K. hoshimov kuni uzaytirilgan guruhlarda ta


§  ^ сЗ  ~  5 с »   • »—> J"


Download 115.68 Kb.
Pdf ko'rish
bet9/25
Sana21.01.2018
Hajmi115.68 Kb.
#24998
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   25
§  ^
сЗ 
~  5
с »   • »—< 
та  
*Д  >> J"
£   5  о
й  Ё  43
Я   1 д
^   с ? 0 
>   Х>  >>
сЗ

Ъ °
О   X )
С   сз 
5  43
J 3   N  
d j
cd  ^   .^3 
43 *я 43
с   .3  >> 
d  Й  ^ 
SP2  £ 
8  S o
5   Я 
*  § 
> 3
сз  4 3
'"rrt  ^ 
СЗ
S   о
сЗ  С
ьг  ts
тз
* : 3  
’5   ^
I I
°   Е
Я  д  
Z   S
«и л  
»—
1  сЗ
.^13
4 3   *“*
З'В
js
  S
щ
  СЗ
X  тз
сЗ 
%
  . х  
> > ^ 3   4 3
Ё  СГ1 сз
N   - и  
S 
х   О Д
О  х>  сг
—  сз
.Ё  §
ос  й 
О   сЗ
£  "? 
3   -с
ГД  V3
сЗ
ад^
I 53
С  .х
СЗ 73 
сЗ
4я  Й 
° ‘i 1
 
О М
Й
Я
(D
i l
43  й
N  ^
9 ’3 

• гН
 
СЗ
. S 3  
.
+_>  СЛ  *^Н
сЗ  --4  ТЗ
ci3  «*  ^
!   1  £ 
Ё Д о
СЗ 
^3
ад 
•— 
i-r 
с   ^  
л  гн  с  S
•s  EiS  £
S   сз  СЗ  . я  
43  сг  сг 
^   п ^   03
о   9
^  ^   О   о  
с   4 3   ^   сз
о Ц   с  Д 
£ 8 ^ 2
д  
с
^  Й 
о
Е  е Э '!  
N  - I   е   -g
О  
ctjd
  Ё
а
43
д 2   А 
4 3  
СЗ
5н'с   ^  
•?43
о  J"  Х2
О   «з 
С
  4 3   2
^   ^  s
43  ХЭ
43  43
" о   СЗ
сЗ  -д 
ад сз
сЗ
С
сЗ
43
S2  U   N
d 'o  
й>.й 
.  
Ё  Р 
>* 
Ё  §  о 
м .^   ад
o ^ g
У5  О   С
й  ^3 
‘С   сз 
сз  СГ
Я
  -й 
.
ГД  сл  --Н
ГЙ  О   4 3
л - о   ^
2
J3  4^  ’&
сЗ 
ад 
_   'ад
Ё Э
сЗ  о  
м
  л
сЗ 

>
сЗ
4 3   С  
4 3   - с
9  §
о
S
сЗ
а
N   г J 
^   О  5)
О   43  х>
Й
i l   ж
с 
с?
*-•  Й
'н  *й
Д 4 3   §
N   1 л   Й
^   о х  
О х :  о
~  сЗ
В
  й хз


Й  
л . й   4 3
С2  ^
§  9 
 
§  - °   «
Х5  СГ  сЗ
й 
3   3
 13 
О   Ё  Ё  а<
й
'£ 
й
сЗ  .^н  сЗ
+2  Й  ^
^   43  _е 
§  ^   .9
Ё  o - g
43  9
Й--Г’^
‘1 ^ - а  
Ё -  I
«  S S
|—> 
^4
  гй
Й
сЗ
О
£
СЗ  4 3
з
._ г  
'S
1 з
.2,-й
X
j
  ^->
*Й  4 3
§  2
СЗ  СЗ  *!Н
s50! . ^

