Kadirov javohir yaxshimurat ulí “imaratlardíŃ injenerlik kommunikaciyalarín joybarlawda alternativ energiyalardan paydalaníW”

Qurılmanı qollanıwdıń ekonomikalıq tásiri
Ekonomikalıq nátiyjelililikti anıqlawda sistemanı qaplaw múddeti sistemanı isletiwdiń ekonomikalıq nátiyjesi islep shıǵılǵan quyash suw ısıtıw úskenesin jaratıw hám ámelge asırıw menen baylanıslı qárejetler menen salıstırıwlanatuǵın waqıt dáwiri retinde belgilenedi.
“QUYASH ÍSSÍLÍQENERGIYASÍ” Qıtay-Ózbekstan juwapkerligi sheklengen kárxananıń kúnine 300 litr ıssı suw ónimlilikke iye bolǵan QIE24/FA1800/S250 L markalı quyashlı apparatınıń ulıwma baxası Z_t=3300 000 swmga teń.
Qárejetlerdi qaplaniw múddeti;



3.4. QUYASH KOLLEKTORLARINAN PAYDALANIWDIŃ EKOLOGIYALIQ ÁHMIYETI
Házirgi kúnde insaniyat aldında turǵan aktual máselelerden biri átirap -ortalıqtı qorǵaw bolıp tabıladı, sebebi insaniyat menen tábiyaat arasındaǵı múnásábet sol dárejege barıp jetti, onıń nátiyjesi insaniyatqa reakciya etip, ómirine, jasawına qáter salıp atır.
Ekologiya máseleleri keń túsinik bolıp, atmosferanı, suw baylıqların (dárya, kól hám teńiz suwı), topıraqtı, ormanlardı, xaywanat dúnyasın, ósimliklerdi qorǵaw baylanıslı.
Bulardan tısqarı úlken qalalardaǵı shawqım, túrli dereklerden tarqalıp atırǵan joqarı chastotalı elektromagnit tolqınlardı hám esapqa alıw kerek.
Tómende átirap-ortalıqtı qorǵaw máselelerinen quyash energiyasınan paydalanıp, atmosferanıń tazalıǵın saqlaw hám janar maylardı tejep jumsawǵa tiyisli bolǵan máselelerdi qaraymız.
Belgili, Jer astında qazıp alınatuǵın organikalıq janar may buyımlardan (neft, kómir, tábiyiy gaz) keń paydalanıwdıń unamsız tárepi bar, buǵan benzin, kómir hám basqalardı kóplegen qosıw nátiyjesinde atmosferanıń pataslanıwı kiredi.
Atmosfera-jerdiń gazlı qabıǵınan ibarat bolıp, massası 5, 15 x1015 tonnoǵa teń, onıń tiykarǵı bólegin bolsa azot hám kislorod quraydı. Jer atmosferasında azon hám karbonat angidrid gazı kem muǵdarda bolsa hám, jerdegi Ómir ushın málim tásirleri bar. Mısalı, azon hám karbonat angidrid gazları organizmge zıyanlı tásir kórsetiwshi, quyashdan kiyatırǵan ultrafiolet nurlardıń úlken bólegin utadı. Ekinshi tárepten, azan hám karbonat angidrid Jer sırtınan tarqalıp atırǵan infraqızıl nurlardı jutadı hám Jerdi keskin suwıp ketiwine jol qoymaydı, yaǵnıy málim dárejede «Parnik» effektin beredi.
Atmosferanıń eń áhmiyetli strukturalıq bólegi bolǵan kislorod hám insan ómiri ushın áhmiyetli rol oynaydı, adamda kislorod jetispegende, dem alıwı, qan aylanıwı tezlesedı hám jaman aqıbetlerge alıp keledi.
Atmosfera hawasınıń pataslanıwı degenimizde, hawa quramındaǵı kislorod, azon, azot, karbonat angidrid gazı hám basqalardan tısqarı, zıyanlı gazlardıń, bólekshelerdiń, (shańlardıń) kóplegen aralasıwın túsinemiz. Taza hawanı pataslaytuǵın tiykarǵı tarawlardan biri avtotransport esaplanadı, bunnan on jıl ilgeri maǵlıwmatlarǵa kóre, pútkil avtomobiller sanı 280 mln bolǵan. Házirgi kúnde bolsa bulardıń muǵdarı jáne de asqan.
Úlken qalalarde, mısalı, Tokyo kóshelerindegi hawanı pataslanıwı sol dárejege barıp jetti, kesilispedi turıwshı transport háreketin basqarıwshılar eki saat dawamında oksigen maskasın kiyip turadı, eki saattan keyin, ekinshileri almasadı. Avtomobil islegende shıqqan iyis gazı, karbonat angidrid gazı hawa salıstırǵanda salmaqlılaw bolǵanı ushın mudamı jer sırtı qasında toplandı. Iyis gazınıń zıyanlı tárepi sonnan ibarat, ol qandaǵı gemoglobinge qosılıp, kislorodtı organizm kletkalarına barıwına jol qoymaydı.
Avtomobiller shıǵaratuǵın gaz quramında akrolen, formaldegid, tetraetil, qorǵasınlar hám adam organizmi ushın zıyanlı bolıp tabıladı.
Íssılıq elektrostanciyalarıdan shıǵarıp taslanatuǵın zıyanlı elementler muǵdarı da úlken. Mısalı, ayına 51 mıń tonna kómir sarplaytuǵın Elektrostanciya qazan apparatınan hár kúni 33 tonna altıngúgúrt angidrid shıǵadı, bul bolsa qolay metereologik sharayatta 50 tonna altıngúgúrt kislotaǵa aylanıwı múmkin, usınıń menen birge bul qurılmadan qosımsha hár kúni 40 -50 tonna kúl shıǵarıp taslanadı.
Úylerdi ÍSÍTÍW sisteması daǵı qurılmalardan hám kóp muǵdarda zıyanlı elementlar shıǵarıp taslanadı, sonı aytıw jetkilikliki, janar may janıwınan qalǵan qaldıqlardan 30% ten artıq zıyanlı element boladı.
Atmosfera hawasına tarqalǵan zıyanlı elementlerdı adam organizmine tásiri boyınsha bir neshe mısal keltiriw múmkin. 1948-jılda AQShtıń Denver qalasında qurım aralas shań jerge túsedi, nátiyjede 14 mıńlı xalıqtan 5910 kisi kesellenedi, 20 kisi nabıt boldı. Yapon tekseriwshileri anıqlawınsha, hawada sulfit gazı kóp bolǵan orınlarda adamlar bronxial astma menen kesellenedi. Janıwdan qalǵan ónimlerdi jer sırtına jaqınlastırmaw ushın morı trubaları júdá biyik etip (250-320 m) islenedi.
Házirgi kúnde atmosferanı, qorǵaw boyınsha bir qansha ilajlar ámelge asırılıp atır: mısalı, avtotransport boyınsha dvigatellerdi gaz menen islewge ótkeriw, qosıwdan payda bolǵan gazlardı neytralastırıw, dvigatellerdi jetilistiriw elektroavtomobillerge (elektromobillerge) ótiw hám basqalar kiredi.
Sol ilajlar bir qatarda, keleshekte quyash energiyası esabına háreketleniwshi transport quralları keń qollanıla baslaydı. Mısalı, gelioavtomobiller, quyash elektrostanciyalarınan alınǵan elektr energiyası menen júretuǵın tralleybus, tramvay, elektrovozlar usılar qatarınan bolıp tabıladı.
Úylerdi ısıtıw ushın paydalanılatuǵın qazan qurılmaların gelioısıtqıshlar menen almastırıw múmkin. Hammam hám dushxanalardı ıssı suw menen támiynlew ushın quyash suw ısıtqıshlarınan paydalanıladı. Awıl Xojalıǵında janar may menen ısıtılatuǵın ıssıxanalardı quyash qurılmaları menen almastırıw múmkin.
Xalıq sanın artıp barıwı nátiyjesinde energiyaǵa bolǵan mútájlik hám artıp baradı, mısalı, XXI ásirdiń aqırlarına barıp, planetamız xalqı 6-6,7 mlrd kisige jetedi. Bul waqıtta dúnya boyınsha energiya paydalanıwı tómendegishe bólistiriledi: 20% ni elektr energiya alıw ushın, 20% ni transport qurallardı támiynlewge, 30% ni ÍSÍTÍW hám tómen potenciallı texnologiyalıq processler ushın 30% ni metallurgiya. Ximiya sanaatı daǵı joqarı potenciallı texnologiyalıq processler ushın sarplanadı.
Sol sebepli hám házir dúnyada jańa energiya derekleri (yadro energiyasına (AES) hám qayta tiklenetuǵın energiya dereklerinen, jer astı ıssılıq energiyalarınan suw kóteriliriwi hám tómenlewi energiyası hám basqalardan) paydalanıwǵa ótiw boyınsha keń ámeliy jumıslar alıp barılmaqta.
Biraq energetika maqsetleri ushın paydalanılıp atırǵan atom stanciyaların (AES) hám ekalogik tárepleme insaniyatqa bara-bara zıyan jetkezbeydi dep bolmaydı, sebebi olardan az muǵdarda bolsa hám radioktiv shıǵındılar atmosferaǵa ótiwi hám avarıya jaǵdayları bolıwı múmkin.
Qayta tiklenetuǵın energiya málim muǵdarınıń ámeldegi bolıwı usı waqıtta zárúr esaplanadı, lekin bul mámleket energetika balansına keń kólemde qosıw ushın jetkilikli emes.
Qayta tiklenetuǵın energetikanıń zamanagóy texnologiyaların engiziw boyınsha xalıq aralıq tájiriybe sonnan derek berediki, hár bir mámlekette qayta tiklenetuǵın energetika texnologiyaların rawajlandırıw hám de engiziwge tosqınlıq etiwshi arnawlı bir normativ-huqıqıy, ekonomikalıq, texnikalıq, psixologiyalıq, informaciya hám basqa faktorlar bar. Bulardıń barlıǵı qayta tiklenetuǵın energetika texnologiyalarına tikkeley tiyisli bolmasa da, qayta tiklenetuǵın energiya derekleriniń ámeldegi potencialın keń kólemde ózlestiriwge irkinish berip atır.
Bul faktorlardı anıqlaw hám saplastırıwda kóbinese mámlekettiń keń kólemde hám izbe-iz háreket etiwi, sonıń menen birge, buǵan baylanıslıǵı jumıslarda qayta tiklenetuǵın energetika texnologiyaların engiziw hám de jáne de rawajlandırıwdan paydalanıwshı shólkemler hám shaxslar qatnasıwı talap etiledi.
Sońǵı jıllarda ótkerilgen izertlewler Ózbekstanda qayta tiklenetuǵın energetika texnologiyaların keń kólemde rawajlandırıwǵa járdem beretuǵın ayırım mexanizmlerdi identifikaciyalaw, sonıń menen birge, buǵan baylanıslıǵı kemshiliklerdi anıqlaw hám de saplastırıw boyınsha qatar usınıslardı tayarlaw imkaniyatın berdi.