Kirish dissertatsiya mavzusining asoslanishi va dolzarbligi

Yurak ishemik kasalliklari sabablari
Qon tomitlari torayishining eng keng tarqalgan sababi bu qon tomirlari devorlariga yog’ birikmasi tufayli hosil bo’lgan aterosklerotik blyashkalarning paydo bo’lishidir. Shuning uchun havf guruhiga qon tomirlarida xolesterin to’planishi uchun ko’plab sharoitlarga ega bo’lgan insonlar kiradi: chekuvchilar, spirtli ichimliklarni iste’mol qiluvchilar,diabetlar, giperlipidemiyaga genetik moyilligi bo’lganlar.
Yurak ishemiya kasalligining alomatlari
Nafas qisilishi. Bunday holat tez yurish yoki zinadan ko’tarilish paytida ham, tinch harakatlar paytida ham yuz berishi mumkin.
Aritmiya. Yurak ishidagi uzilishlar, tezkor yurak urishi.
Gipertenziya. Qon bosimidagi keskin sakrashlar va ko’tarilishlar.
Bosimli stenokardiya. Ko’krak qafasi orqasida joylashgan bosimli og’riqlarning bo’yin va chap elkaga o’tishi.
Miokard infarkti. Bu stenokardiya hurujiga o’xshaydi, ammo dorilar tomonidan nazorat qilinmaydi. Yurak qismida kuchli og’riq bilan birga keladi, Yurak qon-tomir kasalliklarining rivojlanishidan dalolat beradi.
Ishemiya kasalligi yurak qon-tomir kasalliklarining rivojlanishi uchun aniq omillari bo’lmagan odamlarda ham kasallik o’zini namoyon qilishi mumkin. Shuning uchun koronar arteriya kasalligining belgilari haqida bilish juda muhim. Qon ayalnishining buzilishi qanchalik tez aniqlansa, muvaffaqiyatli davolanish ehtimoli shuncha yuqori bo’ladi.
Shu bilan birga, yurak ishemik kasalligining rivojlanishi ko’pincha sekin tarzda o’tadi va dastlabki bosqichlarda dayarli alomatsiz bo’ladi (kamdan-kam odam yurak sohasidagi og’riqlarga va ozgina nafas qisilishiga e’tibor beradi). Dastlabki bosqichda kasallikni aniqlash uchun kardiolog va terapevt tomonidan muntazam ravishda profilaktik tekshiruvdan o’tish kerak.
Yurak ishemiya kasalligiining klinik shakllari:
To’satdan koronar o’lim;
Stenokardiya;
Miokard infarkti;
Postinfarktli kardioskleroz;
Yurak ritmining buzilishi;
Yurak yetishmovchiligi yoki qon aylanish buzilishi.[3.9, 3.12]
1.3. Yurak qon-tomir tizimi faoliyatini yaxshilovchi dori vositalari va ularning klassifikatsiyasi
Sintetik va tabiiy dori-darmonlarni birgalikda ishlatish ilgari noma’lum muammolarning paydo bo;lishiga olib kelar edi. Sintetik dori-darmonlar, oziq-ovqat mahsulotlari, tabiiy mahsulotlarning o’zaro ta’siri masalasi inson organizmiga turli ta’sirlar orqali tobora keskinlashib bormoqda. Yurak qon-tomir kasalliklarini davolashda ishlatiladigan dorilar-antiogulyantlar, antiaritmik va gipotenziv vositalar, statinlar, turli xil dorivor o’simliklar bilan birgalikda ishlatilganda, kiruvchi yon ta’sirga, o’limga olib kelishi mumkin. Ba’zi dorivor o’simliklar dorilar bilan ishlatilganda yurak qon-tomir kasalliklarini davolashda ishlatiladigan dorilar ta’sirini kuchaytirishi mumkin. Ushbu bilim kata ahamiyatga ega, chunki dorivor o’tlar bemorlar tomonidan keng qo’llaniladi, shuningdek, gipertoniya, ateroskleroz, yurak qon-tomirlari kasalliklarini davolashda davolovchi shifokorlar tomonidan buyuriladi.