С
° 3  2  2
-43  Й  ?§
rS’S  Ё  g 
л   .Ё  ^
а>  С  V-
s - ^ p
3   ^  
.-Г  й  д  7^  13
4 3   J 3   СЗ  °   ^  
. 1 ^ 2 . | |  
'S  S  2   ^ ’S
й
  «э is  §  Ё
|
! ъ 1 !
2Рл  .-3  ь
4 3
сЗ
1 - 8
О  сл
сЗ
Ё

.  _  сЗ 
СГ
О
• я . з Ц л ^
о  0*1  1 8 ^
СЛ  О  ^ Х 1   O'
6  I
сЗ  й  
cd
> 1  
■ S |  
"Я  s
х:
сЗ  ^
ад  ад
J—I 
V-(
43  л 
13  4-4
^   Й 
сЗ  t
• с -^

00 
43  й
о  X 
13  й 
^   ^   ; 
сз  ^   4 3  
Г-4  Й 
О  СЗ гй 
Х Й   o'
Ё
сЗ
•Ё л
Н
I I -
сз  73
^ 1 - 1
>  13 х: 
ад 
о
•Ё 
и£
  л
N   й   3
О
V
  V  
( Л
Ё
I
S
t
s
сл
с§
2 ^
94

KUNI  UZAYTIRILGAN  MAKTAB,  SINF,  GURUH 
VA  MAKTAB-INTERNATLARDA  KUN  TARTIBI
Maktabda  kuni  uzaytirilgan  sinf,  guruh  o‘quvchilari  uchun 
dars  soatlaridan  tashqari  yana  30  soat  haq  to‘lanadigan  pedago­
gik  vaqt  mavjuddir.  Vaqtni  ratsional  taqsimlash,  undan  to‘g‘ri 
foydalanish  bolalar  kamolotiga,  sog‘lig‘iga  ijobiy  ta’sir  etadi. 
A.  S. Makarenko  bolalarning  kun  tartibi  haqida  gapirib,  uning 
o‘quvchida  mustahkam  xaraktemi  tarbiyalashda,  zarur  ko‘nik- 
malar  hosil  qilishda  muhim  rol  o‘ynashini  ta ’kidlagan  edi. 
Bolalarning  kuni  uzaytirilgan  sinf  va  guruhdagi  vaqti  to ‘g‘ri 
taqsimlangan  kun  tartibi  asosida  o‘tishi  kerak.  Kun  tartibi,  awal 
ta’kidlaganimizdek,  bolaning  garmonik  rivojlanishini  nazarda 
tutgan  holda,  ta ’lim  va  tarbiya  ishining  sifatini  yaxshilash, 
shuningdek,  maktab,  ota-onalar  va jamoatchilikning  imkoniyat- 
lariga  moslashtirib  tuzilishi  zarur.
Kuni  uzaytirilgan  sinf va  guruhlarda  30  soat  vaqtni  taxmi- 
nan  quyidagicha  taqsimlash  mumkin:
Hafta davomida o‘tkaziladigan 
mashg‘ulot turlari
Sinflar bo‘yicha soatlar soni
I sinf
II—III sinflar
1
2
3
Darsdan  tashqari  o ‘quv  mashg‘ulotlari
6
9
Ijtimoiy-foydali  mehnat,  texnik  ijodiy  ishlar
1
2
Badantarbiya  (ochiq havoda mashg‘ulotlar)
2
2
Badiiy-estetik  tarbiya  (tasviriy  ijod,  musiqa, 
teatr,  adabiyot  mashg‘ulotlari)
3
3
Rejalashtirilgan  ijtimoiy-tashkiliy  faoliyat
I
1
Ovqatlanish,  sayr  (ochiq  havoda 
badantarbiyani  hisobga  olmaganda)
10
10
Bo‘sh  vaqt  (o‘yinlar,  1-sinflarda  uyqu)
7
3
Vaqtni  bu  tarzda  taqsimlash  dars  va  darsdan  tashqari  mash- 
g‘ulotlami  hisobga  olgan  holda  maktabning  yagona  ta’lim-tar­
biya  rejasi  va  haftalik  kun  tartibi  mukammal  jadvalini  tuzish 
imkoniyatini  yaratadi.  Kuni  uzaytirilgan guruh  kun  tartibi  darsni 
o‘z  vaqtida  tugatish,  toza  havoda  sayr  qilish,  ikki  marta  ovqatla- 
nish,  ijtimoiy-foydali mehnat bilan shug‘ullanish,  birinchi,  ikkin-
95

