Jumanazarova munira ulug`bek qizi o`simlik moylar ishlab chiqarish texnologiyasi

2. RAPS MOYINI FORPRESLASHNING KO`RSATKICHLARI
2.1. Xomashyo va tayyor mahsulot tavsifi
Raps moyi Raps urug’i yanchilmasini qovurib, so’ngra presslab va Raps kunjarasini erituvchilar (geksan, ekstraksiya benzini) yordamida ekstraksiyalab olinadi. Tozalangan Raps moyi oziq-ovqat tayyorlashda, margarin, mayonez ishlab chiqarishda va sovun pishirishda xomashyo sifatida foydalaniladi. Tozalanmagan Raps moyi to’q jigarrang tusli bo’lib, rafinasiyalangani, ya’ni ishqor bilan neytrallash, yuvish, quritish, tuproq bilan oqlash va hidsizlantirish-dezodorasiyadan so’ng och sariq rangli bo’lib, bu moy moylarni linol-linolen guruhiga mansub. [2].
Raps moyini tarkibi, fizikaviy va kimyoviy xossalari quyidagi ko’rsatkichlari bilan xarakterlanadi:
Yog’ kislotalarini miqdori bo’yicha:
Stearin kislotasi 1-2,5 %
Palmitin kislotasi 4-7 %
Miristin kislotasi 0,1 mg/kg
Olein kislotasi 12-16 %
Linol kislotasi 75-79 %
Linolen kislotasi 2,5-4%
Zichligi 20 ⁰С 919-924 kg/m³
Nur sindirish ko’rsatkichi 20 ⁰С 1,473-1,476
Sovunlanish soni 188-194
Yod soni 78-1 g/J₂
Sovunlanmaydigan moddalar miqdori 0,3-0,6 %

Tokoferollar miqdori 0,14 % gacha

Uglevodorodlar miqdori 0,25 % gacha
Fosfatidlar miqdori 2,5-3 %
Xom ashyo va tayyor maxsulot tavsifi
Raps ham kunjut va zig’ir kabi eng qadimiy moyli ekinlar turiga kiradi.Qadimdan Raps gulidan bo’yoq olingan.Raps Misr, Hindiston, Shimoliy Amerika, Efiopiya,Afg’oniston, Saudiya Arabistoni , Kichik Osiyo, Kavkaz orti mamlakatlari va O’rta Osiyoda keng tarqalgan.Bu o’simlik azaldan iqlimi issiq bo’lgan mamlakatlarda ekilib,o’stirilib kelinadi.Mamlakatimizda mustaqillikning ilk yillaridan boshlab o’simlik moyi tanqisligi sezildi.Aynan shu davrda respblikada Raps maydonlarini qayta tiklash maqsadida ilmiy izlanishlar boshlandi.hozirgi kunda Samarqand, Jizzax, Qashqadaryo, Buxoro, Navoiy viloyatlarida ekilib, o’ta sifatli xushta’m Raps moyi olinmoqda.
Raps urug’lari tarkibida 27-35 foizgacha qimmatbaxo moy bor.Moyi oziq ovqat sanoati va yengil sanoat uchun qimmatbaxo xomashyo hisoblanadi.Rapsning moyi kungaboqar moyidan u qadar farq qilmaydi.Tashqi ko’rinishi jihatdan rangi och sariq,ta’mi kungaboqar moyi ta’miga o’xshash.Raps moyi tarkibida linol kislotasi 75-79 foizni tashkil etadi
Bular mahsar moyi sifati baland bo’lishini ta’minlaydi.Olein kislotasi miqdori ham yuqori.
Raps moyi chala quriydigan moy bo’lib, alif, lak-bo’yoq ishlab chiqarishda ham ishlatiladi. Kunjarasi chorva mollari uchun yem-xashak hisoblanadi,ammo po’chog’i va mag’izning po’sti ajralib tashlanishi kerak. Aks holda kunjarasining ta’mi achchiq bo’ladi.Shu sababli u yoqilg’i sifatida ishlatiladi.
Xomashyo sifatida biz forpress va ekstraksiya moylarini olamiz. Tayyor maxsulot sifatida esa rafinatsiyalangan forpress va ekstraksiya moylari ishlatiladi.
Moyni forpreslash uchun NaOH o’yuvchi ishqori ishlatiladi.
Rafinatsiyalanmagan Raps moyining organometrik ko’rsatgichlari ( TUUz 86-

Ko’rsatkichlar	1-nav		2-nav
Tiniqligi	forpress	ekstraksiya	forpress	ekstraksiya
	Yengil xiralikda bo’ldi		Yengil xiralikda bo’ladi
Xid va ta’mi	Raps moyiga xos,begona xidlarsiz,yengil achchiqlikda bo’ladi		Raps moyiga xos yoqimsiz xidga va yengil achchiqlikdagi ta’mga ega