K. B. Urazov, S. V. Vaxidov boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xu su si yatl ari

Akkord tizimda hisoblangan asosiy ish haqi, mukofatlar va boshqa qo‘shimchalar dastlab jami brigada uchun yaxlit tarzda belgilanadi. Ish haqining jami miqdori brigada tomonidan haqiqatda bajarilgan ishning hajmini, bir birlik ish uchun belgilangan mehnat haqi me’yoriga (rassenkaga) ko‘paytirish yo‘li bilan aniqlanadi. Korxona rahbari buyrug‘i bilan belgilangan mukofot va boshqa qo‘shimcha to‘lovlar ham yaxlit brigadaga tegishli hisoblanadi.
Asosiy va qo‘shimcha ish haqlari brigada a‘zolarining o‘rtasida ulaming umurniy bajarilgan ishdagi hissasiga, ya’ni mehnatda ishtirok koeffitsiyenti (MIK)ga qarab taqsimlanadi. Ushbu koeffitsient brigada kengashi majlisi qarori bilan belgilanadi va maxsus bayonnoma ko‘rinishida buxgalteriyaga taqdim etiladi.
Misol. Brigada a'zolariga dekabr oyida «А» obyektda bajargan ishlari uchun nary ad asosida 500000 so ‘m ish haqi hisoblangan, shuningdek 300000 so ‘m mukofot belgilangan. Brigada a ’zolarining tarkibi, egallagan lavozimlari, razryadlari, label bo ‘yicha ishlagan vaqti, brigada kengashi yig ‘ilishining qarori bo 'yicha belgilangan mehnatda ishtirok etganlik koeffitsientlari 4.1-jadvalda keltirilgan.

1. 
   jadval
   

Brigada a’zolarining mehnatda ishtirok koeffitsiyenti asosida


ishlagan vaqtining hisob-kitobi

.Vs	Familiva. ismi sharifi	Lavozimi	Ramadi	Ishlagan vaqti, seat	Mehnatda ishtirok koeffits. (MIK)	MIK bilan hisoblangan ish vaqti
i.	Davirov D	Brigadir	6	175	1,3	227,5
2.	Xalikov A	Ishchi	5	175	1	175
3.	Shirinov В	Ishchi	3	175	1,1	192,5
4.	Jabborov S	Ishchi	3	140	0,7	98
5.	Olimov A	Ishchi		154	0.9	138.6
	Jami			819		831,6

Yuqoridagi ma’lumotlar asosida dastlab MIK bilan hisoblangan bir birlik ish vaqtiga to‘g‘ri keladigan asosiy ish haqi va mukofot summasi topib olinadi. Bizning misolimizda bu ko‘rsatkich:

1. 
   asosiy ish haqi bo‘yicha 601,25 so‘m (500000 / 831,6);
   
2. 
   mukofot bo‘yicha 360,75 so‘m (300000 / 831,6).
   

Ushbu ma’lumotlar asosida asosiy ish haqi va mukofot pulining brigada a’zolari o‘rtasidagi taqsimoti hisob-kitobi quyidagicha amalga oshiriladi (4.2-jadval):
Qurilish tashkilotlarida vaqtinchalik mehnat layoqatini yo‘qotganlik uchun beriladigan nafaqa, mehnat ta‘tili va boshqa to‘lovlar (moddiy yordam, kompensatsiyalar) umumbelgilangantartibgaasosan hisob-kitob qilinadi.
Qurilish tashkilotlarida hisoblangan ish haqidan ushlanmalar boshqa xo‘jalik yurituvchi subyektlardagi kabi majburiy va ixtiyoriy ushlanmalarga bodinadi. Majburiy ushlanmalarga xodimlarish haqidan undiriladigan

4.2-jadval
Brigada a’zolari o‘rtasida asosiy va qo‘shimcha ish haqlarini taqsimlash hisob-kitobi