chi  sinf o‘quvchilarining  hamda  sog‘lig‘i  zaif bo‘lgan  bolalarning 
uxlab  dam  olishlari,  bo‘sh  vaqtda  to‘garaklarga  qatnashish,  uy 
vazifasini  bajarish,  ochiq  havoda  harakatli  o‘yinlar  o‘ynash,  sinf 
xonalarini tozalash kabi tadbirlami bajarishni nazarda tutgan holda 
tuziladi.  Bu  faoliyat turlarining  hammasini  9—10  soatga gigiyenik 
va  pedagogik jihatdan  to‘g‘ri  taqsimlash  kuni  uzaytirilgan  sinf va 
guruhlar  kun  tartibining  asosiy  vazifasidir.
Kundalik  rejim  bolalami  baquwat  va  ruhan  chiniqqan  holda 
tarbiyalashda  muhim  omillardan biridir.  Kundalik  rejim  har kuni 
takrorlanib  turuvchi,  bolalarning  barcha  faoliyatiga  ijobiy  ta’sir 
etuvchi  omildir.
Kun  tartibi  maktab  ma’muriyati,  maktab  shifokori,  tarbiya­
chilar,  o‘qituvchilar  va  ota-onalar  qo‘mitalari  bilan  hamkorlikda 
maktab  sharoiti  va  imkoniyatlarini  hisobga  olgan  holda  ishlab 
chiqilishi  kerak.
Kun tartibini tuzish jarayonida guruhdagi bolalarning  qiziqish 
doirasi,  yosh  xususiyatlari  va  qobiliyatlarini  hisobga  olish  zarur. 
Bu  aniq  kundalik  rejimning  vujudga  kelishini  ta ’minlaydi. 
Kundalik rejimda ta’lim va tarbiya mashg‘ulotlariga,  mehnat,  dam 
olishga,  badiiy  kitoblar  o ‘qishga  yetarli  vaqt  ajratish  va  shu 
narsalarga  ko'nikmalar  hosil  qilish  bolalarning  garmonik  (har 
tomonlama)  rivojlanishiga  ijobiy  ta’sir  ko‘rsatadi.
Tarbiyachi  o‘quvchilaming  dars  tayyorlashini  pedagogik  va 
metodik jihatdan  to‘g‘ri  o‘tkazsa,  vaqtdan  unumli  foydalansa,  u 
kun  tartibining  shunchalik  to‘g‘ri  bajarilishiga  erishadi.  Ayrim 
kuni  uzaytirilgan  guruhlarning  tarbiyachilari  dars  tayyorlash 
paytida  «Tez bo‘l»,  «Qachon  bo‘lasan»,  «Qachongacha o‘tirasan». 
Guruhda bir yoki ikkita sekin ishlovchi  o‘quvchi bo‘Ushi mumkin, 
lekin  belgilangan  vaqt  ichida  sinfdagi  ko‘pgina  o ‘quvchilar 
topshiriqni  bajarib  ulguradilar.  Bu bolalar  kundalik  rejimda  mus­
taqil  dars  tayyorlashdan  keyin  aks  ettirilgan  navbatdagi  to‘garak 
mashg‘ulotlari,  ijtimoiy  foydali  mehnat  yoki  har  xil  o‘yinlarga 
qatnashishlari,  ulgurmagan  o‘quvchilar  esa  yuqoridagi  mashg‘u- 
lotlaming  biridan  qoldirilishi  mumkin.  Tarbiyachi  vazifani  ishlab 
ulgurmagan  o‘quvchi  bilan  ishlashi,  dars tayyorlab bo‘lgan bolalar 
bilan  to‘garak  rahbarlari  yoki  «Kamolot»  YIH,  «Kamalak», 
tashkiloti  faollari  shug‘ullanishi  mumkin,  bu  esa  bolalarning 
nazoratsiz  qolish  hollariga  butunlay  barham  beradi.
96

Keyingi  yillarda  maktab  rahbarlari  ilg‘or  kuni  uzaytirilgan 
guruh  rahbarlari,  tarbiyachilari  ta’lim-tarbiyaning  samaraliroq 
usul  va  shakllaridan  foydalanib  yaxshi  natijalarga  erishmoqdalar. 
Bunda  o‘qituvchi  uyga  berilgan  vazifalarni  bajartiradi,  tarbiyachi 
esa  ovqatlantirish,  sayr  qildirish,  aishula  ayttirish,  badantarbiya 
mashqlarini  bajartirish,  rasm  solishga  havas  uyg‘otish  va  turli- 
tuman o‘yinlar tashkil  qilish bilan  shug‘ullanadi.  Bu ta’lim-tarbiya 
ishlarini yaxshilash bilan bir qatorda,  o‘qituvchi va tarbiyachining 
hamkorligini mustahkamlaydi,  tarbiyachining  obro‘sini oshirishga 
yordam  beradi.
Respublikamizdagi  ayrim  kuni  uzaytirilgan  sinf  va  guruhlar 
ish  faoliyatida,  ayniqsa,  katta  sinflarda  yuqoridagi  variantdan 
boshqacharoq  uslubda  ish  olib  borilmoqda.  Bunda  o‘qituvchi 
kunning  birinchi  yarmida  yarim  stavka  dars  mashg‘ulotlari  bilan 
shug‘ullansa,  ikkinchi  yarmida  tarbiyachi  sifatida  yarim  stavka 
hisobida  murakkab  bo‘lgan  fanlar  yuzasidan  mustaqil  dars 
tayyorlashni  o‘tkazadi.  Bunday  usulni  kuni  uzaytirilgan  sinf  va 
guruhlari  ko‘p  bo‘lgan  maktablarda  amalga  oshirish  samarali  va 
qulaydir.  Ko‘pgina  tadqiqotlar  va  amaliy  ish  tajribalari  tarbiya- 
chilik  va  o ‘qituvchilik  vazifalarini  birga  qo‘shib  olib  borish 
pedagogik  jihatdan  maqsadga  muvoflq  ekanligini  tasdiqlaydi. 
0 ‘qituvchining  bu  xildagi  ishi  bola  tarbiyasini  to ‘g‘ri  yo‘lga 
qo‘yishda ijobiy rol o‘ynaydi.  Chunki u har bir o‘quvchining dars 
jarayonidagi  faoliyatini  va  xulqini  juda  yaxshi  biladi.  Bu,  o‘z 
navbatida,  o‘quvchilaming  intizomini  mustahkamlashda,  ulami 
o‘quv vazifalarini va jamoat topshiriqlarini aniq,  tartibli bajarishga 
odatlantirishda,  tarbiya davomida ishni to‘g‘ri tashkil qilishda juda 
katta  yordam  beradi.
*  *  *
Afsuski,  ayrim  kuni  uzaytirilgan  sinf va  guruhlarda  chalkash- 
liklar  va  bir  tomonlamalik  hollariga  ham  yo‘l  qo‘yilmoqda.  Ku- 
zatishlarimiz  shuni  ko‘rsatadiki,  ba’zi  maktab  tarbiyachilari  kun 
tartibiga  rioya  qilmay,  o‘z  xohishlari  bilan  ish  olib  borganlarida 
maktab  rahbarlari bunga e’tibor bermaganlar.  Bunday holda ba’zi 
guruh bolalari o‘yin,  mehnat bilan shug‘ullansa,  ko‘plari to‘garak- 
larda,  ayrimlari mustaqil dars tayyorlash bilan mashg‘ul bo‘ladilar. 
Oqibatda kim  nima bilan  shug‘ullanganini aniq bilish qiyin bo‘lib 
qoladi.  Shuningdek,  ayrim  guruhlarning  mustaqil  dars  tayyorlash
4 - 1 9 3 1
97

