivlik dárejedegi test tapsırmaları bolıp, jumısshı programmada kórsetilgen bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdiń tek bilimdi anıqlaw imkaniyatın beredi. Kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi anıqlaw ushın usınıs etilgen tapsırmalardıń kóbisi bólegi birdey tárzde dúzilgen bolıp, studentlerdiń ǵárezsiz hám dóretiwshilik oylaw kónlikpelerin rawajlandırıw itibarda shette qalıp atırǵanlıǵın kórsetdi.
Professor -oqıtıwshılar pedagogikalıq iskerliginde vujudga kiyatırǵan usı qıyınshılıqlar studentler tárepinen ózlestiriwi kerek bolǵan bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi anıqlaw hám olardı bahalaw ushın paydalaniletuǵın qadaǵalaw tapsırmaların túrme-túrlastırıw processinde vujudga kiyatırǵanlıǵı sebepli, sol mashqalanı jaqtılandıriw kerek dep tapildi. Sonı atap kórsetiw kerekki, professor -oqıtıwshılar tárepinen studentlerdiń ózlestirgen bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerin anıqlaw ushın tayarlanǵan test tapsırmaları sol kurs sabaqlıǵınan alınǵan bolıp, olardıń qıyınlıq dárejesi reproduktivlik, yaǵnıy oqıw materialı qayta islenbesten, intellektual operatsiyalar atqarılmastán, yadta saqlanǵan maǵlıwmatlar tiykarında juwap qaytarılatuǵın test tapsırmaları esaplanadi. Usı test tapsırmaları studentlerdiń ózlestirgen bilimlerin júzeki anıqlaw imkaniyatın beredi, bul jaǵdayda tálim natiyjeliligin anıqlaw talay qıyınshılıqlı. Sonıń menen birge, joqarıda belgilengen qıyınlıq dárejesine iye testler studentlerde quram taptirilgan kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi anıqlaw múmkinshiligine iye emes. Joqarıda suwretlengen jaǵday joqarı tálim mákemelerinde tálimtarbiya procesiniń ajıralmaytuǵın bólegi bolǵan teris baylanıs, yaǵnıy qadaǵalaw hám óz-ózin qadaǵalaw procesi talap dárejesinde tashkil etilmeyotganligidan dárek beredi. Oqıtıwda tálim mazmunınıń strukturalıq bólimleri hám olardı ózlestiriw dárejesin anıqlaw keste formasında berilip atır. Studentler tárepinen tálim mazmunınıń tiykarǵı strukturalıq bólimlerinen biri bolǵan dóretiwshilik iskerlik tájiriybelerin anıqlawda paydalaniletuǵın qadaǵalaw túrleri studentler tárepinen intellektual operatsiyalar : analiz, sintez, salıstırıwlaw, salıstırıwlaw, ulıwmalastırıw hám juwmaq soǵıwdı, yaǵnıy dóretiwshilik oylawdı talap etedi.
Oqıtıwda tálim mazmunınıń strukturalıq bólimlerin ózlestiriw dárejesin anıqlaw Studentlerde dóretiwshilik iskerlik tájiriybelerin quram taptırıw hám rawajlandırıwda oqıw kursları mazmunınan orın alǵan Keys-stadi tapsırmaları hám qıyınlıq dárejeleri produktiv, bólekan-izertlewli hám dóretiwshilik (kreativ) testler zárúrli orın tutadı. Sonı atap kórsetiw kerekki, professor -oqıtıwshılar tálim-tárbiya processinde studentlerdiń ózlestirgen bilim, kónlikpe, ilmiy tájriybeleri hám kompetentsiyalarini baqlaw hám bahalawda kvalimetriyaning tiykarǵı metodlarınan biri, test tapsırmalarınan paydalanıw, qadaǵalaw quramına standart hám standart bolmaǵan test tapsırmaları kirgiziwi kerek. Joqarıdaǵı pikirler itibarǵa alınǵan halda studentler tárepinen tálim mazmunınıń barlıq strukturalıq bólimlerin ózlestiriw dárejesin anıqlawda standart test tapsırmaları menen bir qatarda standart bolmaǵan test tapsırmalarınan paydalanıw zárúrshiligi kelip shıǵıp atır. Studentler tárepinen tálim mazmunınıń tiykarǵı strukturalıq bólimlerin anıqlawda paydalaniletuǵın qadaǵalaw túrlerinen biri test tapsırmaları bolıp, olardı maqsetke muwapıq hola qáliplestiriw hám óz ornında paydalanıw ushın usı processtiń teoriyalıq tiykarların biliw zárúr. Tálim-tárbiya procesiniń dúziliwi jáne onıń natiyjeliligin anıqlawda ótkeriletuǵın qadaǵalaw jáne onıń túrlerin túrme-túrlastırıw zárúrli áhmiyetke iye boladı. Tálim-tárbiya procesi pútin sistema bolıp, onıń dúziliwi, barıwın baqlaw, alınǵan nátiyjelerge muwapıq áwele oqıtıwshınıń pedagogikalıq iskerligin analiz etiw, Reyting sistemasına muwapıq studentlerdiń ózlestirgen bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerindegi tipik kemshiliklerdi anıqlaw hám olardı korrektsiyalaw jolların belgilewdi taqoza etedi. Studentlerdiń oqıw rejeden orın alǵan kurslar boyınsha ózlestirgen bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerin anıqlaw hám bahalawda qadaǵalaw túrlerinen biri test tapsırmaları esaplanadi.
Test tapsırmaları didaktik materiallar taypasına tiyisli bolıp, ol tómendegi funktsiyalardı ámelge asıradı:
• Test tapsırmalarınıń bilimlendiriwge tiyisli funktsiyası. Test tapsırmaları studentlerdiń ózlestirgen bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerindegi tipik kemshiliklerdi anıqlaw esesinde, olardı óz bilimlerin arttırıw maqsetinde úzliksiz hám sistemalı pán tiykarların úyreniwge odaydı.
• Test tapsırmalarınıń tárbiyalıq funktsiyası. Test tapsırmaları studentler tárepinen tuwrı juwaptı tabıw processinde arnawlı bir biliw qıyınshılıqların sezim etiwi, mashqalanı sheshiw maqsetinde intellektual operatsiyalar : analiz, sintez, salıstırıwlaw, ulıwmalastırıw hám juwmaq soǵıw sıyaqlılardı orınlawı arqalı olarda bárkámallıqqa jay tayarlaytuǵın sapalar : shıdamlılıq, sanalı ıntızam, arnawlı bir oqıw máselelerin sheshiwge saparbarlik, shıdamlılıq, taqat, 56 jetiskenliklerge erisiw ushın bilimi hám kúshin sarp etiw etiwi arqalı shaxs retinde rawajlanıwına múmkinshilik jaratadı. Testologiya pániniń rawajlanıw basqıshları, onıń iskerlik tarawları.
• Test tapsırmalarınıń rawajlantıratuǵın funktsiyası. Test tapsırmaları studentleriniń iyelegen bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerin bekkemlew, rawajlandırıw, erisilgen nátiyjelerde óziniń úlesi zárúrli orın tutıwın itibarǵa alǵan halda shaxs hám kelesi iskerligindegi juwapkershilikin seze otirip óz-ózin rawajlandırıwǵa odaydı.
Joqarıdaǵı pikirlerdi itibarǵa alǵan halda, test tapsırmaları didaktik material retinde tómendegi talaplarǵa juwap beriwi kerek:
1. Hár bir test tapsırig'i tiyisli tálim túri boyınsha oqıw rejeden orın alǵan oqıw kursları boyınsha Mámleket tálim standartı hám oqıw programması tiykarında dúzilisi shárt. Integrativ testler de óz-ara ajıralmas baylanısqan baylanıslı pánler Mámleket tálim standartı hám oqıw programması mazmunınan kelip shıqqan halda dúzilisi maqsetke muwapıq.
