Кимевий технологиянинг жараёнлари ва қурилмалари фанидан ўқув қўлланма

5.4. Насосларнинг иш ва умумий тавсифи 
Насосларнинг тавсифи. Иш ғилдиракнинг айланишлар частотаси n 
ўзгармас бўлганда насос иш унумдорлиги Q нинг напор Н, насоснинг ўз 
қуввати N
e
ва 

н
билан график усулдаги боғлиқлиги насосларнинг тавсифи 
дейилади. Бундай график боғлиқлар марказдан қочма насосларни текшириш 
пайтида олинади. Бунда ҳайдаш линиясидаги задвижканинг очилиши ҳар хил 
олинади. Бу вақтда насос оладиган қувват насоснинг салт ишлашига мос 
келади. Бундай шароитда ФИК ҳам 

н 
= 0 бўлади, чунки насос суюқликни 
узатишга оид фойдали иш бажармайди, салт ишлаш қуввати эса насосдаги 
барча ишқаланишлар вужудга келадиган механик исрофларни қоплашга 
сарфланади (43 расм). 
Q
Иш унумдорлигини задвижкани очиш билан кўпайтирсак, насоснинг 
напори камайиб, насос оладиган қувват ортиб боради ва ФИК максимал 
қийматга эга бўлади. Бу ҳол шуни кўрсатадики, айланиш ғилдирагининг 
тезлиги ўзгармас бўлганда, насоснинг тавсифидан фойдаланиб энергиянинг энг 
тежамли фойдаланиш режими топиш мумкин. 
n =const 
H 

н
N
e

---

119 
Пропорционаллик қонуни. Ғилдиракнинг айланишлар частотаси 
ўзгарганда насоснинг иш унумдорлиги, напори ва насос истеъмол қиладиган 
қувват ўзгаради. Ғилдиракнинг бир минутдаги максимал айланишлар 
частотаси n
1
дан n
2 
қадар оширилса, насоснинг иш унумдорлиги Q
1
ҳам Q
2
иш унумдорлигига нисбатан пропорционал равишда ортади:
1
2
1
2
n
n
Q
Q

Суюқликнинг тегишли Н
1
ва Н
2
напорлари айланишлар частотасининг 
квадратлари нисбатига пропорционалдир: 
2
1
2
1
2







n
n
H
H
Насос истеъмол қиладиган қувват N
1
суюқлик сарфи Q нинг суюқлик 
босими Р га кўпайтмасига пропорционал бўлганлиги сабабли, ғилдиракнинг 
бир минутдаги айланишлар частотаси турлича бўлгандаги насоснинг оладиган 
қуввати N
2
ва N
1
бир минутдаги айланишлар частотасининг кублари нисбатига 
пропорционал бўлади: 
3
1
2
1
2







n
n
N
N
Демак, насос ғилдирагининг айланишлар частотаси ортиши билан унинг 
иш унумдорлиги биринчи даражада, напори иккинчи даражада, талаб 
қилинадиган қувват эса учинчи даражада ошади. Аммо амалда 
пропорционаллик қонуни ғилдирак айланишлар частотасининг икки мартадан 
кам ўзгарган шароитдагина ўз кучини сақлайди.