Kibermakondagi diniy

3. O‘zbekistondagi onlayn fatvo saytlari tahlili. Yurtimizda bu 
borada O‘zbekiston musulmonlari idorasi faoliyatini keltirib o‘tish 
mumkin. Diniy sohada paydo bo‘lgan muammo yuzasidan, aynan 
O‘zbekiston musulmonlari idorasi tomonidan chiqarilgan fatvolarga 
asoslaniladi. 
1995 yildan O‘zbekiston aholisi «uz» domenlaridagi ma'lumotlardan 
foydalanish imkoniyatiga ega bo‘ldi. Tadqiqotlar natijasiga ko‘ra, 
dastlabki ro‘yxatdan o‘tgan va hozirgi kungacha faoliyat olib borayotgan 
diniy mazmundagi domenlar: «muslim.uz» (2003 yilda) va «islom.uz», 
«quran.uz» (2004 yilda). Mazkur saytlar ma'lumot beruvchi sayt 
vazifasidagina emas, balki foydalanuvchilarga qulayliklar yaratish 
maqsadida interfaol usullarda xizmatlar ko‘rsatib keladi. Saytlardagi 
onlayn radio, onlayn TV hamda alohida savol-javoblar sahifasining 
mavjudligi bunga misol bo‘la oladi. 
Bugungi kunda o‘zbek tilidagi foydalanuvchilar uchun «uz» 
domenida onlayn fatvo beruvchi saytlar quyida tahlil qilinadi. Bular: 
«islom.uz» portalining «savollar.islom.uz» va «fiqh.uz» hamda 
O‘zbekiston musulmonlar idorasining «savollar.muslim.uz» saytlari. 

---

98 
Movarounnahr fiqh akademiyasi nomi ostida 2011 yildan buyon 
faoliyat olib boruvchi «fiqh.uz» sayti statik sayt bo‘lib, akademiya a'zolari 
hisoblangan olimlar tomonidan yo‘llangan javoblar joylashtiriladi. 
Saytda quyidagi mavzular bo‘yicha bo‘limlar mavjud: 
Mazkur bo‘limlar, o‘z navbatida, ma'lum masalalarni qamrab olgan 
maqolalardan iborat. «fiqh.uz» saytida mualliflar tomonidan masalalar 
yuzasidan maqolalar joylashtirib boriladi. Mualliflardan Shayx 
Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf (129 ta) tomonidan eng ko‘p 
maqolalarga javob yo‘llangan bo‘lib, undan keyingi o‘rinlarda 
Hamidulloh Beruniy (35 ta) va Alouddin Xofiy, Muhammad Ali 
Muhammad Yusuflar (14 tadan) joy olganlar.
Saytdagi maqolalar mavzular kesimida o‘rganilganda ibodat 
masalalariga oid javoblar eng ko‘p joylashtirilgani aniqlangan. Mazkur 
veb-sayt savol yo‘llashga mo‘ljallanmagan, ammo ulamolar tomonidan 
ma'lum masalalarga dalillar bilan batafsil javob joylanganligi bilan 
ahamiyatli.
229
106
66
45
44
31
29
21
17
17
14
5
Мавзулар
Мақолалар сони

---

99 
«islom.uz» portalining «savollar.islom.uz» sahifasidagi eng birinchi 
joylashtirilgan savol 2007 yil boshiga to‘g‘ri keladi. Mazkur sahifa 
qoidalar, ma'lumotlar, sayt haqida menyularidan iborat. Saytning o‘ziga 
xos jihati – bevosita Internet foydalanuvchilari tomonidan yuborilgan 
savollargagina javob yo‘llanadi. Bu sayt foydalanuvchilari ineterfaol 
usulda o‘zlarini qiziqtirgan savollariga javob olish imkoniyatini bergan 
dastlabki sayt ekanligi bilan ahamiyatli.
Sayt 25 dan ortiq bo‘limlardan iborat bo‘lib, quyidagi bo‘limlarda 2 
000 dan ortiq savollar va ularga berilgan javoblar mavjud. 
Diagrammadagi taqsimotdan aholini qiziqtirgan masalalar orasida 
turli va dolzarb mavzularga oid savollar bilan ko‘p murojaat etilishi ayon 
bo‘ldi. Zero, masalalar xususiylashganda esa, oila va turmushda vujudga 
keladigan masalalarni hamda halol va harom o‘rtasini ajratishga oid to‘g‘ri 
hukmlarni olishga bo‘lgan intilish etakchilik qilishi aholi turmush tarziga 
va o‘zaro munosabatlarida dindan uzoqlashmagan holda ish ko‘rish 
jamiyat hayotida ustunlik qilishini ko‘rsatdi. 
13250
9701
7071
5315
4425
3977
2669
2025