Kegl cc pechat indd

to‘nkarilgan, kattalashgan va haqiqiy bo‘ladi. 
Agar buyum 2F masofaga qo‘yilsa, buyum va tasvir ustma-ust tushadi.
112-rasm. 
113-rasm.
114-rasm.
114-rasmda qavariq ko‘zguda tasvir 
hosil qilish ko‘rsatilgan. Unda tasvir 
to‘g‘ri, kichiklashgan va mavhum bo‘ladi.
Hisoblashlar shuni ko‘rsatadiki, qa-
variq va botiq ko‘zgularda buyumdan 
ko‘zgu mar 
kazigacha bo‘lgan masofa d, 
tasvirdan ko‘zgu o‘rtasigacha bo‘lgan 
masofa f (112-rasm) va fokus masofasi 
F orasida quyidagicha bog‘liqlik bor: 
.
Botiq ko‘zgularda d va F hamma vaqt musbat qiymatga ega. f ning 
qiymati haqiqiy tasvir uchun musbat, mavhum tasvir uchun manfiy 
bo‘ladi.
Sferik ko‘zgular kundalik turmushda va texnikada keng qo‘llaniladi. 
Qavariq ko‘zgular avtomobillarda orqa tomonni kuzatish uchun 
o‘rnatiladi. Chunki unda yassi ko‘zguga nisbatan kattaroq joyni ko‘rish 
mumkin. Botiq ko‘zgular nurni to‘plash xususiyatiga ega bo‘lganligidan 
projektorlarda, avtomobil va qo‘l chiroqlarida qo‘llaniladi.
1. Mavhum tasvir deganda nimani tushunamiz?
2. Tajribada sferik ko‘zgularning fokusi qanday topiladi?
3. Sferik sirt markazi va ko‘zgu fokusi ustma-ust tushadimi?
4. Botiq ko‘zguda kattalashgan tasvirni olish uchun buyumni 
qayerga qo‘yish kerak?

---

145
Masala yechish namunasi
Odam ko‘zguga 1 m/s tezlik bilan yaqinlashmoqda. Uning tasviri 
ko‘zguga qanday tezlik bilan yaqinlashadi?
B e r i l g a n :
F o r m u l a s i :
Y e c h i l i s h i:

1
= 1

1

2
Odam ko‘zguga qanday tezlikda yaqin-
lashsa, tasvir ham shunday tezlikda 
yaqin lashadi.
Demak, 

1
= 

2
Javobi: 1
.
Topish 
kerak

2
= ?
10-mashq
1. Buyum botiq ko‘zgudan 2F masofada joylashgan hol uchun tasvir 
yasang.
2. Buyum botiq ko‘zgudan 250 sm masofada turibdi. Ko‘zguning 
fokus maso fasi 245 sm. Ko‘zgudan tasvirgacha bo‘lgan masofani toping. 
(Javobi: 
 124 sm)
3. Yassi ko‘zguga nur 
 burchak ostida tushmoqda. Agar ko‘zguni  
burchakka bursak, qaytgan nur qanday burchakka buriladi? (Javobi: 2 
)
4. Ikkita yassi ko‘zgu parallel qo‘yilgan. Ular orasiga buyum 
qo‘yilsa, ko‘zgularda nechta tasvir ko‘rinadi? (Javobi: 2 ta.)
5
*
. Odam o‘z yuzini to‘liq ko‘rishi uchun diametri 5 sm bo‘lgan 
qavariq ko‘zguni qancha uzoqlikda tutishi kerak? Ko‘zguning fokus 
masofasi 7,5 sm, yuzining uzunligi 20 sm. (Javobi: 0,45 m.)
6. Jarrohlik operatsiyasi bajarilayotganda, jarroh qo‘lining soyasi, 
jarrohlik o‘tkazilayotgan joyga tushmasligi uchun yorug‘lik manbaini 
qanday joylashtirish kerak?
7. Agar predmetning soyasi, predmet balandligiga teng bo‘lsa, 
Quyosh gorizontga nisbatan qanday joylashgan bo‘ladi?
8. Avtomobil ichida orqani ko‘radigan oyna sifatida qaysi turdagi 
ko‘zgudan foydalangan ma’qul? Javobingizni asoslang. 

---

146