Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishning nazariy asoslari

3.4-jadval
O‘zbekiston Respublikasi aholisining daromadlari to‘g‘risida ma’lumot⁵⁵

№	Ko‘rsatkichlar nomi	2017 y.	2018 y.	2019 y.	2020 y.
1.	Axoli umumiy daromadlari, mlrd.so‘m	236893,1	300842,7	365735,6	420338,3
	o‘tgan yilgan nisbatan,% da	119,7	127,0	121,6	114,9
2.	Axoli jon boshiga umumiy daromadlar, ming so‘m	7314,1	9128,6	10891,3	12279,1
	o‘tgan yilgan nisbatan,% da	117,7	124,8	119,3	112,7
3.	Axoli real umumiy daromadlari, mlrd.so‘m	216400,1	255971,0	319336,1	372211,4
	o‘tgan yilgan nisbatan,% da	109,3	108,1	106,1	101,8
4.	Axoli jon boshiga real umumiy daromadlar, ming so‘m	6681,4	7767,0	9509,6	10873,2
	o‘tgan yilgan nisbatan,% da	107,5	106,2	104,2	99,8

Keyingi yillarda O‘zbekistonda iqtisodiy faol aholining o‘sish xajmi kuzatilayotgan bo‘lsada, unga mos ravishda ishsizlarning undagi ulushi o‘sish tendenцiyasiga эga bo‘lib bormoqda. 2001 yilda ishsizlik darajasi 0,4% ni tashkil эtgan bo‘lsa, ushbu ko‘rsatkich 2010 yilgan kelib 5,4% ni va 2020 yilga kelib эsa xuddi avvalgi o‘n yillikdagi ko‘rsatkichga mos ravishda o‘sib 10,5% ni tashkil эtgan (5-rasm). Odamlarning kambag‘al qiluvchi yana bir sabab, bu ularga me’ros qolgan mol-mulkning yo‘qligi yoki uni g‘oyat kamligidir. Kam miqdorda qolgan, mol-mulkdan qo‘shimcha daromad olish koэffiцienti judayam past. Kambag‘allikning tasodifiy, ya’ni tabiiy texnogen (zil-zila, suv toshqini, qurg‘oqchilik, yong‘in, iqtisodiy obyektlardagi katta texnik avariyalar) tabiiy va tug‘ma nogiron bo‘lib qolish kabi hodisalar ham yuzaga keladi.

3.3-rasm. Aholining iqtisodiy faollik va bandlik darajasi⁵⁶
Kambag‘allikni sub’ektiv ya’ni ishlarni o‘ziga bog‘liq jihatlari ham bor. Shunday kishilar ham borki, hech qaerda ishlamay, sang‘ib yurish, tasodifiy daromad topish, oila qurmasdan so‘qqa bosh bo‘lib, yurishni afzal ko‘rgan kambag‘allik ko‘nikmasiga эga bo‘ladi. Bular o‘z ihtiyori bilan kambag‘allikni tanlab oladi. Buni kambag‘allikni ijtimoiy psixologik sabablari deb atasa bo‘ladi.
Bugungi kunda jahonning ko‘pgina mamlakatlarida kichik biznes subyektlarini rivojlantirishning, qo‘shimcha yuqori unumli ish joylari yaratishning yangi shakllari ommalashmoqda.
Franshizing – kichik va yirik biznes subyektlarining biznesni birgalikda yuritish usulidir. Bunda kichik biznes subyekti kompaniyaning mashhur savdo belgisidan foydalanish huquqiga ega bo‘ladi, u ushbu savdo belgisi ostida tovar ishlab chiqarish usullariga o‘rgatiladi. Kichik korxonalar franshizingdan u amaliyotda o‘zini oqlagani uchun biznesi muvaffaqiyatli bo‘lishi kafolatiga ega bo‘ladi. Savdo belgisini taqdim etgan kompaniya esa, o‘z navbatida, kichik biznes subyekti foydasining bir qismiga sherik qilish, unga tajribasini o‘rgatish evaziga yangi bozorlarni egallash uchun vaqtdan yutadi va reklama, logistika va boshqa xarajatlarni kamaytiradi.