2. Test tapsırig'i ulıwma qabıl etilgen atamalar tiykarında tuzilib, ol jaǵdayda leksikadan shıǵıp ketken, sonıń menen birge, kem isletiletuǵın yamasa kóp mánisti ańlatatuǵın sózler, sóz dizbegiler, belgiler, sapalar hám ma'joziy mánisti beretuǵın túsinikler bolmawi kerek.
3. Test tapsırmaları ilimiy tiykarlanǵan maǵlıwmatlar tiykarında, birden-bir oqıw maqset: oqıw processinde studentler tárepinen arnawlı bir bilim yamasa kónlikpeni ózlestirganlik dárejesin anıqlawdı názerde tutqan halda dúzilisi kerek.
4. Tálim-tárbiya processinde paydalaniletuǵın test tapsırig'i tórt qıyınlıq dárejesi tiykarında dúzilisi hám hár bir tapsırmanıń qıyınlıq dárejesi tapsırma pasportında kórsetiliwi kerek:
• Ańsat (reproduktivlik) (I)-studentler tárepinen oqıw materialı qayta islenbesten, olardıń xotirlash qábiletin anıqlawshı, hádiyse, waqıya, nızam hám atamalardıń mánisin biliwdi talap etetuǵın dáreje;
•Ortasha qıyın (produktiv) (II)-studentlerden ob'ektlerdi analiz qılıw, sintezlash, salıstırıwlaw, bir neshe nızam hám nizamlıqlardı bir waqıtta qollap, ulıwmalastırıw arqalı juwmaq soǵıwdı talap etiwshi dáreje;
• Qıyın (bólekan-izertlewli) (III)-studentler tárepinen aldın ózlestirilgen bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi jańa qápelimde jaǵdaylarda qóllaw, ob'ektlerdi analiz qılıw, sintezlash, salıstırıwiy salıstırıwlaw, nızam hám nizamlıqlardı qollap, ulıwmalastırıw arqalı juwmaq soǵıwdı talap etiwshi dáreje;
• Eń qıyın (kreativ) (Iv)-studentler tárepinen aldın ózlestirilgen bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerdi qápelimde jaǵdaylarda vujudga keltirilgen oqıw mashqalalardi sheshiwde qóllaw, analiz, sintezlash, salıstırıwiy salıstırıwlaw, ulıwmalastırıw, juwmaq soǵıw sıyaqlı intellektual operatsiyalardı orınlawdı talap etiwshi dáreje;
•Test tapsırig'ining sorawı anıq, qısqasha, qısqa kórsetilgen bolıwı, ol jaǵdayda zárúrli zárúrli maǵlıwmatlar keltirilishi, kereksiz, artıqsha sózlerdi isletmaslik, sonıń menen birge, soraw eki qıylı mánisti anglatmasligi kerek.
•Standart test tapsırig'ining juwabı tórtew bolıp, olardan birewi tolıq tuwrı bolıwı, alternativ juwaplar arasında “juwaplardıń barlıǵı tuwrı”, “juwaplardıń barlıǵı nadurıs”, “tuwrı juwap joq”, “tuwrı juwap A hám V” yamasa “tuwrı juwap S penenhám D” sıyaqlı sóz dizbegiler isletilmasligi kerek.
•Test tapsırig'ining juwapları da, nadurıs juwapları da bir tema sheńberinde bolıwı, forma tárepinen bir-birine jaqın bolıwı, tuwrı juwap formaan ajralıp túrmesligi, alternativ juwaplar variantlarında sózlerdi kereksiz tákirarlamaslik, sonıń menen birge, túsinikli, anıq hám qısqa bolıwı, tıyanaqlı túrde tańlanıwı talap etiledi.
•Test tapsırig'i sorawında tuwrı juwaptı tabıwǵa járdem beretuǵın sóz hám sóz dizbegiler isletilmasligi, orfografik hám grammatik qátelerge jol qoyılmawı kerek.
