K. B. Urazov, S. V. Vaxidov boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xu su si yatl ari

Bm - har 100 km uchun yoqilg'i sarfming asosiy miqdori, V100 km; Yb - avtomobilning bosib o‘tgan yo‘li, km;
Kt - tuzatish koeffitsiyenti (me’yorga qo'shimcha yoki uni kamaytirilishi), foizlarda.
Misol. Aytaylik, taksi sifatida ishlatilayotgan GAZ-3102 markali avtomobilning yo 7 varaq atari bo'yicha bosib o'tgan yo'li hisobot oyida 10000 km, har 100 km masofaga yoqilg'i (benzin) sarfming bazoviy me ’yori 13,0 litr; qish davrida ishlaganlik uchun yoqilg'i sarfi me ’yoriga qo ‘shimcha 10 foiz. 1 litr benzinning kirim qiymati o'rtacha 1100 so'm. Isitish uskunasidan foydalanilganlik uchun yoqilg ‘i sarfming qo ‘shimcha me ’yori 15 foiz.
Yuqorida keltirilgan shartli ma’lumotlaiga ko'ra, avtobusning bajaigan ishiga to'g'ri keladiganvauningtannarxiga kiritilishi lozimbo'lganyoqilg'iningmiqdori Yom = 0,01*Yb*Bmt*(l+0,01*Kt) = 0,01* 10000*13,0* (1+0,01*15)= 1495 litr Bajarilgan ish tannarxiga kiritilishi lozim boigan yoqilg'ining qiymati ushbu misol shartiga ko'ra, 1644500 so‘m (14951 * 1100 so‘m)ni tashkil qiladi.
Yuqorida keltirilgan hisob-kitoblar asosida ATVlar yordamida bajarilgan ish (ko'rsatilgan xizmatjlarga sarflangan yoqilg' i qiymatiga avtotransport korxonalarida quyidagi buxgalteriya yozuvi beriladi:
Debet 2010 «Asosiy ishlab chiqarish»;
Kredit 1031 «Haydovchilarjavobgarligidagi yoqilg'i».
Hisobot davrida haydovchilarjavobgarligidagiyoqilg'iningme’yordanortiq yoki kam sartlanganligi quyidagi tartibda hisob-kitob qilinadi (20.1 -jadval).
Haydovchilarjavobgarligidagi yoqilg'ining hisobot davri oxiridagi haqiqiy miqdori ATVlar bakidagi yoqilg'ini inventarizatsiyaqilish yo'li bilananiqlanadi. Inventarizatsiyavaraqalaridaaks ettirilgan qoldiqni (jadvalning 9-ustunchasi ma’lumotlari) yoqilg' ining me’yoriy sarflar hisobdan chiqarib topilgan qoldig'I (jadvalning 8-ustunchasi ma’lumotlari) bilan taqqoslash asosida yoqilg'i bo'yicha erishilgan tejam yoki me’yordan ortiq sarflar aniqlanadi. Chunonchi, yoqilg‘ining haqiqiy qoldig‘ini me’yoriy sarflarasosidatopilgan qoldiqdan kambo‘lishiyoqilg‘i bo‘yichaortiqchasarflargayo‘l qo'yilganlikni, aksincha holat esa ular bo‘yicha tejamkorlikka erishilganlikni bildiradi.

1. 
   jadval
   

Avtotransport vositalari bo‘yicha yoqilg‘i sarfini belgilangan me’yordan chetlanishlarining hisob-kitobi (litrda)

.Vs	ATV da\lat belgisi raqnmi	Ilaydov- chining F.1.SH.	llisobot davri boshidagi qoldiq	llisobot davrida bcrilgan \oqilg^ki	Jami yoqilg‘i (4+5)	Me'yor bo^kyicha sarflangan yoqi!g‘i	liisobot davri oxiridagi qoltliq		C'hetlanish
							me’yor bo4ieha (6-7)	Hnqiqatda	ortiqcha sa rf (9<8)	tejam (9>8)
	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
1.	10 AO- 41) 1	Usarov	20	300	320	285	35	30	5
2	10 AG' 402	Xolov	40	400	440	430	10	12		2
3.	rn °^° — < -T	Toshev	25	375	400	380	20	20

XudJi shu tarzda barcha boshqa ATVIar ho*yicha
Jami: | 700 | 4501) | 5200 | 4800 | 400 | 345 | 85 | 30

Haydovchilar tomonidan yoqilgfi sarfi bo‘yicha yo‘l qo‘yilgan me’yordan ortiqchalar kamomad sifatida tan olinadi va mos ravishda hisobda quyidagicha aks ettiriladi:

Debet 5910 «Kamomad va boyliklarga yetkazilgan zarardan yo‘qotishlar»;
Kredit 1031 «Haydovchilar javobgarligidagi yoqilg‘i».
Ushbu kamomad aybdor shaxs, ya’ni ATV haydovchisi bo‘yniga qo‘yilganda:
Debet 4730 «Xodimlaming moddiy zarami qoplash bo‘yicha qarzlari»;
Kredit 5910 «Kamomad va boyliklarga yetkazilgan zarardan yo‘qotishlan>.
Yoqilg‘ining me‘yordan ortiq sarfi korxona hisobidan qoplanganda:
Debet 9430 «Boshqa operasion xarajatlar»;
Kredit 5910 «Kamomad va boyliklarga yetkazilgan zarardan yo‘qotishlar».
Haydovchilar tomonidan yoqilg‘i sarfi bo‘yicha tejamkorlikka erishilganda tejalgan yoqilgfi summasiga qizil yozuv bilan quyidagi buxgalteriyao‘tkazmasi beriladi:
Debet 2010 «Asosiy ishlab chiqarish»;
Kredit 1031 «Haydovchilarjavobgarligidagi yoqilg‘i».
Ushbu yozuv ATVlar yordamida bajarilgan ish (ko‘rsatilgan xizmat)Iar tannarxini yoqilg‘i tejami evaziga kamayganligini, shuningdek tejalgan yoqilg‘ining haydovchi javobgarligida qolganligini bildiradi.

3. 
   Ehtiyot qismlar sarfining hisobi
   

Avtotransport korxonalarida ATVlarga o‘matilgan ehtiyot qismlar qiymatini baj arilgan ish (ko‘rsatilgan xizmatjlar tannarxiga kiritish ikkita usulda amalga oshiriladi: (1) usul - bu ehtiyot qismlar qiymatini ular ATVlarga o‘matilganda foydali xizmat muddati mobaynida tannarxgabirmaromda yoki bajarilgan ish hajmiga qarab kiritib borish usuli; (2) usul -ehtiyot qismlar qiymatini ular ATVlarga o‘matilgandatannarxgato‘lig‘icha kiritish usuli.
Birinchi usul ATVlarga o‘rnatiladigan yangi avtoshinalar va akkumulyatorlarqiymatim bajarilgan ish (ko‘rsatilgan xizmatjlar tannarxiga kiritishda qoTlaniladi. Ikkinchi usul qolgan ehtiyot qismlar qiymatini bajarilgan ish (ko‘rsatilgan xizmatjlar tannarxiga kiritishda ishlatiladi.
ATVlarga o‘matilgan avtoshinalar qiymatini bajarilgan ish (ko‘rsatilgan xizmatjlar tannarxiga kiritish quyidagi tartibda amalga oshiriladi.
Birinchidan, o‘matish dalolatnomasigamuvofiq ATVgao‘matilgan avtoshinalar qiymati topib olinadi.
Ikkinchidan, yo‘l varaqalari hamda avtoshinalar ish faoliyati hisobi kartochkalari asosida ATVlar tomonidan o‘matilgan yangi avtoshinalarda bosib o‘tilganmasofaning uzunligi aniqlanadi.
Uchinchidan, o‘matilgan yangi avtoshinalar bo‘yicha ular qiymatining bir birlik ishga to‘g‘ri keladigan me’yori topiladi. Bunday me’yor avtoshinalar qiymatining 1 km bosib o‘tilganmasofagato‘g‘rikeluvchi o‘rtacha summasi hisoblanadi. Ushbu o‘rtacha summa o‘matilgan avtoshinalar qiymatini ular bo‘yicha ishlab chiqaruvchi zavod tomonidan belgilangan yo‘l bosib o‘tish me’yoriga bo‘lish orqali topiladi.
To‘rtinchidan, har oyda ATV tomonidan bosib o‘tilgan masofani 1 km bosib o‘tilgan masofaga to‘g‘ri keladigan summaga (me’yorga) ko‘paytirish orqali o‘matilgan avtoshinalarning bajarilgan ish (ko‘rsatilgan xizmatjlar tannarxigakiritiladigan summasi topiladi.
Misol. Aytaylik, 2007-yi! 1-may kuni M-50 «() 'zotoyo 4» avtobusiga har birining kirim bahosi 110 ming so ‘mlik jami qiymati 440 ming so ‘mlik to ‘rtta balon о ‘rnatildi. Balonlarning zavod tomonidan belgilangan masofa о ‘tish me ’yori 55 ming km. Demak, ularning 1 km masofani bosib bosib о ‘tishida hisobdan chiqariladigan о ‘rtacha qiymati 8 so ‘m (440000/55000). Avlobusningyo 7 varciqcdari bo ‘yicha bosib о ‘tganyo ‘li oylur bo ‘yicha quyidagicha: may - 6000 km; iyun - 6200 km; iyul - 5500 km; avgust - 6400 km; sentabr- 7000 km.
Avtoshinalar qiymatini har oyda ATVlar yordamida bajarilgan ish (ko‘rsatilgan xizmat)lar tannarxiga bajarilgan ish hajmiga, ya’ni bosib o‘tgan yo‘liga ko‘ra hisobdan chiqarib borilishi quyidagicha hisob-kitob qilinadi (20.2-jadvalga qarang).
ATVlarga o‘matilgan yangi avtoshinalaming har oyda hisobdan chiqarib boriladigan va bajarilgan ish (ko‘rsatilgan xizmatjlar tannarxiga kiritib boriladigan qiymati buxgalteriya hisobida quyidagicha aks ettiriladi:

2. 
   jadval