K arim a q osim ova
„Q a n d a y o'qitish kerak?"
Download 48 Kb. Pdf ko'rish
|
Ona-tili-oqitish-metodikasi
- Bu sahifa navigatsiya:
- 0 ‘zbek tilining izohli luati.— Т.: , , 0 ‘ME“ Davlat ilmiy nashriyot) 2006 - 2-jild, 582-bet.
„Q a n d a y o'qitish kerak?"
savoliga javob tayyorlab beradi. 3. O 'quvchilarga ona tilidan bilim berish va k o'nik m a hosil qilishda ilmiy nuqtai nazardan eng foydali sh art-sh aro itlar haqidagi m asalalarni 1 0 ‘zbekiston Milliy ensiklopediyasi.— Т.: „O'zbekiston Milliy ensiklope- diyusi“ Davlat ilmiy nashriyoti, 2003,— 5-jild, 613-bet. 2 0 ‘zbek tilining izohli luati.— Т.: , , 0 ‘ME“ Davlat ilmiy nashriyot) 2006 - 2-jild, 582-bet. hal qiladi, ya’ni „ Nega xu ddi m ana shunday o'qitish k e r a k ? “ savoliga javob tayyorlaydi. Eng foydali m ateriallarni, m etodlarni o 'rgan adi, tanlangan m etodlarni asoslaydi, tavsiyalarni eksperim ental tekshiradi. B oshlang'ich sinflarda ona tili o'qitish m etodikasi yuqori sinflarda o na tili o'q itish m etodikasining dastlabki bosqichi bo'lib, u tekshira- digan m asalalarni boshlang'ich sin f o'quvchilariga tadbiqan (muvofiq ravishda) o'rgatadi. Shu bilan birga, boshlang'ich sinflarda ona tili o'q itish m etodikasining o'ziga xos xususiyatlari mavjud. B oshlang'ich sinflarda o n a tilini o 'q itish gram m atika, im lo va unga bog'liq holda n utq o'stirish m etodikasinigina emas, balki xat-savod o'rgatish, sinfda va sinfdan tashqari o'q ish m etodikalarini ham o 'z ichiga oladi. Shular- d an kelib chiqib, boshlang'ich sinflarda ona tili o 'qitish m etodikasi fani quyidagi vazifalarni bajaradi: a) boshlang'ich sinflarda ona tili kursining m azm uni, hajmi va m avjud tizim ini, y a’ni kursning (xat-savod o'rgatish, o 'q ish, g ram m atika, imlo, nutq o'stirish va h.k.) dasturini belgilash va asoslash; b) o 'q ish va yozuvdan bilim va ko'nikm alarning shakllanishi jarayo- nini h am da bu jarayonda o'quvchilar duch keladigan qiyinchiiiklarni o'rganish , xatolarning sababini tahlil qilish, ularning oldini olish va to 'g 'rilash g a yordam beradigan ish turlarini ishlab chiqish; d) ona tilidan beriladigan o 'q uv m aterialini o'q u v ch ilar aniq tu- shunishi va puxta o'zlashtirishiga, ularda olgan bilim larini am aliyotda tatbiq eta olishga va o 'quvchilam ing um um iy taraqqiyotiga, ya’ni ular ning zehnini, xotirasini, kuzatuvchanligini, yodda saqlashini, m antiqiy tafakkurini, ijodiy o'ylashini, nutqini o'stirishga yordam beradigan m etod va vositalarni ishlab chiqish; e) o na tilini o'rgatish bilan bog'liq holda m aktablar oldiga qo'yilgan tarbiyaviy vazifalarni am alga oshirish, o'quvchilarda axloqiy va estetik sifatlarni shakllantirish. O na tili o'qitish m etodikasi ta ’lim ning turli bosqichlarida o'quv- chilarning bilim, k o'nikm a va malakalarini aniqlaydi, o'qishning m uvaffaqiyati va kam chiliklarini belgilaydi, sababini izlaydi, xato va kam chiliklam i bartaraf etish usullarini topadi. O na tili m etodikasi t a ’lim tizim ining barcha bosqichlirida ona tilini o'qitishning izchillik va uzlnksizligini ta ’m inlaydi. M aktabgacha tarbiya m uassasasida, asosan, bolalam ing nutqini o'stirish nazarda tutiladi. B oshlang'ich sinfda o'quvchilar nutqini o'stirishdan tashqari, ona tilidan elem entar nazariy tushunchalarni am aliy o'zlashtirishlari ham nazarda tutiladi. B oshlang'ich sinflarda ona tili o'qitish m etodikasi fani quyidagi bo'lim larni o 'z ichiga oladi: 1. Savod o‘rgatish metodikasi, ya’ni elem en tar o'q ish va yozishga o'rgatish. Bolalarga savod o'rgatish pedagogika fanidagina em as, balki ijtimoiy hayotda ham ju d a jiddiy m asalalardan hisoblanadi. C hunki xalqning savodxonligi m ustaqillik uch u n , siyosiy onglilik uchu n, m ad a niyat uch u n kurash qurolidir. M ustaqil O 'zbekiston Respublikam izda har bir kishining savodxon bo'lishiga alohida e ’tibor berilm oqda. P rezi dentim iz I.A .K arim ov kelajak avlodning savodxon, yuksak m a’naviyat egasi bo'lib yetishishlari uchun g 'am x o 'rlik qilm oqdalar. Misol u ch u n , l-sinfga qadam qo'yg an bolalarga barcha o 'q u v qurollarining sovg'a qilinishi, 2008-yilning „Y oshlar yili" deb atalib, shu nomli dasturning amalga oshirilishi va hokazo. 2. 0 ‘qish metodikasi. B oshlang'ich sinflarda o'qish predm etining vazifasi bolalarni to 'g 'ri, tez (m e’yorida), ongli va ifodali o 'q ish m a- lakalari bilan qurollantirish hisoblanadi. 3. Grammatika, fonetika, so'z yasalishini o'rganish metodikasi. Bu bo'lim elem entar to 'g 'ri yozuvga va husnixatga o'rgatishni, gram m atik tushunchalar, boshlang'ich imlo m alakalarini shakllantirishni nazarda tutadi. 4. Nutq o‘stirish metodikasi. Bu bo'lim boshlang'ich sinflarda alohida o 'rin tutadi. Bolalar birinchi navbatda tilni, nutqni o'qu v predm eti sifatida anglaydilar, ular xohlagan va qiziqarli narsalarnigina emas, balki zaruriy narsa va hodisalar haqida o'ylab, rejali nutq tuzish zarurligini ham tushuna boshlaydilar. U lar o'zin in g grafik shakli bilangina em as, balki leksikasi, sintaktik va m orfologik shakli bilan ham og'zaki nutqdan farq qiladigan yozm a nutqni ham egal- laydilar. M etodika bolalar nutqini boyitishi, sintaktik va bog'lanishli nutqini o'stirishni ham ta ’m inlashi kerak. Shuni aytib o 'tish kerakki, bog'lanishli nutq m aktablarda alohida bo'lim sifatida o'rganilm aydi, u til fanining boshqa bo'lim lari bilan bog'langan holda shakllantiriladi. Ona tili o‘qitish metodikasi fanining metodologik va ilmiy asoslari. Ona tili o'qitish m etodikasining m etodologik asosi borliqni bilish nazariyasidir. Bu fanning bosh vazifasi o'quvchilam ing o'zbek tili lug'at boyligini to 'liq o'zlashtirib olishlarini ta ’m inlashdir. M a’lumki, jam iy atd a til kishilar o'rtasidagi aloqaning zaruriy vosi- tasidir. Tilning aloqa vositasi sifatidagi aham iyati uzluksiz ortib boradi. Til borliqni oqilona, m antiqiy bilish vositasidir. Til birliklari yordam i- dagina bilish jarayo nida um um lashtirish, tushunchani m uhokam a va xulosa bilan bog'lash am alga oshadi. Til va nu tq tafakkur bilan uzviy bog'lanadi. Tilni egallash va nutq o'stirish bilan o'quvchining fikrlash qobiliyati ham o ‘sib boradi. M aktabning vazifasi tilni kishilar orasidagi m unosabatning rivoj langan nozik quroliga aylantirish hisoblanadi. M etodik fan sifatida ona tili o 'q itish m etodikasi boshlang'ich ta ’lim standard belgilab bergan vazifalarni am alga oshiradi, ya’ni tafakkur qilish faoliyatlarini kengaytirish, erkin fikrlay olish, o ‘z fikrini og ‘zaki va yozm a ravishda ravon bayon qila olish, jam iyat a ’zolari bilan erkin m uloq otd a b o ‘la olish ko‘nikm a va m alakalarini rivojlantirishga oid m etod va usullam i ishlab chiqadi. Bilish nazariyasiga k o ‘ra analitik-sintetik ishlar yordam ida til us tida kuzatishdan um um iy xulosa chiqarishga, nazariy ta ’rif va qoidaga, shular asosida yana og‘zaki va yozm a tarzdagi nutqiy aloqaga, to ‘g‘ri yozuv va t o ‘g ‘ri talafFuzga o ‘tiladi. O 'quvchilar jonli nutqiy aloqaga to ‘g‘ri talaffuz va to ‘g ‘ri yozuvni elem en tar nazariy m a ’lum otlar asosi da am aliy egallash orqali kirishadilar. U lar til m ateriallarini kuzatish, tahlil qilish orqali elem entar nazariy qoidalar chiqaradilar, o'rgangan va o'zlashtirilgan nazariy qoidalarni am aliyotga ongli ravishda tatbiq etadilar. M aktabda ona tili o'qitish m etodikasining bunday yo'nalishi ha- qiqatni bilish qonuniyatlariga ham , hozirgi zam on didaktikasi vazi- falariga h am m os keladi. „ T a ’lim to ‘g'risida“gi q onunda ta'lim sohasidagi davlat siyosati- ning asosiy tam oyillari belgilab berildi: — ta ’lim va tarbiyaning insonparvar, demokratik xarakterda ekanligi; — ta ’lim ning uzluksizligi va izchilligi; — u m u m iy o 'r ta , sh u n in g d e k , o 'r ta m axsus k a s b -h u n a r t a ’lim i- ning m ajbu riylig i; — o 'r ta maxsus, kasb-hunar ta ’lim ining yo'nalishini: akadem ik litseyda yoki kasb-h unar kollejida o 'q ish ni tanlashning ixtiyoriyligi; — ta ’lim tizim ining dunyoviy xarakterda ekanligi; — davlat t a ’lim standartlari doirasida ta ’lim olishning h am m a u ch u n ochiqligi; — t a ’lim dastu rlarin i tan lashg a yagona va tabaq alash tirilg an yondashuv; — bilimli bo'lishni va iste’dodni rag'batlantirish; — ta ’lim tizim ida davlat va jam o at boshqaruvini uyg'unlashtirish3. 3 O ' z b e k i s t o n R e s p u b l i k a s i n i n g „ T a ’lim t o ‘g ' r i s i d a " g i q o n u n i . / / B a r k a m o l a v lo d — O ' z b e k i s t o n t a r a q q i y o t i n i n g p o y d e v o r i . — T o s h k e n t : „ S h a r q " , 19 9 7 , — 2 0 - b e t. Bu tam oyillar bo shlang'ich ta ’lim da o n a tili o'q itish m etodikasining vazifalarini ham belgilab, aniqlashtirib beradi. Q o n u n d a ta ’kidlanganki, bo shlang'ich ta ’lim um um iy o 'rta t a ’lim olish u c h u n zaru r bo'lgan savodxonlik, bilim va k o 'n ik m a asoslarini shakllantirishga qaratilgan. Boshlang'ich sinflarda o n a tili o'q itish m etodikasi fani o 'z vazi falarini belgilab olishda ta ’lim sohasidagi davlat hujjatlariga tayanadi. Keyingi yillarda m ustaqillik sharofati bilan t a ’lim ni tubdan isloh qilish davlat siyosatining asosiy yo'nalishiga aylandi. „ T a ’lim to 'g 'risid a “gi qo nun va shu asosda yaratilgan „K adrlar tayyorlash m illiy dasturi" buning yorqin dalilidir. „K adrlar tayyorlash milliy dasturi“ da ta ’lim sohasini tubdan isloh qilish, rivojlangan dem okratik davlatlar darajasida, yuksak m a’naviy va axloqiy talablarga javob beruvchi yuqori m alakali kadrlar tayyorlash Milliy tizim ini yaratish asosiy m aqsad qilib olingan4. Kadrlar tayyorlash sohasidagi davlat siyosati insonni intellektual va m a’naviy-axloqiy jihatdan tarbiyalash bilan uzviy bog'liq bo'lgan uzluk siz ta ’lim tizimi orqali har tom onlam a barkam ol shaxsni shakllantirishni nazarda tutadi. O na tili o'q itish m etodikasi fani ham t a ’lim jarayonini tashkil etish shakllarini va usullarini ishlab chiqishda yuqoridagi m aqsadlar asosida ish yuritadi. U m um iy o 'rta t a ’lim ning b ir bosqichi bo'lgan boshlang'ich ta’lim 1—4-sinflarni o 'z ichiga oladi. M illiy dasturda ta ’kidlanganidek, bu bosqichda ta ’lim ning yangicha tizim ini va m azm unini shakllantirish uchun quyidagilar zanir: — o'qu vch ilam ing qobiliyatlari va im koniyatlariga m uvofiq ravish da ta ’lim ga tabaqalashtirilgan yondashuvni joriy etish; — ta ’lim berishning ilg'or pedagogik texnologiyalarini, zam onaviy o 'quv-uslubiy m ajm ualarini yaratish va o 'q uv-tarbiya jarayonini didaktik jih atd an ta ’m inlash va hokazo. M illiy dasturda ta ’lim tizim ining yaxlit axborot m akonini vu judga keltirish bo'yicha ta ’kidlangan ko 'rsatm alar, uzluksiz ta ’limni ta ’m inlash borasidagi islohotlarni am aliyotga tatbiq etish boshlang'ich sinflarda ona tili o 'q itish m etodikasi oldida turgan dolzarb vazifalardan hisoblanadi. Download 48 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling