Kichik maktab yoshidagi bolalar anatom iyasi, fiziologiyasi ya
ORQA M IYANING T U Z ILISH I
Download 93.45 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Takrorlash uchun savollar
- B O SH M IYANING STVOL Q ISM I
- VEGETATIV NERV S IST E M A SIN IN G T U Z U L ISH I
- VEGETATIV NERV SIST E M A SIN IN G FUNKSIYALARI
ORQA M IYANING T U Z ILISH I VA FUNKSIYALARI Orqa miyaning tuzilishi. Orqa miya umurtqa kanalida birinchi b o ‘yin umurtqasi bilan, ikkinchi bel umurtqasi oralig'ida j o y lashgan b o ‘lib, katta odam da og'irligi 30—40 g. uzunligi 45 sm. Yangi tug'ilgan bolada og'irligi 6 — 10 g uzunligi 13— 15 sm. Nerv hujayralari orqa miyaning kill rang, nerv tolalari esa oq moddasini hosil qiladi. Orqa miyaning k o Lndalang kesigida kapalak shaklida, kul rang m odda uning atrofida esa oq m odda joylashgan bo'ladi. Kul rang m oddaning oldingi orqa va yon shoxlari bor. O l dingi shoxda harakat neyronlari joylashgan bo'lib, bu yerdan harakat nervlari chiqadi. Orqadagi shoxda sezuvchi neyron- lar bo'lib, bu qismga sezuvchi yoki markazga intiluvchi n erv lar kiradi. Orqa miyada b o ‘yin, ko 'kra k , bel, d u m g ‘aza seg- mentlari joylashgan. Orqa miyaning har bir segm entidan bir juftd an bo'lib, 31 ta juft nerv tolalari chiqadi. Orqa miya 3 qavat parda bilan qoplangan. Orqa miyadan chiqqan 31 ta juft nervlar gavda, qo'l, oyoq muskullari va terini nervlar bilan ta'm inlaydi. 1- rasm. O rq a m iyaning k o ‘ndalang kesimi (ch ala sxem a): 1 — u z u n a s i g a ke tg an ol di n g i tirq ish; 2 — o r q a m iy a ar ter iy as i; 3 — o r q a m iy a o q m o d d a s i n i n g old in g i u s t u ni; 4 — o r q a m i y a n i n g ol di n g i shoxi; 5 — o r q a m iy a kul ra ng m o d d a s in i n g o ld in gi ildizi; 6 — o r q a m iy a kul rang m o d d a s in i n g yo n shoxi: 7 — oq m o d d a n i n g y o n u s t u n i ; 8 — kul r a n g m o d d a n i n g o r q a sh oxi; 9 — o r q a il dizi; 10 — o r q a u s t u n i ; 11 — u z u na s ig a k e tg a n o r q a c gat ; 12 — o r q a m i y a n i n g y u m s h o q p a rd a si. O rqa miya uchta parda: qattiq parda, o ‘rgumchak iniga o ‘xshash parda va tomirli parda bilan o ‘ralgan ( 1-rasm). Orqa m iya fu n k s iy a la r i. O rq a m iy a q o ‘z g ‘a l is h la rin i o ‘zidan yuqoridagi bosh m iyaning b o ‘laklariga o ‘tkazuvchi m a r k a z i y o r g a n h i s o b i a n a d i . O r q a m i y a r e f l e k t o r va o ‘tkazuvchanlik funksiyasini bajaradi. O rqa miya, asosan, harakat sezish funksiyasini boshqaradi. O d a m d a bosh miya j u d a yaxshi rivojlanganligi tufayli muskul h a ra k a tla rin in g ko'p chiligi bosh miya yarim sharlar p o ‘stlog‘i ishtiroki b i lan yuzaga chiqadi. Orqa miyaning b a ’zi harakat reflekslariga: tirsak, tizza, boldir, panja reflekslari misol b o ‘la oladi. O rqa miya ichki organlar, yurak — q o n to m ir , ovqat hazm qilish, ayirish va boshqa sistem alar ishini o ‘zgartirib, vegetativ ref- lekslarni ham am alga oshiradi. Orqa miyaning har bir segmenti muayyan skelet muskullari va terining tegishli qismlari bilan bog‘langan. Orqa miya refleks- lari bosh miya reflekslariga qaraganda ancha sodda hisobiana di. Orqa miyaning orqa ustunchalarida joylashgan o ‘tkazuvchi yo‘llari q o ‘zg‘alishni bosh miyaning turli qismlariga o ‘tkazadi. Orqa miyaning oldingi va yon ustunchalaridagi o ‘tkazuvchi y o ‘llardan bosh miyaning turli b o ‘limlaridan q o ‘zg‘alish yoki tormozlanish impulslari orqa miyaga kelib turadi. Orqa miyada b a ’zi reflektor funksiyalar embrionning ona qornida rivojlanish davrida yuzaga keladi. O na qornida hom i- la 2—3 oylikda harakatlana boshlaydi. 9 oylik homila oyoq panjasining tagi t a ’sirlansa, 2—3 m inutdan so‘ng oyoq panjasida 1 2 3 bukish reaksiyasi hosil bo'ladi. Bu refleks bola tug'ilganidan so'ng 6 oygacha yaxshi funksivalanib, so'ng yo'qoladi. Bola 9— 10 oyligidan yura boshlaydi. Bunda orqa miyadagi harakat markazlarining funksiyasi ortadi, orqa miya nervlari miyelinlashadi. Orqa miya nervlarini mielinlashuvi bolaning 3 yoshigacha davom etdi. Yangi tug'ilgan va ko'krak yoshidagi bolalarda og'riqni hosil qiluvchi ta ’sirlarga teri-himoya reflekslari hosil bo'lganini kuzatish mumkin. Takrorlash uchun savollar: 1. O r q a m iy a q a n d a y tu z i l g a n ? 2. O r q a m i y a n i n g o ' t k a z u v y o 'l la r i q a n d a y tu z ilg a n ? 3. O r q a m iy a q a n d a y f u n k si y a l a r n i ba ja ra d i? 4. O r q a m i y a d a q a n d a y o ' t k a z u v y o 'l la ri bor'.1 5. O r q a m iy a q a n d a y r iv o jl a n a d i? B O SH M IYANING STVOL Q ISM I Yangi tug'ilgan bolaning bosh miyasining og‘irligi 340— 400 g bo'lib, tana og'irligining 1/8— 1/9 qismini tashkil etadi. Katta odam da esa 1/40 qismini tashkil etadi. Bolaning 7 yoshi gacha bosh miya tez o'saboradi. Bosh miya odam ning 20—30 yoshdagina o'sishi tugaydi. Bola hayotining 1—2 yoshlarida bosh miya orqa miyaga nisbatan tezroq o'saboshlaydi, so'ng orqa miya tezroq o'sa boshlaydi. 1-jadval Y oshga q arab bosh miya o g irlig in in g o ‘zgarishi Yosh Bosh m iy a og' irligi ( g r a m m d a ) Yangi t u g 'i l g a n b o la 40 0 1 yosh 800 3 yosh 1170 7 yo sh 12.50 1 3 yosh 1 3 00 15 yo sh 1350 18 yosh 1380 K a :ta o d a m 1400 52 Bosh miya ham orqa miya kabi oq va kul rang moddalardan tashkil topgan. Bosh miyaning kul rang moddasi turli xil ney- ronlardan tashkil topgan. Bosh miyada 14 mlrd. nerv hujayralari joylashgan. Bundan tashqari, bosh miyaning 60—90 %ni neyro- logiya hujayralari tashkil etadi. Neyrologiya himoya qiluvchi va ushlab turuvchi tayanch t o ‘qima hisoblanadi. Nevrologiyada garmonlar garmonga o ‘xshash moddalar hosil b o ‘ladi. Bosh miya, uzunchoq miya va Voroliy ko‘prigi, miyacha, o ‘rta miya, oraliq miyadan iborat b o ‘lib, bu qismlarni bosh miya sopi deb yuritiladi. Bu qismlarni miya katta yarim sharlari qoplab turadi. Uzunchoq miya. U z u n ch o q miya orqa miyaning davomi b o ‘lib, uzunligi 3—3,5 sm. Uzunchoq miya va Voroliy ko‘prigida reflektor va o ‘tkazish funksiyalari amalga oshiriladi. U zunchoq miya ham oq va kul rang m oddalardan tuzilgan. Reflektor funksiyalarida bosh miya nervlaridan 5 dan 12 gacha b o ‘lgan nervlarning yadrolari ishtirok etadi. U z unchoq miyadan chiqqan uchlamchi nerv, yuz terisi, ko ‘z, burun, tilning 2—3 qismi va tishlardan sezuvchi impuls- ni o ‘tkazib beradi. Bundan tashqari, uzunchoq miyada nafas, q o n tom ir devori harakati nerv markazi, qusish, yutish, ter aj ratish, so‘lak ajratish, k o ‘z yoshi ajratish, qovoqlarni yumish, aksa urish, y o ‘talishning nerv markazlari bor. U z unchoq m i yaning reflektor funksiyalari bosh miyaning yuqori b o ‘limlari bilan boshqarib turiladi. U z u n c h o q m iyaning morfologik to m o n d a n shakllanishi bilan nafas olish, yurak tomirlari, ovqat hazm qilish va boshqa funksiyalari takomillashib boradi. U zunchoq miya hujayralari va nerv markazlari bolaning hayoti m obaynida rivojlana b o ra di. Bolaning 1,5 yoshida adashgan nerv markazining hujayralari k o ‘payadi va u zunchoq miya hujayralari defferensiyalanadi. Neyron aksonlarining uzunligi ortadi. 7 yoshda adashgan nerv yadrosi kattalarnikidek shakllanib tugaydi. Bola tug‘ilganida ko ‘prikdagi yadrolar shakllanib tugaydi. U zunchoq miya va ko‘prikdagi yadrolarning shakllanib borishi bilan ularning funk siyalari ham shakllanib boradi. Odam embrionining 5—6 oyligidan boshlab dastlabki h ara katlar vujudga kela boshlaydi. Homilaning 16— 17 haftalarida uzunchoq miyada nafas olish nerv markazi shakllanadi, 21—22 haftalarida nafasni chiqarish 53 nerv markazlari shakllanib tugaydi. Yangi tug'ilgan chaqaloq- ning himoya reflekslari (aksa urush, y o Lt.al va b.) rivojlangan bo'ladi. Uzunchoq miya va ko'prikning rivojlanishi tonik va vestibular reflekslar bilan bog'liq. Yangi tug'ilgan bolada ovqatlanishga bo'lgan shartsiz ref lekslar: so'rish, yutish va boshqalar yaxshiroq rivojlangan bo'ladi. Vestibular va tana holatining tonusli reflekslari uzunchoq miya va miya ko'prigini rivojlanishi bilan bog'liq bo'ladi. M iyachaning tuzilishi va funksiyalari. Miyacha bolalarda biroz yuqoriroq joylashgan katta odam bosh miya qutisining ensa qismini to'ldirib turadi. M iyachada ikkita yarim shar bo'lib, bular bir-biri bilan chuvalchangsimon qism orqali birikib turadi. Miyacha funksional jihatdan m us kullarning uyg'unlashib qisqarishida va harakat aktlarida, bir gruppa muskullarni m a ’lum tarangligini saqlashda va boshqa funksiyalarda ishtirok etadi. Hayvonda miyachaning bir tomoni shikastlansa, hayvon shu miyachasi shikastlangan tomonga qarab ogib, yiqilib ketaveradi. Bir necha kundan so'ng hayvon harakatlari normallashadi. Agar da hayvon miyachasining ikkala yarim sharlari olib tashlansa, hayvon butunlay nogiron bo'lib qoladi. Nogironlikning birinchi kunlarida, hayvon o 'm idan turolmaydi, oddiy harakatlami ham bajara olmaydi. Odamda miyacha faoliyati izdan chiqsa harakat - lar koordinatsiyasi buziladi. Odam tez charchab, oyoqlarini juda kerib, gandiraklab va qaltirab yuradi. Bir necha oydan so'ng harakatlar tiklanadi, chunki muskul harakatlari koordinatsiyasida katta yarim sharlar po'stlog'i ishtirok etadi. Miya yarim sharlari miyacha orqali skelet muskullarining tonusi va koordinatsiyasini reflektor yo‘1 bilan boshqarib turadi. O'ng yarim sharlar miyacha ning chap yarim sharlari funksiyasini, chap yarim sharlar esa o'ng yarim sharlari funksiyasini boshqaradi. Miya yarim sharlari mi yacha orqali vegetativ funksiyalar — yurak, qontom irlar faoliyati- ni, ovqat hazm qilish va boshqa funksiyalami boshqaradi, chunki miyachada juda ko'p vegetativ markazlar joylashgan. Yangi tug'igan bola miyasining og'irligi 20,5—23 g, 6 oy- likda 62—65 g bo'ladi. Bolada m iyachaning oq m oddasi kul rang moddasiga nisbatan tez rivojlanib 6—7 yoshida o'sishi tugaydi. Miyachada reflektor funksiyalar shakllanishi uzunchoq miya, o 'r ta va oraliq miyaning shakllanishi bilan bog'liq. 54 0 ‘rta miya. 0 ‘rta miya 4 ta tepalik plastinkasi va miya oyoq- chalaridan tashkil topgan. Bundan tashqari, qizil yadro, qora modda va bosh miyadan chiqadigan 3—4 juft ko'z olmasini hara- katga keltiruvchi va 4 juft g‘altaksimon nervlarning yadrolari bor. 0 ‘rta miya yadrolari faoliyatiga qarab, ikkita sezuvchi va harakat yadrolariga boMinadi. 0 ‘rta miyada ko‘rish va eshitish nerv markazlari joylashgan. Harakat yadrolari organizmda muskullar tonusiga to'g'ridan- t o ‘g‘ri ta ’sir etadi. Agarda hayvon bosh miyasini ochib, uzun- choq miya bilan o ‘rta chegarasidan 45° qilib qirqilsa, operatsi- yasidan so‘ng hayvon boshi orqaga qarab ketadi, dumi ko‘tariladi. Agar miya sopi o'rta miyaning yuqorisidan kesilsa, bunday holat kelib chiqmaydi. Sezuvchi yadrolar eshitish va ko‘rish funksiya- larida ishtirok etadi. 0 ‘rta miyasi shikastlangan odam da faqat to'g'rilovchi reflekslar buziladi, lekin muskullar tonusi saqlanib qoladi. Chunki, odam da muskullar tonusini boshqarilishi bosh miya ishtirokida amalga oshiriladi. Shuningdek, o ‘rta miyada katta yarim sharlariga boradigan o ‘tkazuvchi yo‘llar joylashgan. O'rta miya ishtirokida vujudga keladigan reflekslar homilani ona qornida rivojlanishida shakllana boshlaydi. Yangi tug'ilgan bolada qorachig‘ refleksi yaxshi rivojlangan b o ‘ladi. Tovush va teri taassurotlariga ko'z qorachig'ining kengayishi bolaning 10 hafta- ligidayoq vujudga keladi. Bolaning 2—3 oyligidan boshlab la- birint refleksi yaxshi namoyon bo'ladi. Bola yoshi ortishi bilan fazoda tana holatini ushlab turish refleksi ham yaxshi rivojlanib boradi. 0 ‘rta miyaning o ‘sishi va funksional rivojlanishi miya sopining boshqa qismlarining taraqqiyoti bilan bog‘liq. Yangi tug‘ilgan bolada o ‘rta miyaning vazni 2,5 g. Qizil yadro yaxshi rivojlangan boMadi. Shuningdek, qora substansiya ham taraqqiy etgan boMib, hujayralari differensiyalashgan boMadi. 0 ‘rta miya ishtirokida em brionning ona qornidayoq turli reflekslar s h a k lla n g a n boMadi, to n ik la b irin t h im o y a va boshqalar. Yangi tugMlgan bolada qorachig1 refleksi yaxshi rivojlan gan boMadi, bola bir yoshigacha qorni tom onga ag‘darilish, emaklash, o ‘tirishga o ‘rganadi. Oraliq miya. Oraliq miya o 'rta miya yuqorisida joylashgan. Oraliq miyaga qo'rquv do'm boqlari, d o 'm b o q osti qismi va tizzasimon tana kiradi. D o 'm b o q ostki qismi yadrolari bilan bolani turli yosh m uddatlarida taraqqiy etadi. Bola hayoti mobaynida hujayralar differensiyalashadi. Bu differensiyalanish 7 yoshda tugaydi. Jinsiy voyaga yetish davrida esa d o'm boq ostki qismi bosh miyaning turli bo'laklari bilan aloqasi kenga- yadi. Organizmdagi barcha markazga intiluvchi nerv tolalari ko'rish do'm boqlari bilan bog'langan, shuning uchun barcha markazga intiluvchi nerv tolalari ko'ruv do'm boqlariga keladi. Ko'ruv bo'rtiqlari y a ’ni do'm boqlari shikastlansa, ko'rish bu- tunlay yoki qisman yo'qoladi. bosh og'rivdi, paralich yuz be- radi, uyqu buziladi. Bo‘rtiq ostki qismi funksional jihatdan oqsil, y o g \ tuz va suv almashinuvi boshqarilishi bilan bog'liq. Bundan tashqari, bo'rtiq ostki qism nerv markazlari orga- nizrnda ter ajralishi, issiqlikni boshqarish va uglevodlar al mashinuviga t a ’sir etadi. Hayvon bosh miyasining ko'ruv do'm boqlarining ostki qismi shikastlansa tana temperaturasi birdek saqlanmaydi, uglevod lar almashinuvi buziladi. T anada turli yaralar paydo b o ‘ladi, tishiar t o ‘kilib ketadi va boshqa o ‘zgarishlar yuzaga keladi. Gipotalam us yadrolari 2—3 yoshda shakllanadi. Kul rang b o ‘rtiq hujayralari difTerensiyalashuvi kechroq 13— 15 yoshda tugaydi. Gipotalam us bosh miya katta yarim sharlariga nisba tan tezroq shakllanishi kuzatiladi. Yangi tug'ilgan bolada tak- til, maza bilish, hidlash, tem peratura va og'riq t a ’sirlariga ref lektor reaksiya vujudga keladi. Bolada achchiq, nordon, s h o ‘r, shirin mazalarga reaksiyalar vujudga keladi. Bog'cha yoshi davrining so'ngida po'stloq va po'stloq osti harakat nerv markazlarining mexanizmini ma'lum darajada mutanosibligi vujudga keladi. Bola uyg‘unlashgan harakatlami bajara boshlaydi. Ko'ruv bo'rtiqlari 4 yoshda intensiv rivojlanadi. 0 ‘smiming 13 yoshida esa uning o'lchamlari kattalamikidek bo'ladi. Yangi tug'ilgan va 1 yoshgacha bo'lgan bolalarda issiqlik boshqaruvchi nerv markaz lari yaxshi takomilashmagan bo'ladi. Bolalarda maza bilish, tem peratura, og'riq va boshqa turli ta’sirotlarga javob qaytarish reak- siyasi yoshi kattalashishi bilan ortib boradi. VEGETATIV NERV S IST E M A SIN IN G T U Z U L ISH I Vegetativ ner\' sistemasi ikki neyronli b o ‘lishi bilan somatik nerv sistemasidan farq qiladi, Vegetativ nerv sistemasining tola- 56 lari nerv markazlaridan chiqqach, organga uzulib, gangliy hosil qiladi. Gangliydan chiqqan nerv tolalari organga yetib boradi. Nerv sistemasi simpatik qismining markazlari orqa miya ko'krak- bel qismlarining yon tarmoqlarida joylashgan. Orqa miya ol- dindan ikkinchi neyron boshlanib, uning tanasi joylashgan qism umurtqa pog‘onasi oldi simpatik tugunlar hosil qiladi, har ikki tomondagi simpatik stvolda 3 ta bo'yin, 10— 12 ko‘krak, 5 bel, 4 ta dum g‘aza va lta dum tugunlari joylashgan. Bu tuguniardan chiqqan nerv tolalari yurak, qizilo‘ngach. bronxlar, o'pka va boshqa ichki organlarni nervlar bilan t a ’minlaydi. Nerv sistemasi parasim patik qismining markazlari orqa miyaning yuqorigi d u m g ‘aza qismida, uzunchoq o ‘rta miyada joylashgan. U z unchoq miyadan chiqqan adashgan nerv tola lari qalqonsimon bez, yurak, bronxlar, o ‘pka, q izilo ‘ngach, osh qozon, ichaklar, m e ’da osti bezi, jigar va buyraklarni t a ’minlaydi. 0 ‘rta m iy a d a n c h i q q a n p a r a s im p a t ik nerv to la la ri k o ‘z qorachig'ini toraytiruvchi muskullarni va ko'zning kipriksimon muskullarini ta ’minlaydi. VEGETATIV NERV SIST E M A SIN IN G FUNKSIYALARI Simpatik va parasimpatik nerv sistemasi turli xil funksional xossalarga ega. Ular turli organ funksiyalariga nisbatan qarama- qarshi ta’sir etadi. Masalan: simpatik nerv sistemasi ta ’sirlanganda yurak qisqarish soni va kuchi ortadi, qontomirlari torayadi, oshqozon ichak traktining harakat funksiyalari susayadi, k o ‘z qorachig‘i kengayadi, moddalar almashinuvi ortadi. Parasimpa tik nerv sistemasi t a ’sirlanganda yurak faoliyati tormozlanadi, b a ’zi qontomirlari kengayadi, oshqozon ichak traktining hara kat funksiyalari ortadi va ko‘z qo ra ch ig i torayadi. Vegetativ nerv sistemasining funksiyalari bosh miyaning turli qismlari va bosh miya katta yarim sharlar p o ‘stlog‘i bilan boshqarilib turiladi. Vegetativ nerv sistemasi ham o ‘z navbati- da bosh miya faoliyatiga t a ’sir etadi. Turli yoshdagi bolalarda vegetativ nerv sistemasining rivojlanish xususiyatlari yaxshi o ‘rganilmagan. Yangi tu g ‘ilgan ch aqaloqda yurak m inutiga 120— 140 marta qisqaradi va bolaning yoshi ortishi bilan qisqa rish soni kamayib boradi. Bu jarayon bolada yurakka parasim patik nerv sistemasi t a ’siri ortib borishi bilan bog'liq. 57 Ко zm harakatlan'iruvchi 2 - rasm . V eg et at iv nerv si s tc r n a sin in g sxe m as i. Vegetativ nerv sistemasi funksiyalari rivojlanishi bolaning harakat funksiyalari rivojlanishi bilan bog'liq, chunki skelet muskullarining qisqarishi reflektor ravishda yurak faoliyatiga ovqat hazm qilishga, nafas olishga, siydik ayirishga qon bosi mi va boshqa funksiyalarning ortishiga sabab bo'ladi. Vegeta tiv nerv sistem asi fu nksiyalari 1. P. Pavlov, L. A. O