Antianginal dorilarni qo’llash barqaror stenokardiyani davolash uchun asosdirchunki ular koronar arteriya kasalligining asosiy mexanizmi, ya’ni miokardni kislorodag bo’lgan ehtiyoji va uni etkazib berish o’rtasidagi tafovutni kamaytiradi.
Antianginal dorilarning quyidagi guruhlari mavjud:
1. Nitratlar (qisqa va uzoq muddatli shakllar) – spazmni bartaraf etib, yurak arteriyalarini kengaytiradi va koronar kollateral qon oqimini yaxshilaydi (nitroglitserin izosorbid mononitrat, izosorbid dininitrat)
2. Beta-adrenergik retseptorlari blokatorlari – yurak urishi va qon bosimini pasaytirish orqali yurak mushagining kislorodga bo’lgan talabini kamaytirib, kollateral qon oqimini yaxshilash orqali miokardga kislorod yetkazib berishni ko’paytiradi, antiaritmik faollikka ega bo’lib, qorincha fibrilatsiyasining chegarasini oshiradi (bisoprolol, metoprolol,nebivolol).
3. Kalsiy antogonistlari – kalsiy ionlarining yurak hujayralariga kirishini to’xtatadi va uning shikastlanishiga yo’l qo’ymaydi, koronar arteriyani kengaytiradi, qon bosimi va yurak urishi tezligining pasayishi tufayli yurak mushagining kislorod iste’molini kamaytiradi (verapamil ,diltiazem, amlodipin).
4. Kaliy kanallarining faollashtiruvchilari – faollashtirilgan kaliy kanallari va shu bilan silliq mishak hujayralarida kalsiyning oqishini va koronar arteriyaning kengayishini bloklaydi (nikorandil).
5. Antigregantla – trombotsitlarning funksional faolligini kamaytiradi. Eng ko’p ishlatiladigan atsetilsalitsil kislotasi (kardiomagnil, trombo-ass,aspirin-kardio va klopidogrel) [2.35, 2.36].
Koranar arteriya kasalligining oldini olish va davolashda dorivor o’tlar va o’simlik preparatlari kata yordam berishi mumkin.
ХVI asrdan boshlаb do’lana tibbiyotda ishlatilgan. Qadimgi davrlarda u faqatdiareya va dizenteriyada ich qotiruvchi vosita sifatida ishlatilgan. ХIX asrdan boshlab uning guli va barglaridan tayyorlangan choy qonni tozalash vositasi sifatida ishlatilgan, ХХ asr boshlaridan boshlab esa do’lana mevalari va gullari yurak va qon-tomir kasalliklariga dori sifatida tavsiya etilgan.
Do’lananing asosiy biologik komponentlari bo’lib quyidagilar hisoblanadi: flavonidlar (viteksin, viteksin-4 ramnozid), triterpin saponinlari, karotinoidlar, shakar, pectin, atsetixolin, xolin, fruktoza, organic kislotalar, C vitamini, steroidlar triterpenoidlar, C vitamin, makro va mikroelementlar- selen,mis,rux,kobalt, xrom, bor, marganes, bariy yod va boshqalar. Do’lanadan olingan dori vositalari kardiologik ta’sirga ega. Ular miokard qisqarishini kuchaytiradi, ammo uning qo’zg’aluvchanligini pasaytiradi; triterpin kislotalari miyaning koronar tomirlari va tomirlarida qon aylanishini kuchaytiradi, yurak mushaklarining yurak glikozidlari ta’siriga sezgirlogini oshiradi, yurak sohasidagi og’riq va noqulaylikni yo’q qiladi. Do’lana mevasi asosidagi preparatlar yurak faoliyatining funksional buzilishlari, kardialgiya, menopauzal sindrom, gipertoniya, asteno-nevrotik holatlarni majmuali davolashda qo’llaniladi [2.28].