	Familiya, ismi sharifi	MIR bilan hisoblan- цаи ish vaqti	MIK bilan hisob- langan bir birlik ish vaqtiga to*g^kri keluvchi		Hisoblnngnn		Jami hisob- lantli
			ish haai	muko- fot	ish haqi	nuiko- fot
1	Davirov D	227,5	601,25	360,75	136784	82071	218855
2	Xalikov A.	175	601,25	360,75	105219	63131	168350
3	Shirinov В	192.5	601.25	360,75	115741	69444	185185
4	Jabborov S	98	601,25	360,75	58923	35354	94277
5	Olimov A	138,6	601.25	360,75	83333	50000	133333
	Jami	831,6			500000	300000	800000

daromad soligri, 4 foizlikpensiya fondigaushlanma, 1 foizlikjamg'arib boriladiganpensiyata’minoti schotigaushlanma, sudijro hujjatlari asosida amalga oshiriladigan ushlanmalar, berilgan bo‘nak va boshqalar kiradi. Ixtiyoriy ushlanmalarga xodimlaming arizasiga ko‘ra ushlanadigan turli to‘lovlar, hayriyalar kiradi. Respublikaraiz qonunlariga ko‘ra ish haqidan ushlanmalaming jami miqdori xodimlar oylik ish haqining 50 foizidan oshib ketmasligi lozim. Ish haqidan undiriladigan barcha ushlanmalaming hisob- kitoblaii umumbelgilangan tartiblarda amalga oshiriladi.

Qurilish tashkilotlari boshqa korxonalar singari ish haqini berishning bo‘nakli vabo‘naksiztizimlarini qo‘llaydilar. Bo‘nakli tizim qo‘llanilganda oyning birinchi yarnii tugagach, xodimlarga oylik ish haqining 50 foizigacha miqdorda bo‘nak qaydnomalar asosida beriladi. Bo‘naksiz tizim qo‘llanilganda ish haqi faqat hisobot oyi tugagach qaydnomalar asosida beriladi.
Qurilish tashkilotlari buxgalteriyasi mehnatga haq toiashga doir barcha hisob-kitob ma’lumotlarini ish haqi kitobida, xodimlaming shaxsiy varaqalarida yoki hisob-to‘lov qaydnomalarida mujassamlashtiradi. Ushbu registrlarda keltirilgan ma’lumotlar ish haqi bo'yicha hisob-kitoblaming sintetik va tahliliy hisobini yuritishga asos bo‘ ladi.

2. 
   Qurilish tashkilotlarida mehnatga haq to‘lash bo‘yicha
   

hisob-kitoblaming sintetik va tahliliy hisobi
Qurilish tashkilotlari mehnatga haq to‘lash hisob-kitoblaming sintetik hisobini 6700 «Mehnat haqi bo‘yicha xodimlar bilan hisoblashishlami hisobga oluvchi schotlar» tizimida ochiladigan 6710 «Mehnat haqi bo‘yicha xodimlar bilan hisoblashishlar» va 6720 «Deponentlangan ish haqi» schotlaridayuritislilari lozim.

3. 
   jadval
   

Qurilish tashkilotlarida ish haqi bo‘yicha hisob-kitoblarni schotlarda aks ettirish

j\“	Оpera tsiva n i ng m azm u ni	Sum ma	Debet scliot	Krcdit schot	Asos boMuvchi hujjat
1.	Qurilish ishlari uchun hisoblangan bevosita ish haqi summasiga	3000000	2010	6710	Hisob-to‘lov qaydnomasi
2.	Yordamchi ishlab chiqarish xodimlariga hisoblangan ish haqi summasiga	1500000	2310	6710	Hisob-to'lov qaydnomasi
3.	Umumishlab chiqarish xarajatlariga olib borilgan ish haqi summasiga	1000000	2510	6710	Hisob-to‘ lov qaydnomasi
4.	Kapital investitsiyalarga kiritilgan ish haqi summasiga	2000000	0810­ 0890	6710	Hisob-to'lov qaydnomasi
5.	O'zasosiy vositalarini tugatish uchun hisoblangan ish haqi summasiga	100000	9210	6710	Hisob-to'lov qaydnomasi
6.	Korxona hisobidan hisoblangan mehnatga layoqatsizlik kunlari uchun hisoblangan nafaqa. moddiy vordam va konpensatsivalar summasiga	500000	9430	6710	Hisob-to'lov qaydnomasi
7.	Rezerv hisobidan hisoblangan mehnat ta'tili summasiga	600000	8910	6710	Hisob-to'lov qaydnomasi
8.	Ma' muriy-boshqaruv xodimlariga hisoblangan ish haqi summasiga	1200000	9420	6710	Hisob-to'lov qaydnomasi
9.	Sotish xarajatlariga olib borilgan ish haqi summasiga	300000	9410	6710	Hisob-to'lov qaydnomasi
10.	Ish haqidan ushlangan daromad solig'i summasiga	2100000	6710	6410	Hisob-to'lov qaydromasi
11.	1 foizlik jamlanib boruvchi pensiya ta’minotiga ushlanma summasiga	104000	6410	6990	Hisob-to'lov qaydnomasi
12.	2,5 foizlik pensiya fondiga ushlanma summasiga	250000	6710	6520	Hisob-to'lov qaydnomasi
13.	Sud ijro hujjatlari asosidagi ushlanmalarga	120000	6710	6990	Hisob-to‘lov qaydnomasi
14.	Yetkazilgan zararlaming ushlanishiga	25000	6710	4730	Hisob-to'lov qavdnomasi
15.	Arizaga muvofiq turli to'lovlar uchun ushlanmalarga	265000	6710	6990	Hisob-to'lov qaydnomasi
16.	Deponent qilingan ish haqi summasiga	500000	6710	6720	Deponent hisobi kartochkalan
17.	Kassadan berilgan ish haqi va deponent haqi summasiga	4500000	6710, 6720	5010	To'lov qaydnomasi, chiqim kassa orderi

Ushbu passiv schotlaming bosh va oxirgi qoldiqlari mos ravishda hisobot oyining boshi va oxirida qurilish tashkilotining o‘z xodimlari oldidagi

to‘lanmagan ish haqi hamda deponentlangan ish haqi bo‘yicha qarzini ko‘rsatadi. Bu schotlaming kreditida mos ravishda qurilish tashkilotining ish haqi bo‘yicha qarzini ko‘payishi, debetida esa ushbu qarzning kamayishi quyidagi yozuvlar biian aks ettiriladi (4.3-jadval).
Mehnatga haq to‘lash bo‘yicha liisob-kitoblaming tahliliy hisobi qurilish tashkilotlarining alohida olinganjavobgarlik markazlari (qurilish obyektlari, qurilish ishlari turlari, xarajat moddalari) bo‘yicha 10-sjurnal-orderda olib boriladi.

3. 
   Qurilish tashkilotlarida mehnatga haq toMash xarajatlarining taqsimoti
   

Qurilish tashkilotlarida mehnatga haq todashga ketgan sarf-xarajatlami ikkita guruhga ajratish mumkin: (1) qurilish ishlari tannarxiga kiritiladigan xarajatlar; (2) qurilish ishlari tannarxiga kiritilmaydigan xarajatlar.
Qurilish ishlari tannarxiga kiritiladigan mehnat haqi xarajatlari. Bu guruhga kiruvchi xarajatlar, o‘z navbatida, yana ikki turga bo‘linadi:

1. 
   qurilish ishlari tannarxiga olib boriladigan bevosita mehnat haqi xarajatlari; (2) qurilish ishlari tannarxiga olib boriladigan bilvosita mehnat haqi xarajatlari.
   

Qurilish ishlari tannarxiga olib boriladigan bevosita mehnat haqi xarajatlariga aniq qurilish ishi uchun uni olib borgan ishchi xodimlarga hisoblangan to‘g‘ridan-to‘g‘ri mehnat haqlari kiritiladi. Bitta qurilish obyekti bo‘yicha hisoblangan mehnat haqi xarajatlari boshqa qurilish obyektiga doir mehnat haqi xarajatlariga kiritilishi mumkin emas. Bunday xarajatlar buxgalteriyada 2010 «Asosiy ishlab chiqarish» schoti doirasida har bir qurilish ishlari obyekti uchun ochilgan mos tahliliy schotlarda aks ettirilishi lozim.
Qurilish ishlari tannarxiga olib boriladigan bilvosita mehnat haqi xarajatlariga barcha qurilish obyektlariga taalluqli bo‘lgan hamda ular o‘rtasida taqsimlanishi lozim bo‘lgan mehnatga haq to‘lash xarajatlari kiradi. Bunday xarajatlar bo‘lib, jumladan, qurilish mashina va mexanizlarining boshqaruvchilariga (mashinistlarga) hisoblangan ish haqi, yordamchi avtoxo‘jalik xodimlariga hisoblangan ish haqi va shu kabilar hisoblanadi. Ushbu turdagi yordamchi xo‘jaliklar hisobot oyida turli qurilish obyektlariga xizmat ko‘rsatganligi uchun hisoblangan ish haqi xarajatlarini u yoki bu qurilish obyekti tannarxiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri olib borib bo‘lmaydi. Shuning uchun bu xo‘jaliklar bo‘yicha hisoblangan ish haqi xarajatlari dastlab 2310 «Yordamchi ishlab chiqarish» va2510 «Umiunishlab chiqarish xarajatlari» schotlarida to‘ planadi, so‘ ng hisob siyosatida belgilangan tartibga ko‘ ra tegishli qurilish ishlari o‘rtasidataqsimlanadi hamda mos ravishdaulaming tannarxiga kiritiladi.
Hisobot oyida mehnatga haq to‘lash xarajatlarini qurilish ishlari o‘rtasida quyidagicha hisob-kitob qilinadi (4.4-jadval). Ushbu ma’lumotlar RT-2 hamda RT-5s shaklli ishlov qaydnomalarida o‘z aksini topadi.

3. 
   jadval
   

20 yil oyi uchun mehnatga xaq to‘lasli
xarajatlarini qurilish obyektlari o‘rtasida taqsimlash hisob-kitobi

.Vs	Xarajat scliotlari	Jami		Shu juniladan ohyektlar bu’yicha
		amortiza-		A		в		v
		tsiya summasi	%	summa	%	SU 111 П1И	%	stun ilia
1	2010 «Asosiy ishlab chiqarish»	6000000		3000000	'	2000000	-	1000000
2	2310 «Yordamchi ishlab chiqarish»	2000000	50	1000000	20	400000	30	600000
3	2510 «Unuim ishlab chiqarish xarajatlari»	3000000	10	300000	30	900000	60	1800000
	Janii	11000000	-	4300000	-	3300000	-	3400000

Qurilish ishlari tannarxiga kiritilmaydigan mehnat haqi xarajatlari. Buxarajatlami quyidagi guruhlargaajratish mumkin:

1. 
   Kapital investitsiyalar tarkibiga kiradigan mehnatga haq to ‘lashxarajatlari. Bunday xarajatlar xo‘jalik usulida olib borilgan kapital investitsiyalarga doir mehnatga haq to‘lash xarajatlari hisoblanadi. Ular qurilish tashkilotlarida 0800 «Kapital qo‘yilmalar» schotining debetida aks ettiriladi hamda kapital qurilish, rekonstruksiya, kengaytirish va modemizatsiya ishlari yakunlangach, mos ravishda, asosiy vositalaming boshlang‘ich (tiklangan) qiymatiga kiritiladi.
   
2. 
   Asosiy vositalarni tugatishdan olinadigan daromadlar hisobidan qoplanadigan ish haqi xarajatlari. Bu turdagi xaraj atlar 9210 «Asosiy vositalaming chiqimi» schotining debetida aks ettiriladi. Tugatishdan daromad ko‘rilmaganda tugatish uchun hisoblangan ish haqi xarajatlari qurilish tashkilotlari uchun qo‘shimcha zarar olib keladi va u, mos ravishda, 9430 «Boshqa operatsion xarajatlar» schotigayopiladi.
   
3. 
   Davr xarajatlariga kiritiladigan mehnatga haq to ‘lash xarajatlari. Ushbu xarajatlarbo'lib bajarilgan qurilish ishlarini sotish (9410 schot), ma’muriy-boshqaruv (9420 schot), shuningdek boshqa operatsion xarajatlarga (9430 schot) kiritilgan ish haqi xarajatlari hisoblanadi. Ular qurilish tashkilotining sotishdan olgan yalpi foydasi hisobidan qoplanadi va mos ravishda 9910 «Yakuniy moliyaviy natija» schotiga yopiladi.