Kadirov javohir yaxshimurat ulí “imaratlardíŃ injenerlik kommunikaciyalarín joybarlawda alternativ energiyalardan paydalaníW”

2.2. ÍMARATLARDÍŃ QUYASH ÍSSÍLIQ TÁMIYNATINIŃ PASSIV SISTEMALARÍ
Quyash energiyasınıń qollanıwı kórip shıǵılǵan hallarında ıssılıq támiynatı aktiv sistemasınan paydalanıladı. Bunnan tısqarıı, passiv sistemalar da bar.
Quyash ıssılıq támiynatı passiv sistemaları ulıwma anıqlanıwı boyınsha, imaratlar qurılıs elementleri quramın, hámda ıssılıq qabıllaw, jıynaw hám kóshiriw wazıypaların atqaradı. Isıtılıp atırǵan imaratlarǵa ıssılıq beriwdiń saylanǵan sxemasına kóre quyash ıssılıq támiynatı passiv sistemanıń eki tiykarǵı kóriniske ajıratıw múmkin: Íssılıqtı tuwrıdan-tuwrı uzatıwshı sistemalar, dizbek ıssılıq ótkezgishligi arqalı isletilinip atırǵan imaratlarǵa ıssılıqtı uzatıwǵa tiykarlanǵan sistemalar.
Íssılıqtı tuwrıdan-tuwrı uzatıwshı sistemalarda quyash nurları ısıtılıp atırǵan imaratlarǵa áynek aynaları arqalı túsedi. Íssılıqtı qabıl etiwshi hám jıynawshı wazıypalardı orınlawshı qurılıs konstruktsiyalarini isletiw názerde tutıladı.
Dizbek ıssılıq ótkezgishligi arqalı ısıtılıp atırǵan imaratlarǵa ıssılıqtı uzatıwǵa tiykarlanǵan sistemalarda quyash nurı tikkeley ishine kirmeydi hám sırtqı tosıq konstrukciyalar menen birge jaylastırılǵan ıssılıq qabıl etiwshiler tárepinen sińiriledi. Olar ıssılıq jıynawshılar esaplanadı.
Íssı suw menen támiynlew hám ÍSÍTÍW quyash sistemalarınan paydalanıw
Quyashlı ÍSÍTÍW sisteması (KIT) aktiv hám passiv sistemaları menen parıq etedi. Aktiv KIT tıń hárakterli belgisi sonnan ibarat, ol jaǵdayda quyash energiyası kollektor (KEK) ida ıssılıq akkumulyatorı qosımsha (rezerv) energiya deregi (KEM), ıssılıq almastırǵıshlar (eki konturlı sistemalarda), nasos yamasa samallatqısh, biriktiriwshi trubalarlar yamasa hawa uzatqıshlar, basqarıw sistemaları hám bolıwı bolıp tabıladı.
Passiv sistemalarda bolsa KEK hám ıssılıq akkumulyatorı wazıypasın imarattıń tosıq konstrukciyalari atqaradı, quyash energiyası menen ısıtılǵan hawanı uzatıw bolsa ádetde tábiyiy konvekciya jolı menen ámelge asırıladı. Passiv sistemalarda imaratqaa onıń úlken áynegi arqalı túsip atırǵan quyash nurın qubla táreptegi jay diywalları hám polı tikkeley tutıp alıwın támiynlewge mólsherlengen boladı, onıń ıssılıq toplaw hám saqlaw muǵdarı diywal, pol hám suw toldırılǵan ıdıs massasına baylanıslı yamasa imarattıń qubla tárepinde ornatılǵan qurılma, jay ishine ıssılıqtı uzatıw apparatı muǵdarına hám sapasına baylanıslı.
Túngi yamasa quyash bolmaǵan waqıtlarda imarattıń ıssılıq joytıwın kemeytiw ushın bınanıń jaqtılıq qaytarıwshı maydanında ıssılıqtı tutıp qalatuǵın ıssılıq bólek ójiresi menen (pánjere, tosıqlar hám basqalar ) hám buyımlanıwı usınıs etiliwi múmkin.
Izolyaciya dárejesi joqarı bolǵan, quyash nurı kóp muǵdarda bolǵan hám sırtqı hawanıń orta normada bolatuǵın aymaqlarda passiv quyash menen ısıtıw sisteması (KIT) den paydalanıw ekonomikalıq jaqtan maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Passiv KIT dan eń nátiyjeli paydalanıw ushın bınanıń qubla tárepindegi diywalları qaralaw beton bolǵanda hám qublaǵa qaragan úlken áynekler bolǵanda, jay polı hám tóbesi ortasında hawa cirkulyatsiyası ushın jetkilikli aralıq bolǵanda ıssılıq toplaw natiyjeliligi joqarı boladı (13-súwret). Bunda sistemanıń paydalı jumıs koefficenti 40% ge shekem barıwı múmkin. Passiv KIT dan paydalanǵanda bınanıń ıssılıq izolyaciyasi sapasına, ıssılıqtı saqlap turıw talaplarına juwap beriwine hám itibar beriw kerek.

2.2.1-súwret. Passiv quyash sisteması menen ısıtılatuǵın bınanıń aynalanǵan qubla tárepi hám ıssılıq toplaǵısh diywalı aralıǵında hawanıń tábiyiy cirkulyaciyası
1. Jay 2. Íssılıq toplaǵısh 3. Ayna
Házirgi waqıtta, aktiv quyash sistemalarınan kóbirek paydalanıladı. KEK (quyash energiyası kollektorı) konturındaǵı ıssılıq tasıwshı túrine qaray suyıqlıqlı hám hawa sistemasılıǵı menen parıq etedi. KEKda ıssılıq tasıwshı suyıqlıq yamasa suw bolıwı múmkin, atap aytqanda, 40 -50% li etilen yamasa propilenglikol eritpesi gaz tárizli sımalası organikalıq ıssılıq tasıwshı hám basqa bolıwı múmkin. Íssılıq tasıwshılardıń hár bir málim artıqmashılıqlarǵa hám kemshiliklerge iyelewi múmkin. Mısalı, hawadan paydalanılǵanda muzlap qalıw hám tat basıw mashqalasınan xal etiledi, qurılma massasın jeńillestiredi, suyıq ıssılıq tasıwshınıń sızıp shıǵıwınan kóriletuǵın zıyandı jónge salıw etedi hám basqa, biraq hawanı KITnıń ıssılıq menen isleytuǵın qurılmalarına qaraǵanda talay tómen. Sol sebepli hám, suw sol waqıtqa shekem isletilip kelinip atırǵan KIT qurılmalarında kóbinese ıssılıq tasıwshı bolıp xızmet etedi.
2.2.1- hám 2.2.2-súwretlerde hawa hám suw menen isleytuǵın geliosistemalarınıń principial sxemaları berilgen. Jay ishinde ıssılıqtı ventilyaciya sistemaları menen bólekleytuǵın (hawa menen ısıtıw quyash sisteması) qurılma ıssı suwlı zmeevik menen buyımlanǵan ıssılıq taratıwshı panelge jaylastırılǵan bolıp, radiator hám konvektor formasına iye, temperaturalı ıssılıq tasıwshı bolıp, xizmet etiwi múmkin.



2.2.2-suwret.Hawani ÍSÍTÍWshi quyash qurilmasi sistemasiniń principial sxemasi
1. Quyash energiyası kollektorı
2. Maydalanǵan taslı ıssılıq akkumulyatorı
3. Samallatqısh
4. Ońlawshı qaqpaq.
5. Qosımsha ıssılıq deregi

2.2.2-suwret.ÍSÍTÍWshi ham issi suw tamiynati suyiqliq quyash sistemasiniń sxemasi
1. Quyash energiyası kollektorı
2. Quyash energiyası kollektorı konturındaǵı ıssılıq almastırǵısh
3. Íssılıq akkumulyatorı
4. Qosımsha energiya deregi
5. Jay
6. Nasos
7. Aralastırıwshı súmek
8. Íssı suw támiynatı konturındaǵı ıssılıq almastırǵısh
Ádetde, bir neshe sistemalar qosılǵan túrde jaratılǵan quyash ısıtıw sistemasınan hám paydalanıw múmkin, mısalı, aktiv hám passiv sistemalar elementlerin óz ishine alatuǵın gibrid sistemalar kóbirek qollanıladı.
Íssılıqtı uzatıwdı kombinaciyalasqan gelioıssılıq nasosları sisteması talay artıqmashılıqlarǵa iye bolıp, ol jaǵdayda ıssılıq nasosları izbe-iz (16 a-súwret) hám parallel (16 b-súwret) jalǵanǵan sxemada bolıwı múmkin. Birinshi túrde ıssılıq nasosı puwlantırǵısh ıssılıqtı akkumulyatordan aladı, ekinshi jaǵdayda bolsa átirap ortalıq ıssılıq deregi bolıp xizmet etiwi múmkin. Bunnan tısqarı eki baylanıstırǵıshlı ıssılıq nasosınan da paydalanıw múmkin.
Íssılıq nasosı baylanıstırǵıshtı aynasız quyash energiyası kollektorın (KEK) bınanıń tosqısh konstruktsiyası menen birgelikte qurılǵanda «energetikalıq tóbe» yamasa «energetikalıq fasad» payda boladı, bul bolsa quyash energiyasınan, átirap ortalıqtan kórinip turǵan hám jasırın ıssılıgınan paydalanıw imkaniyatın beredi.

2.2.2-suwret Hawani ısıtıwshi quyash qurilmasi sistemasiniń principial sxemasi
1. Quyash energiyası kollektorı
2. Íssılıq paydalanıwshısı
3. Íssılıq akkumulyatori
4. Íssılıq nasosı

2.2.3-suwret Hawani ısıtıwshi quyash qurilmasi sistemasiniń principial sxemasi
1. Quyash energiyası kollektorı
2. Íssılıq akkumulyatori
3. Nasos
4. Íssılıq nasosın parlanuvchisi
5. Kompressor
6. Úzip-jalǵawshı ventil
7. Samallatqısh
8. Kondensator
9. Jay

Bınanı ÍSÍTÍW hám ıssı suw menen támiynlew quyash qurılmaları ıssılıq uzatıw kombinaciyalasqan geliojanılǵı sisteması quramına kirip, paydalanıwshını quyash energiyası esabina jıllıq ıssılıq mútájligin tolıq orınlawǵa xızmet etedi. Íssılıqtı rezerv deregi móljeldegi ıssılıq mútájlikti tolıq orınlawǵa xizmet etiwi kerek. Ayırım jaǵdaylarda bolsa, gelioqurılmalar ónimliliginen tolıq bolmaǵan muǵdarda paydalanıp, qalǵan bólegin rezervde saqlaw múmkinshiligi hám jaratılıwı múmkin. Onıń ushın imaratlar házirgi zaman ıssılıqtı tejew hám energiyanı saqlawdıń zamanagóy talaplarına tolıq juwap beretuǵın bolıwı, onıń barlıq elementleri hám gelioqurılması buyımları ásirese puqta proyektlestirilgen bolıwı kerek. Sanap ótilgen barlıq shártlerge tolıq ámel etilgen táǵdirde quyash energiyasınan paydalanıw natiyjeliliginiń eń joqarı dárejesine erisiw múmkin.