Кимё фанидан абитуриентлар

XII. OKSIDLANISH DARAJASI.
Oddiy moddalarda atomlarning oksidlanish darajasi nolga teng. (N₂, 0₂, Cl₂, N₂, 0₃, P, S, C, Na, Mg, Al, Fe ...).
Metall atomlari hamisha musbat oksidlanish darajasiga ega.
Metallmaslardan ftor faqat -1 oksidlanish darajasiga ega. Qolgan metallmaslar ham manfiy, ham musbat oksidlanish darajasini namoyon qila oladi.
Masalan, vodorod metallar bilan hosil qilgan gidridlarida -1, qolgan birikmalarda esa +1 oksidlanish darajasini hosii qiladi. Kislorod atomi esa ftorga elektron beradi va +2, qolgan birikmalarida -2 oksidlanish darajasini hosil qiladi. Peroksidlarda esa -1 oksidlanish darajasini namoyon qiladi.
Asosiy guruhcha elementlarining yuqori oksidlanish darajasi, shu elementning guruh raqamiga teng. Na⁺, Mg⁺², Al⁺³, Si⁺⁴, P⁺⁵, S⁺⁶, Cl⁺⁷.
Elementning quyi oksidlanish darajasi sakkizdan valent elektronlarining ayirmasiga teng.


OKSIDLANISH-QAYTARILISH REAKSIYALARI
Elementlar oksidlanish darajalarining o’zgarishi bilan boradigan reaksiyalar oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari deb ataladi.
Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida elektron olgan element yoki ion oksidlovchi, elektron bergan elementi ion qaytaruvchi deb ataladi. Oksidlovchi ayni kimyoviy jarayonda elektron olib qaytariladi. Qaytaruvchi ayni kimyoviy jarayonda elektron berib oksidlanadi.

OKSIDLANISH-QAYTARILISH REAKSIYALARINING TURLARI

№	Turlari	Misollar
1	Atomlararo yoki molekulalararo	S+O2 SO2 3Cu+8HNO3 3Cu(NO3)2+2NO+4H2O MnO2+4HCl MnCl2+Cl2+2H2O 5KClO3+6P 5KCl+3P2O3
2	Ichki molekulyar	2KMnO4  K2MnO4 + MnO2+O2 2KClO3 2KCl+3O2
3	Disproporsiyalanish	2H2O2 H2O +O2 2KOH+Cl2 KCl+KClO+H2O 3K2MnO4+2H2O  2KMnO4 + MnO2+4KOH 3HNO2  HNO3 +2NO+H2O 2HOCl  HCl +HclO2
4	Sinproporsiyalanish	NH4NO2 N2+2H2O NH4NO3 N2O +2H2O 2H2S+SO2 3S + 2H2O

XIV. ENG MUHIM OKSIDLOVCHI VA QAYTARUVCHILAR

Oksidlovchilar	Qaytaruvchilar
1. Metalmaslar galogenlar, kislorod,azot, oltingugurt,azon,fosfor,uglerod, vodorod va boshqalar	1. Metallar
2. Metalmaslarning eng yuqori musbat oksidlanish darajasidagi birikmalari…. HCIO2, KCIO4, H2SeO4, HOCI HNO3 oksidlar, peroksidlar va boshqalar.	2. Organik oksidlanish darajasidagi metallar birikmalarni Fe^2+,Mn^2+, Cr^2+, Cr^3+, Sn^2+ va boshqalar
3. Konsentrlangan HCIO4 HNO3 va HNO3+HF lar aralashmalarda	3. Metalmaslar gididlari HJ,HBr,HCI,H2S NH3 CH4, H2 va boshqalar
4. Metallarni eng yuqori oksidlanish darajalaridagi birikmalari.---KMnO4, K2Cr2O7, K2CrO4, CrO3, CuO, K2 FeO4 va boshqalar	4. Oraliq oksidlanish darajasidagi metalmaslarning birikmalari CO H2O2 HNO2 H2SO3 va boshqalar
5. Metallar va metalmaslarning oraliq oksidlanish larajalaridagi birikmalari. SO2, NO2,HNO2, K2MnO4, MnO2, PbO2 va boshqalar	5. Organik moddalar (uglevodorodlar, spirtlar,aldegidlar, ketonlar va boshqalar)
6. Elektroliz jarayonida anod	6. Elektroliz jarayonida katod.

XV. Moddalarning hossalarini davriy sistemaga davriy bog’liqligi.

1 )H E M ortadi 2)Ionlanish patensiali ortadi 3)Atom radiusi kichrayadi 4)Oksidlovchi­lik ortadi 5)Metalmaslik hossasi ortadi 6)Qaytaruvchilik hossasi kamayadi

1 ) Kislotaligi ortadi 2)Asosligi kamayadi 3)Molekula radiusi kamayadi

1. 
   K islotalilik kamayadi (kislorodsiz kislotalarda).
   
2. 
   Kislotalilik ortadi (kislorodli kislotalarda)
   
3. 
   Bog’ barqarorligi ortadi.
   
4. 
   Radius kamayadi.
   
5. 
   Oksidlovchiligi ortadi.
   
6. 
   Asoslilik ortadi.
   
7. 
   Bog’ uzunligi kamayadi.
   
8. 
   Bog’ energiyasi ortadi.