Keyin bir necha kun yoki bir necha hafta keyin payd

XVI.4. Momaqaldiroq, chaqmoq, do'l, qurg'oqchilik va 
boshqa tabiat hodisalari 
 
Momaqaldiroq—quyuq yomg'ir bulutlari va bulutlar bilan yer 
o'rtasida hosil bo'ladigan katta elektr zaryadlarining to'qinishi natijasida 
chaqmoq chaqib, guldirash bilan o'tadigan tabiat hodisasi hisoblanadi. 
Bunda kuchli jala quyishi kuzatiladi, ko'pincha do'l yog'ishi mumkin, 
bunda shamolning katta kuch bilan esishi bo'ron, quturgan bo'ron va 
aylanma bo'ronlarni hosil qiladiki, bular suv toshqinlariga va sellar 
kelishiga sababchi bo'ladi. Momaqaldiroqlar paydo bo'lishi birinchidan, 
quruqiiklar ustida suzayotgan bulutlar va yer o'rtasida konveksiya asosida, 
ko'pincha peshindan keyingi vaqtlarda va ikkinchisi atmosfera 
frontlarining issiq va sovuq frontlar qo'shilgan vaqtda, aksariyat kechalari 
hosil bo'lishi mumkin. Buning birinchisini massa ichkarisida hosil 
bo'ladigan, ikkinchisini bulutlar qo'shilishidan hosil bo'lganlari frontal 
momaqaldiroqlar deb yuritiladi. 
Mornaqaldiroqlar 7—15 km balandlikda yig'ilgan quyuq bulutlar 
qatlamida, uning harorati —15—20 °C dan kam bo'lgan holatda vujudga 
keladi. Bu bulutlar nihoyatda sovigan tomchilar va muz kristallaridan 
tashkil topgan bo'ladi. Momaqaldiroq hosil qiluvchi bulutlarda jamlangan 
potensial energiya 1013—1014 J ni, ya'ni megatonnali termoyadro 
portlashidan hosil bo'ladigan energiyaga teng bo'ladi. Chaqmoqlar 
chaqishini ta'minlayotgan bulutlarda yig'ilgan elektr zaryadlari 10—100 
Kl ga teng bo'lib 1— 10 km masofaga cho'zilgan bo'ladi va bu zaiyadlar 
hosil qilgan tok kuchi 10—100 A ga boradi. Momaqaldiroq hosil qiluvchi 
bulut markazidagi elektr kuchlanishi (1—3)xl05 V/m dan ham ortiq bo'lib, 
bulutning elektr o'tkazuvchanligi, atrofdagi atmosferaga nisbatan 100 

---

310 
marta katta bo'ladi.