•Oqıw kursları boyınsha DTM tapsıriletuǵın test tapsırmalarınıń sanı 200 den kem bolmawi, formaan hár túrlı hám mazmunan birdey test tapsırmaları bolmawi hám tákirarlanmasligi zárúr. Test tapsırmalarınıń materialları Microsoft Word programmasına kirgiziwde klaviatura daǵı belgilerden paydalanıw, sızılma hám súwretli testlerdi kirgiziw úzil-kesil túrde qadaǵan etiledi.
•Hár bir test tapsırig'i óz pasportına ıyelewi olardı rásmiylestiriwde tómendegi kesteden paydalanıw usınıs etiledi. Ol jaǵdayda oqıw stuldıń atı, bap hám bólim nomeri, test tapsırig'ining qıyınlıq dárejesi, tuwrı juwap variantınan aldın “*” belgisi qoyılıwı, tuwrı juwap bolsa juwap variantlarınıń birinshi ústininde jaylasıwı kerek. Testologiya-(anglichan sózden alınǵan bolıp, test-sınaq ), grekshe logos-bilim) sózleri birikpesinen ibarat. Testologiya pánleraro pán bolıp, ilimiy tiykarlanǵan hám sapalı diagnostik ólshew metodikası haqqındaǵı pán esaplanadi. Psixologiyada testologiyaning mazmunı tiykarınan siyasiy gruppalastırılgan psixometriyaning mazmunına sáykes keledi. Testologiyaning principleri hám metodları psixologiyaning shegarasınan shıǵıp, házirgi kúnde pedagogika, medicina, texnika, menedjment tarawlarında da tabıslı qollanıp kelinip atır. Testologiyani qóllawda ulıwma ayrıqshalıqlar : test tapsırmaların dúziw metodikası, nátiyjelililik, variativlik, isenimlilik, validlik menen bir qatarda hár bir pán salasınıń ayriqsha qásiyetleri, atap aytqanda, pánniń tálim mazmunı, testlerdiń logikalıq dúzilisi, test sınaqınıń ótkerilish maqseti, kásiplik hám ulıwma bilim beriw bilimlerdi baqlaw hám bahalaw tártibi hám ólshewi de itibarǵa alınıwı kerek. Házirgi zaman testologiya páni ámeliy pán bolıp, izertlewshilerdiń aldına teoriyalıq máseleler, matematikalıq jantasıwlar, model hám metodlardı usınıs etpekte. Test metodınıń keń tarqalıwı, rawajlanıwı hám rawajlanıwlashuviga onıń tómendegi abzallıqları : •Test tapsırmaları izertlew maqsetine muwapıq respondentlerdiń bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerine anıq bahalaw imkaniyatın beredi; •Social sorawlarda qatnasqan ko'psonli respondentlerdiń pikir hám oy-pikirlerin anıqlaw hám ulıwmalastırıw múmkinshiligi mav jud; •Studentlerdiń bilim, kónlikpe hám ilmiy tájriybelerin anıqlaw hám bahalaw procesi ob'ektiv ámelge asıriladı, bahalaytuǵın tárepinen sub'ektivizmga jol qoyıw aldın aladı. •Túrli gruppa respondentlerinen alınǵan maǵlıwmatlardı salıstırıwiystatistik analizin ótkeriw múmkinshilik beriwi sıyaqlılar jay jaratqan. Test tapsırmalarınıń jalpı engiziwden aldın, saylanǵan maqsetli gruppada sınaqtan ótkeriw, alınǵan nátiyjeler hám bahalawdıń ob'ektivligi analiz etiliwi kerek. Alınǵan nátiyjeler hám testlerdiń maqsetke muwapıqlıǵı tómendegi kriteryalar boyınsha analiz etiledi: Test tapsırmalarınıń qıyınlıq dárejesi kriteryası.

4.