vaqti,  boshqa guruhlaming dam oUsh,  o‘ynash yoki boshqa mash- 
g'ulotlar  bilan  shug‘ullanishiga  parallel  kelib  qolishi  natijasida, 
koridor  va  boshqa  xonalardagi  bolalarning  shovqin-suronlari 
mustaqil  dars  tayyorlayotgan guruh  bolalarining  unumli  va  sifatli 
ishlashlariga  xalaqit  beradi.
Kun  tartibini  tuzishda  fasllami  ham  e’tiborga  oUsh  foydadan 
xoli  emas.  Masalan,  qishda  sport  va  harakatli  o‘yinlar  tushdan 
keyin  ochiq  havoda  o‘tkazilsa,  yaxshi  bo'ladi.  Chunki  tushdan 
keyin  havo  biroz  iliydi.  Yozda  esa,  bu  kun  tartibiga  amal  qilib 
bo‘lmaydi,  chunki  yozda  kunning  ikkinchi  yarmida  havo  issiq 
bo‘lishi  tufayli  bu  vaqtda  bolalami  dam  oldirishga,  kunning 
oxirida esa mehnat va sport bilan shug‘ullantirishga to‘g‘ri keladi.
Tuzilgan  m a’lum  rejim  asosida  ishlash  insonda  quyidagi 
sifatlami,  chunonchi,  boshqaruvni,  tartibni,  estetik didni tarbiya- 
laydi.  Shuni  eslatish  lozimki,  o‘quvchilaming  ochiq  havoda  kam 
bo‘lib,  ishlar  bilan  haddan  ziyod  ko‘p  shug‘ullanishi  bolaning 
charchashiga  sabab  bo‘ladi.  Shuning  uchun  o ‘quvchilarning 
vaqtini  shunday  aniq  rejalashtirish  kerakki,  bunda  ularning  ham 
o‘qishlari,  ham dam olishlari,  ham ovqatlanishlarining vaqti to‘g‘ri 
taqsimlansin.  Bu  o‘quvchilaming aqliy va jismoniy tomondan tez 
rivojlanishiga  yordam  beradi.
Demak,  kuni  uzaytirilgan  sinf yoki  guruh  kun  tartibini  reja- 
lashtirishda  quyidagilarga  ham  e’tibor  berish  kerak:
—  o‘quvchilaming  yosh  va  individual  xususiyatlari,  qiziqish- 
larini  e’tiborga  olish;
—  o‘quvchilarning  ochiq  havoda  maksimal  ravishda  bo‘lishi; 
bolalar  jamoasida  ish  ustidan  aniq  nazorat  olib  borish;
—  ularning faoUyati ustidan muntazam talabchanlik o‘matish.
Yuqoridagi talablarga ko‘pgina maktab jamoalari amal qiladilar
va  ularning  tajribasi  shuni  ko‘rsatadiki,  bir  kunlik  kun  tartib 
rejasiga  amal  qilinishi,  o‘quvchilaming  o‘qish  va  ish  faoliyatiga, 
sog‘lig‘iga ijobiy ta’sir ko‘rsatishi bilan bir qatorda,  qon aylanishi, 
nafas  olish  organlarini  rivojlantirish  hamda  mustahkamlashga 
ijobiy  ta’sir  qiladi,  bosh  miya  po‘stlog‘ining  charchab  qolishini 
kamaytiradi  va  bolaning  ish  qobiliyatini  oshiradi.
Bolalarda  ishlash  qobiliyati  kun  bo‘yi  ikki  marta  ko‘tarilib, 
bir  marta  pasayadi.  Kuzatishlarga  qaraganda,  ishlash  qobiliyati- 
ning  ko‘tarilishi  soat  8  dan  11  gacha  va  soat  16  dan  17  gacha 
davom  etadi,  soat  l l 30  dan  1400  gacha  hamda  1900  dan  keyin
98

keskin  ravishda  pasayadi.  Shuning  uchun  uy  vazifalarining 
bajarilishi bolalaming fikrlash qobiliyatlarining ko‘tarilgan paytiga 
mo‘ljallanadi  —  (9  dan  11  gacha,  II  navbatdagilar uchun  soat  15 
dan  17  gacha).  I  gumhlarda  ishni  uyushtirishda  shuni  ham 
e’tiborga olish kerakki,  bolalardagi  mavjud ishlash  qobiliyati hafta 
davomida o‘zgarib turadi.  Dushanba kunidan boshlab o‘quvchilar 
maktab  hayotiga  asta  kirib  boradilar.  Haftaning  o‘rtasiga  kelib 
esa  (chorshanba,  payshanbada)  yosh  organizm  o‘zida  charchash 
alomatini  sezadi.  Juma,  shanba  kunlarida  esa  charchash  juda 
kuchli  bo‘lganligi  sababli  bolalarda  ishlash  qobiliyati  keskin  ra­
vishda  pasayadi.  Alohida  o‘tkazilgan  tadqiqotlar  shuni  ko‘rsata- 
diki,  o‘quvchilarda  ishlash  qobiliyati  kun,  hafta,  chorak,  yarim 
yillik,  hatto  butun  o‘quv  yili  davomida  o‘zgarib  boradi.  0 ‘quv- 
chilardagi  ishlash  qobiliyati  yozgi  ta’tildan  keyin  ancha  past 
bo‘ladi,  chunki  bola  keskin  ravishda  o‘zgartirilgan  rejimga  va 
o ‘quv  ishlariga  asta-sekin  o‘rganib  boradi.  Bolaning  ishlash 
qobiliyati  maksimum  I  chorak  oxirida  esa  past  bo‘ladi.  Davriy 
ravishda o‘quvchilarda ishlash qobiliyatini oshirish uchun ulaming 
kun  tartiblaridagi  unumli  dam  olishdan  ratsional  foydalanish 
kerak.
0 ‘quvchilaming  o‘qishdan tashqari vaqtini  ikki  davrga bo‘lish 
kerak:  o‘quv  mashg‘ulotlaridan  keyin  uy  vazifalarini  bajarishga 
bo‘lgan  payt  va  uy  vazifalarini  bajarib,  uyga  ketishgacha  bo‘lgan 
payt.  Shuni ko‘rsatib o‘tish kerakki,  birinchi  davrda o‘quvchilarga 
qo‘shimcha  aqliy  vazifani  yuklash,  ya’ni,  suhbatlar,  to‘garakdagi 
mashg‘ulotlarni  o‘tkazish  ularning  asab  tizimiga  salbiy  ta’sir 
ko‘rsatadi.  Ikkinchi davr esa,  yosh organizmning ishlash qobiliya­
tini  tiklashga  imkon  yaratadi.  Mana  shu  davr  davomida  bolalar 
turli xil to‘garaklarda qatnashishlari,  televizion tomoshalami,  kino 
va diafilmlami ko‘rishlari,  kitob mutolaa qilishlari mumkin.  Lekin 
shunga  qaramasdan  o‘quv  mashg‘ulotlariga  bo‘lgan  qiziqish 
o‘quvchilarda yo‘qolmasligi zarur.  Sinfdan tashqari mashg‘ulotlar 
1—1,5  soat  davom  etishi  kerak.  Teleko‘rsatuvlarni,  kino  va 
diafilmlami  ko‘rish  haftada  2  marta uyushtiriladi.  Bu bolalaming 
ko‘rish  qobiliyatini  pasaymasligini  ta’minlaydi.  Tajriba  shuni 
ko‘rsatadiki,  turli  xil  qiziqarh  suhbatlar  o‘tkazish  o‘quvchilarda 
axloqiy-estetik va tarbiyaviy hislaming tobora o‘sib borishida katta 
rol o‘ynamoqda.  Bu ishlar hafta boshida o‘tkazilishi zarur,  chunki 
bu  paytda  o‘quvchilarda  hali  tetikhk  yo‘qolmagan  bo‘ladi.
99

« 0 ‘rta  umumiy  ta’lim  maktabi  standarti»da  o‘quvchilarga  uy 
vazifalarini  bajarislilari  uchun  I  sinfda  —  1  soat;  II  sinfda  —  1,5 
soat;  III  va  IV  sinflarda  —  2  soat;  V—VI  sinflarda  —  2,5  soat; 
VII  sinfda  —  3  soat;  VIII—X  sinflarda  —  4  soat  vaqt  tavsiya 
qilingan.  Shuningdek,  bunda  o ‘quvchilarning  uydagi  har  xil 
vaziyat,  sharoit  va  turli  chegaralangan  imkoniyatlar  asosida  dars 
tayyorlashi  ko‘zda  tutilgan.
Kuni  uzaytirilgan  maktab,  sinf va  guruhda  esa  mustaqil  dars 
tayyorlashni  tashkil  etish  va  uni  o‘tkazishning  o‘ziga  xos  xusu- 
siyatlari,  qulayliklari  va  katta  imkoniyatlari  borligi  tufayli  shu 
vaqtni  minimum  darajagacha  qisqartirish  mumkin.
Olib  borgan  tajribalarimiz  va  ko‘p  yillik  kuzatishlarimiz 
o‘quvchilaming  uy  vazifalarini  mustaqil  bajarishlari  uchun  I—II 
sinflarda  —  1  soat,  III  sinfda  —  1  soat-u  30  daqiqa,  IV sinfda  — 
1  soat-u  40  daqiqa,  V—VI  sinflarda  —  2  soat,  VII—VIII  sinflar­
da  —  2  soat-u  30  daqiqa vaqt  ajratilishi maqsadga muvofiq ekan- 
ligini  ko‘rsatdi.
Kundalik  rejimda  uy  vazifasini  mustaqil  bajarish  uchun 
ajratilgan  vaqt  ichida  qisqa  tanaffus  qilib  turish  ko‘zda  tutilishi 
zarur.  Chunki  bolaning  miyasi  tez  charchaydi,  stulda  yoki 
partada  qimirlamay  o ‘tirishi  natijasida  ba’zan  oyoqqa  qon 
to‘planib  qolishi  qon  harakatini  qiyinlashtirishi  mumkin.  Qon 
aylanishining  buzilishi  organizmning  normal  ishlashini  izdan 
chiqaradi:  bolani  passivlashtiradi.  Demak,  yana  ta’kidlaymizki, 
o ‘quvchilarning  o ‘quv  materiallarini  to ‘la  o‘zlashtirishi,  uy 
vazifalarini  sifatli  bajarishi  uchun  ular  tez-tez  tanaffus  qilib, 
harakatli  ish  bilan  shug'ullanishlari  lozim.  Pedagog-tarbiyachilar 
bunga  alohida  e’tibor  berishlari  zarur.  Mustaqil  dars  tayyorlash 
vaqtida  har  bir  fandan  berilgan  vazifani  bajarib,  matematikadan 
berilgan  vazifalarni  ishlashga  o ‘tishdan  oldin  kamida  3—5 
daqiqalik  dam  olishni  tashkil  qilish  kerak.
Dam  olish  kundalik,  haftalik va  yillik bo‘ladi.  Kundalik  dam 
olishning  asosiy  turi  uyqudir.  Tadqiqotlar  shuni  ko‘rsatadiki, 
boshlang‘ich  sinf,  ayniqsa,  I—II  sinf  o‘quvchilarining  kunduzgi 
uyqusi,  ularning  ish  qobiliyatini  25  foizga  qadar  oshiradi.  Uxlab 
hordiq chiqarish boshqa  faol  dam  ohshlarga nisbatan charchoqni 
yozadigan  va  kuch-quwatni  asliga  qaytaradigan  muhim  omillar- 
dan biridir.  Ammo  keyingi yillarda bolalarning kechki teleko‘rsa- 
tuvlami  uzoq  muddat  tomosha  qilishi,  kech  yotib,  erta  turishi, 
ayrim  tarbiyachilaming  kunduzi  ham  gumhdagi  bolalami  har
100

kuni teleko'rsatuvga jalb  etishi,  ulaming uyqusi qisqarishiga sabab 
bo‘lmoqda.  Bu  esa,  o‘z  navbatida,  organizmning  charchashiga, 
asablarning  taranglashishiga  olib  kelmoqda.  Shuning  uchun 
imkoni  boricha  barcha  bolalami  uxlatishga  erishish  kerak.
Kundalik  rejimda  kunduzgi  uyqu  uchun  qishda  1  soat,  yoz 
oylarida  esa  1  soat-u  30  daqiqa  vaqt  ajratish  maqsadga  muvo- 
fiqdir.  Ayrim tarbiyachilar bolalami tez uxlatish uchun kitob  o‘qib 
yoki  ertak  aytib  berishni  afzal  ko‘radilar.  Bu  bilan  bolalaming 
tinch,  yaxshi  uxlashiga  erishib  bo‘lmaydi.  Aksincha,  ertak,  qissa 
va  hikoyalar  bolalarda  kuchli  taassurot  qoldirishi,  natijada  ular- 
ning  uyqusi  buziUshi  mumkin.
Bolalar  uyqudan  turgach,  uy  vazifasini  mustaqil  bajarishga 
tayyorlanadilar.  Shu  vaqt  ichida  yuz-qo‘llarini  yuvib,  ochiq 
havoda harakat qiladilar,  so‘ngra uy vazifasini bajarish uchun sinf 
xonalariga,  o‘quv  xonalariga  kiradilar.
Bolalar I—II sinflarda —  1  soat,  III sinf —  1  soat-u  30  daqiqa 
berilgan uy vazifasini mustaqil bajaradilar.  Pedagog-tarbiyachining 
shu  jarayondagi  muhim  vazifalaridan  biri  bolalaming  bir  xilda 
faol mehnat  qilishiga erishishdan,  vaqtdan unumU foydalanishdan 
iboratdir.  Tarbiyachi kun tartibida belgilangan vaqtga doimo amal 
qilsa,  o‘quvchilar tartib bilan unumli  ishlashga o‘rganadilar.  Agar 
bolalarga  bir  kun  —  bir  soat,  ikkinchi  kuni  —  bir  soat-u  40 
daqiqa,  uchinchi  kuni  esa  —  50  daqiqa vaqt  ajratilsa,  bolalar bir 
xil  rejim  bilan  ishlashga  odatlanmaydilar.  To‘g‘ri,  ayrim  kunlari 
uyga berilgan vazifalar  osonroq bo‘lishi  mumkin.  Bunday vaqtda 
pedagog-tarbiyachi  qo‘shimcha ish tashkil qilishi va kun tartibida 
ko‘rsatilgan  vaqtda  ishni  tugallashni  mo‘ljallashi  lozim.
Bolalar  uy  vazifasini  mustaqil  bajargandan  keyin  30  daqiqa 
maktabda bo‘lib,  bu vaqtda ular sinfdan tashqari ishlar bilan,  ya’ni 
tabiatga sayohat uyushtirishlari,  kino va diafilmlar ko‘rishlari yoki 
kitob  o‘qish  va  ijtimoiy-foydali  mehnat  bilan  shug‘ullanishlari 
mumkin.  Uyga  ketishga  10  daqiqa  qolganda  bu  ishlar tugatiladi. 
Chunki qolgan  10  daqiqa ichida bolalar maktab formalarini kiyib, 
uyga ketadilar.  Yuqoridagi fikrlarimizga asoslanib tuzilgan va kuni 
uzaytirilgan  maktab,  sinf,  guruh  faoliyatida  sinalgan  quyidagi 
rejimni  keltiramiz.
Birinchi  smenada  o‘qiydigan  va  kuni  uzaytirilgan  sinf  yoki 
guruhga  qatnashuvchi  I—II  sinf o‘quvchilari  uchun  tuzilgan  kun 
tartibi:
Download 115.68 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   25




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling