K arim a q osim ova
Grammatik va so‘z yasalishiga oid mashqlar
Download 48 Kb. Pdf ko'rish
|
Ona-tili-oqitish-metodikasi
- Bu sahifa navigatsiya:
- Mashq turlari.
Grammatik va so‘z yasalishiga oid mashqlar
M aktabda tildan nazariy bilim ni o 'rg an ish d an m aqsad fikrni og'zaki va yozm a tarzda gram m atik to 'g 'ri va uslubiy aniq ifodalash u c h u n u n d a n ongli foydalanish hisoblanadi. Biroq nazariy bilimni am alda qo 'llash ni esa m aqsadga muvofiq va m untazam o'rgatib borish talab etiladi. M ashqlar tizim i tushunchani o'zlashtirish bosqichiga va uning xususiyatiga m os ravishda m ashq turini tanlash, un ing m urakkablasha borishini va o 'quvchilar mustaqilligi o'sib borishini hisobga olgan holda m ashqlarni bajarish izchilligini aniqlashni k o 'z d a tutadi. Bu tizim m ashqlarning o 'z a ro bog'lanishiga asoslangan. Mashq turlari. G ram m atik m ashqlar turli asosga k o 'ra tasn if qili nadi, shuning uch u n m ashqning har xil turi hosil bo'ladi. A gar bilimni shakllantirish xarakteriga asoslanilsa, gram m atik m ashqlar ikki katta guruhga bo'linadi: 1) morfologik mashqlar (bunga leksik-m orfologik m ashqlar ham kiradi); 2) sintaktik mashqlar. Agar o'quvchilar faoliyatining xarakteri, y a’ni m ashq jarayo nida o'quvchilar bajaradigan aqliy om illar xarakteri asos qilib olinsa, m ashqlar analitik, sintetik, taqqoslashga, guruhlashga, umumlashtirishga oid mashqlarga bo'linadi. M ashqning o'ziga xos xususiyatlarini aniqroq belgilash uch un yuqoridagi ikki asos hisobga olinadi. M asalan, m ashqning vazifasi aralash berilgan so ‘zlardan gap tuzishni va gap bo'laklarini ajratishni talab etsa, bu m ashq bilim ni shakllantirish turiga ko'ra sintaktik mashq, faoliyat xarakteriga k o 'ra sintetik-analitik mashq hisoblanadi. B oshlang'ich sinflarda so f m orfologik yoki so f sintaktik m ashq juda kam qo'llaniladi, shuning uchun ham vazifaning yetakchi to m o n i hisobga olinadi. M asalan, m atnga m azm unga m os otni qo'yish, qaysi kelishik ekanini ko'rsatish talab etilsa, bu leksik-morfologik mashqdir. O 'quvchi otning qaysi kelishikda ekanini aniqlashi uchun u bog'langan so 'z (fe’l yoki ot)ni aniqlashi (so'z birikm asini ajratishi) talab etiladi, shunga k o 'ra bu m ashq sintaktik mashq hisoblanadi. G ram m atik tahlil analitik mashqqa kiradi. G ram m atik tahlil so'z turkum iga ko 'ra (m orfologik) tahlilni, gap bo'laklariga ko 'ra (sintaktik) tahlilni o 'z ichiga oladi. G ap bo'laklariga k o 'ra tahlil o'quvchilar o'zlashtirgan sintaktik bilim larning m e’yoriga qarab chuqurlashib boradi. Amaldagi dasturga ko 'ra, 1 -sinf o'quvchilari ,,ega“ va „kesim " atam alaridan foydalanm aydilar, am m o ular gapning bosh bo'laklarini amaliy ravishda topish ko'nikm asiga ega bo'ladilar, ya’ni gap kim yoki nim a haqida aytilganini bildirgan so'z (ega)ni, u haqda nima deyil- ganini anglatgan so'z(kesim )ni topadilar. M asalan, Bolalar olmalarni terdilar gapini tahlil qilishda o'quvchilar quyidagicha fikr yuritadilar: „G ap bolalar haqida aytilgan. Kim lar? — bolalar (so'zning tagiga bitta to 'g 'ri chiziq chizadilar). Bolalar— nim a qildilar? — terdilar (so'zning tagiga ikki to 'g 'ri chiziq chizadilar). Bolalar terdilar — gapning asosiy qismi; nim alarni? (terdilar) — olmalarni11. 2-sinfda 1-sinfdagidek m uhokam a qilinadi, faqat m azm uni chu- qurlashtiriladi. M asalan, 2 -sin f o'quvchisi „ Chiroyli gullar adirtami bezadi“ gapini quyidagicha tahlil qiladi: „G ap gullar haqida aytilgan. N im alar? — gullar — ega (tagiga bir chiziq chizadi). Paxtalar haqida nim a deyilgan? Ochildi — nim a qildi? — kesim (tagiga ikki to 'g 'ri chiziq chizadi). Qayerlarni? (bezadi) — adirlarni — ikkinchi darajali bo'lak, gapni to'ldirayapti (tagiga uzuq chiziq chizadi). Qanday? (gullar) — chi- royli (gullar) ikkinchi darajali bo'lak, egani izohlayapti. Gullar bezadi — gapning asosi. Chiroyli gullar va adirlarni bezadi - so'z birikm asi1'. 3—4-sinflarda sintaktik tahlil sifat jihatidan o'zgarm aydi, am m o so'z birikmasini ajratishga aham iyat beriladi. M orfologik tahlilning m ohiyati so 'zn in g qaysi so 'z turkum i ekani, gapda qanday gram m atik shaklda kelganida ifodalanadi. T o'liq m orfologik tahlilda o'quvchi so 'z turkum ining o'zi o'rg an gan belgilarini aytadi. M asalan, 1-sinf o'quvchisi shu so'z qanday savolga javob bo'lishini va nim ani bildirishini aytadi (shaxs yoki narsa, narsa belgisi, harakati). 3-sinfda so'z turkum lari o'tilgach, m orfologik tahlil quyidagi ta r tibda o'tkaziladi: Download 48 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling