Kegl cc pechat indd

Amaliy topshiriq
Uyingizni isitilish chizmasini chizing. Uning qanchalik to^£g^£ri bajarilganligini o^£rganib ko^£ring.
®1. Uy derazalariga «fortochka»lar nima sababdan yuqori qismiga ■ qo ‘yiladi?
2. Nima sababdan yonib turgan gugurt cho ‘pini ushlab turganda qo‘l kuymaydi?
3. Jadvalga qarab qaysi uyda yozda salqinroq, qishda issiqroq bo‘lishini ayting. G‘ishtdan qurilgan uydami yoki betondan?
NURLANISH. TURMUSHDA УА TEXNIKADA ISSIQLIK UZATILISHIDAN FOYDALANISH
Shunday qilib, konveksiya ham, issiqlik o^£tkazuvchanlik ham zarralar harakati bilan amalga oshiriladi. Unda Yerdagi energiyaning asosiy sababchisi bo^£lgan Quyoshdan issiqlik Yerga qanday uzatiladi? Axir, Yer va Quyosh orasida zarralar deyarli yo^£q bo^£lgan muhit — vakuum I mavjud-ku! Bu holatda issiqlik nurlanish orqali uzatiladi. Quyoshdan kelayotgan yorug^£lik oqimi o^£zi bilan birga issiqlik energiyasini ham olib keladi. Cho^£g^£lanma elektr lampochkasi ham yorug^£lik bilan birga issiqlikni nurlantiradi. Lampochka ichida havo bo^£lmasa-da, lampoch- kadan nurlangan issiqlikni kaftimiz bilan sezishimiz mumkin. Nurlanish orqali olingan energiya isitiluvchi yuza rangiga bog^£liq. Qishda qor ustiga bir xil materialdan qilingan bir xil yuzali, biri oq, ikkinchisi qora rangga bo^£yalgan mato yoyib qo^£yilsa, qora mato tagida qor ko^£proq eriganligini ko^£ramiz. Demak, yuzaga tushgan nurlanish energiyasi unga yutilishi yoki undan qaytishi mumkin ekan. Deraza oynalari Quyoshdan keluvchi nurlanishni yaxshi o^£tkazadi, lekin uydagi radiatordan chiqqan issiqlikni yomon o^£tkazadi. Issiqxona («teplitsa») lardagi oynali devor va shiplarning vazifasi sizga endi tushunarli bo^£lsa kerak!
Konveksiya, issiqlik o^£tkazuvchanlik va nurlanish hodisalaridan tur- mushda va texnikada keng foydalaniladi. 77-rasmda uylarni qaynagan suv bilan isitish sistemasida qo^£llaniladigan «qozon»ning ichki tuzi- lishi keltirilgan. Unda hosil bo^£ladigan konveksiyani tushuntirishga harakat qiling. 78-rasmda radiator vositasida isitiladigan xonaning qirqimi ko^£rsatilgan. Xonada borayotgan jarayon haqida tushuntirish bering. Nima sababdan radiatorlar deraza tagiga o^£rnatiladi? 79-rasmda
108
suyuqliklarni dastlab quyilgan paytidagi temperaturasida uzoq muddat saqlaydigan idish — termos keltirilgan. Unda metall qobiq ichida ikki qavatdan iborat shisha devorli idish joylashtirilgan. Shisha devorlar oralig^£i vakuumdan iborat. Shisha idishning ichki qismi yupqa kumush bilan qoplangan. Bunday idishdagi suyuqlik issiq holatda uzoq vaqt saqlanadi. Issiqlik uzatishning uchta turi bo^£yicha issiqlik tarqalib ketmasligining sababini tushuntirib ko^£ring.
Demak, zaruriyatga qarab, issiqlikni yaxshi o‘tkazish lozim bo^£lsa, konveksiyani tezlashtirish choralari hamda issiqlikni yaxshi o^£tkazadigan materiallardan foydalanish kerak ekan. Uyda ovqat pishirish va choy qaynatish uchun ishlatiladigan qozon va chovgumlarni issiqlikni yaxshi o^£tkazuvchi materiallardan yasaladi. Lekin qaynagan choyni uzoqroq issiq holatda ushlab turish uchun chinni choynakka damlagan ma’qul bo^£ladi. Choyni stakanda ichsak, og^£iz kuyib qoladi. Lekin chinni piyolada ichsangiz kuymaydi. Nima sababdan?
Nurlanish energiyasidan foydalanishda ham materiallarga va uning rangiga e’tibor beriladi. Yozda issiqlik nurlarini yaxshi qaytaradigan oq rangdagi liboslar kiyilsa, qishda to^£q rangdagilari kiyiladi.
1. Qalin qog^£oz olib, undan quticha yasang. Uning ichiga suv to^£ldirib birozdan so^£ng usti berk elektr plitkasiga qo^£ying. Undagi suv isishi va hatto qaynashi mumkin. Lekin qog^£oz quticha kuymaydi. Sababini tushuntiring.
2. Massasi va o^£lchamlari kattaroq bo^£lgan temir bo^£lagiga qog^£oz parchasini yopishtirib olovga tuting. Qog^£oz bilan nima hodisa ro^£y berishini kuzating va sababini tushuntiring.
77-rasm.