rbeli, A. G. Genesinskiy, I. M. Bikov v A. A. Arshavskiy va boshqa ko'pgina olimlar tom onida n o'rganilgan. Ekstrimal (favqulotda) sharoitlarda vegetativ nerv sistema si tashqi t a ’sirlarga javob berib, ayniqsa turli emotsional reak- siyalarda qon aylanish, nafas, hazm ayiruv, ichki sekretsiya organlarining funksional holatini o'zgartirib yuborish xususi- yatiga ega. Bunda yurak ritmi, nafasi tezlashadi, ter ajralib chiqishi almashinuv jarayonlari va shu kabilar kuchayadi. Vegetativ nerv sistemasining organizm ichki muhiti doimiy- ligini saqlashda ishtiroki ayniqsa muhim ahamiyatga ega. C h u nonchi masalan, havo haroratining k o ‘tarilishi, ter ajralishi- ning kuchayishi, shuningdek, periferik qontom irlar sistema sining kengayishi hisobiga issiqlik ajratish bilan o ‘tadi. Bulaming hammasi tana haroratini doimiy darajada tutib turish im koni- ni beradi va organizmning issiqlab ketishiga t o ‘siqliq qiladi. K o ‘p qon yo‘qotish hollarida yurak ritmining tezlashuvi kuza- tiladi, tomirlar torayadi va um um iy qon aylanishi doirasiga t o ‘qimalar va organlardan normal qon aylanishni ta ’minlaydigan taloqdagi depolangan qon otilib chiqadi. Organizm ning ana shu va boshqa k o ‘pgina reaksiyalari markaziy nerv sistemasining (M N S ) oliy bo'lim larida shaklla- nadi va vegetativ nerv sistemasi orqali r o ‘yobga chiqariladi. Takrorlash uchun savollar: 1. O r q a m i y a q a n d a y t u z i l g a n ? 2. O r q a m i y a d a n n e c h a j u f t n e r v l a r c h i q a d i ? 3. O r q a m i y a q a n d a y s i g m e n t l a r g a b o ‘l i n a d i ? 4. O r q a m i y a q a n d a y f u n k s i y a l a r n i b o s h q a r a d i ? 5. B o l a d a o r q a m i y a n i n g t u z i l i s h i v a f u n k s i y a l a r i q a n d a y t a r a q q i y e t a d i ? 6. B o s h m i y a s t v o l i n i n g q i s m l a r i n i a y t i b b e r i n g ? 7. U z u n c h o q m i y a q a n d a y t u z i l g a n ? 8. U z u n c h o q m i y a q a n d a y f u n k s i y a l a r n i b a j a r a d i ? 9. M i y a c h a n i n g o l g a n o ‘r i n v a t u z i l i s h i q a n d a y ? 10. M i y a c h a q a n d a y f u n k s i y a l a r n i b a j a r a d i ? 11. M i y a c h a s h i k a s t l a n s a h a y v o n v a o d a m d a q a n d a y o ' z g a r i s h l a r p a y d o b o ‘l a d i ? 12. T o ‘rt t e p a l i k d u m b o q l a r d a q a n d a y m a r k a z l a r j o y l a s h g a n ? 13. 0 ‘r t a m i y a d a q a n d a y o ‘t k a z u v y o ‘ll a ri j o y l a s h g a n ? 14. O r a l i q m i y a q a n d a y q i s m l a r d a n t u z i l g a n ? 15. O r a l i q m i y a q a n d a y f u n k s i y a l a r n i b a j a r a d i ? 16. V e g e t a t i v n e r v s i s t e m a s i q a n d a y t u z i l g a n ? 17. V e g e t a t i v n e r v s i s t e m a s i q a n d a y f u n k s i y a l a r n i b a j a r a d i ? 59 |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling