K arim a q osim ova
V. Tushunchani ko'rgazmali o'rganish
Download 48 Kb. Pdf ko'rish
|
Ona-tili-oqitish-metodikasi
V.
Tushunchani ko'rgazmali o'rganish. T ushunchani shakllan- tirishning turli bosqichida k rgazm alilikdan foydalanish katta a h a miyatga ega. T ush un cha belgilari bilan tanishtirishning boshlang'ich bosqichida ko'rgazm alilikdan o'rganiladigan hodisaning belgilarini nutqda aniq ko'rsatish m aqsadida foydalaniladi. Til tushunchalarini shakllantirishda foydalaniladigan ko'rgazm ali vositalam ing o 'zig a xos xususiyati o'rganiladigan obyekt hisoblangan so'z, so 'z birikm asi, gap, gap bo'lagi va boshqalarga m os b o'lad i. Shunday ekan, ko'rgazm ali vositalarga jadval, chizm a, biror p red m et, uning rasmi bilan b ir q a torda til m aterialning o 'zi ham kiradi. T anlangan m atnlar, alohida so 'z va gaplarda o'rganilayotgan hodisa aniq va lo 'n d a berilgan, nutqiy vazifasi va gram m atik xususiyati ravshan ko'rsatilgan bo'lishi kerak. Bu ichki ko'rgazm alilik o'quvchilarga tu sh u n cha belgilarini m av h u m lashtirish, o'rganilayotgan hodisani b iro r tom o ndan o'xshashi bo'lgan boshqa hodisalar orasidan topish im konini beradi. M asalan, o 'zakd osh so'zlarni o'rg anish da tarkibida bir n ech a o'zakdosh so 'z b o 'lg a n m a t ndan foydalanish m aqsadga muvofiq: 1. M aktabim iz hovlisida katta gulzor bor. Unga h a r xil gul ekilgan. Gullarni gulchi o 'q u v ch ilar par- varish qiladilar. 2. R ahim ning otasi zavodda ishlaydi. U ilg 'o r ishchi. R ahim ning o 'zi - ishchan bola. Bu ikki m atnda uchtadan o'zakdosh so 'z bo'lib, ularning ikki m uhim belgisi (bir xil um um iy qismga egaligi va m a ’nolaridagi o'xshashlik)ni hisobga olgan holda, o'zakdosh so 'zlar yuzasidan um um lashtirish imkoni tug'iladi. Bundan tashqari, o'quvchilar o'qituvchi rahbarligida o'zakdosh so'zni shu so'zlam ing bir shakli bo'lgan so'z (gullarni) bilan taqqoslab, o'zakdosh so'zlar bilan so 'z shakli o'rtasidagi farq haqida elem entar tushunchaga ega bo'ladilar. Tushunchaning m ohiyatini ochishga qaratilgan vazifalaming o'zi o'quvchilarni ularni bajarishga undashi, m ajbur etishi lozim. Bu bilan tushuncha ko'rgazmaliligi ta ’m inlanadi. M asalan, gapning uyushiq bo'laklari tushunchasining m ohiyatini ochishda ikki-uch gapdan bitta gap tuzish vazifasini berish maqsadga muvofiq. M asalan, Bahorda biz qaldirg'ochlarni quvonib kutib olamiz■ Bahorda biz maynalarni quvonib kutib olamiz■ Bahorda biz chug'urchuqlami quvonib kutib olamiz. ~ Ba horda biz qaldirg'ochlami, maynalarni, chug'urchuqlami quvonib kutib olamiz- G apiar gap bo'laklari jihatidan tahlil qilinadi; o'quvchilar uchala gapda takrorlangan so'zlarni aytadilar; bunday hollarda kishilar uch gap o'rniga bitta gapdan foydalanishlarini tushunadilar. Shunday qilib, ular uch gapdan bitta gap tuzadilar, uni gap bo'laklariga ko'ra tahlil qiladilar, chizm asini tuzadilar. Bu vazifalarni bajarish bilan o'quvchilar ko'rgazm ali xulosa chiqaradilar: bir kesimga bir necha ikkinchi darajali bo'lak bog'lanishi va ular bir xil so'roqqa (nim alarni?) javob bo'lishi m um kin; bir bo'lakka qarashli va bir xil so 'ro q q a javob bo'lgan bunday so 'zlar gapning uyushiq bo'laklari deyiladi. Yuqorida keltirilgan misol larda foydalanilgan ko'rgazm alilik o'rganilayotgan til hodisalarining belgilarini ajratishga qaratilgan, ya’ni ko'rgazm alilikdan tushunchani t a ’riflashdan oldin foydalanilgan. Darsda foydalanish uchu n ko'rgazm a m aterial tanlashda o'qituvchi qo'yilgan m aqsadga k o 'ra o 'quvchilar nim ani bilib olishlarini aniq ko'z oldiga keltirishi kerak. Bir ko'rgazm a m aterialdan turli m aqsadlarda foydalanish m um kin. M asalan, predm et yoki uning rasm idan so'zning leksik m a’nosini tushuntirishda ham , gram m atik tu shu nch ani shakl lantirishda ham foydalanish m um kin. O 'quvchilarni sifatning nutqdagi aham iyati bilan tanishtirish uchun o'qituvchi berilgan predm etni tas virlash, uning belgilarini aytish vazifasini topshiradi. O 'quvchilar h a r qanday predm etni tasvirlash uchun o 'z nutqlarida sifatlardan foydalanadilar. Bu — tabiiy. O 'qituvchi „Predmetni tasvirlashda siz qaysi so'zlardan foydalandingiz? Nima maqsadda?“ kabi savollar berib, bolalar diqqatini o'rganiladigan gram m atik tush u n ch an in g (bu o 'rin d a sifatning) belgilariga qaratadi. O 'quvchilar predm etn i tasvirlash uch un qaysi sifatlardan bir predm etni boshqasidan ajratish m aqsadida foy- dalanganliklarini aytadilar. Bu m isolda ko'rgazm ali m aterial nutqda g ram m atik tushu n cha (sifat)ning rolini kuzatish m aqsadida foydalani ladi va o 'q uv ch ilar aniq m aterialdan um um lashtirishga o'tadilar. T ushunchani shakllantirish uchun jadval va chizm alardan keng foydalaniladi. Bu ko'rgazm alardan ko 'p ro q tushu nch a belgilari ajratilgandan so'ng mavhumJashgan belgilarni um um lashtirish, ular o'rtasidagi bog'lanishni aniqlash m aqsadida foydalaniladi. Shunday qilib, gram m atik tushunchani o'zlashtirishga yordam be radigan asosiy m etodik shartlar o 'q uv ch ilam ing aqliy faoliyatini faol- lashtirish, u lam i yangi bilim olish uchun qiziqtirish, o'quvchilam in g n utqiy tajribasiga tayanish, bilim lam ing tizim liligi, o'q uvchilarda til birliklariga lingvistik m unosabatni shakllantirish ustida m aqsadga muvofiq ishlash hisoblanadi. Download 48 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling