Kirish iqtisodiy rayonning geografik o’rni

2.Iqtisodiy rayonning tarkibi: 
Toshkent viloyatining iqtisodiy geografik tavsifi 
Toshkent viloyati respublikamizda o’zining iqtisodiy va demografik salohiyatiga 
ko’ra alohida ajralib turadi. U ma’muriy jihatdan birinchilar qatorida 1938-yil 15-
yanvarda tashkil topgan. Viloyat maydoni 15,26 ming kv. km bo’lib, u mamlakatimiz 
umumiy hududining 3,4 foiziga tengdir. Bu yerda, 2941 ,6 ming kishi (2022y) yoki 
O’zbekiston aholisining 8,3 foizi yashaydi. Demak, mintaqaning aholisi, nisbiy 
ko’rsatkichlarda, uning egallagan maydonidan ko’p. 
Toshkent viloyati iqtisodiy nuqtai nazardan rivojlangan mintaqa hisoblanadi Uning 
hissasiga mamlakat YaIMning 11,2 foizi, sanoat ishlab chiqarish hajmining 18,4, 
qishloq xo’jaligi mahsulotining 9,7 foizi, investisiya hajmining 11,4 foizi, jami 
xizmatlarning 7,6 foizi to’g’ri keladi.(2021 y) O’zining eksport salohiyati bo’yicha 
Toshkent shahridan keyingi ikkinchi o’rinda turadi (10,8 %), import esa 11,8 foizga 
barobar.Viloyat ma’muriy jihatdan ancha murakkab tuzilmaga ega. Uning tarkibiga 
16 shahar, 95 ta shaharcha, 15 ta qishloq tumanlari, 878 ta qishloq aholi punktlari 
kiradi.(2019y 1 -yanvar) 
Viloyatning geografik o’rni tabiiy sharoiti va resurslari. Toshkent viloyati o’ziga 
xos tabiiy, iqtisodiy va siyosiy geografik o’ringa ega. U 3 ta xorijiy mamlakat bilan 
chegaradosh: shimolda Qozog’iston, sharkda Qirg’iziston, janubi-sharqda Tojikiston 
respublikalari bilan tutashgan. Respublika doirasida esa mintaqa Namangan va 
Sirdaryo viloyatlari bilan qo’shni. Poytaxt viloyatining siyosiy geografik o’rni qaysi 
bir ma’noda Surxondaryo o’rniga uxshab ketadi. 
Tabiiy geografik nuqtai nazardan ham Toshkent viloyati ancha murakkab tuzilishga 
ega. Uning shimoliy, shimoli-sharqiy va janubi-sharqiy qismlari tog’ va tog’oldi 
hududlaridan iborat. Bu yerda G’arbiy Tyanshanga qarashli Ugom, Piskom va 
Chotqol tog’ tizmalari, janubi-sharqda Qurama tizmasi joylashgan. Eng baland joylar 
viloyatning chekka shimoli-sharqida bo’lib, ularning balandligi dengiz sathidan 
4395-4400 metrga yetadi (Talas Olatovi tizmasi). Piskom tizmasidagi Beshtor 
cho’qqisining balandligi 4299 metr. 
Umuman olganda, viloyat yer usti tuzilishi shimoli-sharqdan janubi-g’arb 
yunalishida pasayib boradi. Toshkent atrofida gipsometrik ko’rsatkich 600 metrlar 
4

---

atrofida, janub va g’arbiy tumanlarda esa balandlik 300 metrdan ozroq. Viloyatning 
bunday murakkab yer usti tuzilishi orografik xususiyati, o’z navbatida, uning mineral-
xom ashyo va agroiqlimiy sharoitlarini ham belgilab beradi. Bu yerda turli xil foydali 
qazilma boyliklar bor. Ular jumlasiga, eng avvalo, ko’mir, rangli va nodir metallar 
(oltin, mis, qo’rg’oshin va b.), qurilish materiallari xom ashyolari kiradi. Angren 
qo’ng’ir ko’mir havzasi respublikamizning asosiy ko’mir bazasi hisoblanadi 
Qalmoqqir mis koni, Quchbuloq, Kouldi, Kizilolmasoy oltin konlari, Ko’rg’oshinkon, 
Ispay, Miskon polimetal konlarning sanoat ahamiyati ham katga. Mavjud mineral 
resurs salohiyati mintaqa iqtisodiy rivojlanishining eng muhim omili sifatida xizmat 
qiladi. Bu borada Toshkent viloyati Navoiy, Qashqadaryo va Surxondaryo viloyatlari 
qatorida turadi. 
Iqlimi keskin kontinental; yanvar oyining o’rtacha harorati minus 1 0 – Z0, 
iyulniki + 26 daraja . Yillik yog’in miqdori har xil: tog’ va tog’oldi hududlarda, 
xususan, Bo’stonliq va Parkent tumanlarida u 600 mm va undan ko’proq. Tekislikda 
joylashgan hududlarda esa, namgarchilik - 400- 500 mm atrofida. 
Toshkent viloyati asosan Chirchiq va Ohangaron vodiylarida joylashgan. 
Ular Sirdaryoga quyiladi. Sirdaryoning o’zi esa viloyatning janubi-g’arbiy qismidan 
o’tadi; u bu joylarda Toshkent va Sirdaryo viloyatlarining ma’muriy chegara chizig’i 
bo’lib xizmat qiladi. Chirchiq daryosi respublikada o’zining katta gidroenergetik 
imkoniyatlari bilan ajralib turadi. Shu boisdan ham, unda qator SESlar (kaskadi) barpo 
etilgan. Daryoning mintaqada sug’orma dehqonchilikni rivojlantirish, aholini ichimlik 
suvi bilan ta’minlashda, rekreatsiya, baliq ovlash va boshqa sohalarda ham ahamiyati 
katta. Bu yerda eng yirik Chorbog’, shuningdek, G’azalkent, Xo’jakent suv omborlari 
barpo etilgan, Qibray, Parkent kanallari qurilgan. Toshkent shahrining asosiy suv 
arteriyasini tashkil etuvchi Salar, Anhor, Bo’z suv va boshqa kanallar 
ham Chirchiq daryosidan suv oladi.Ohangaron daryosi qo’shniQirg’izistonxududidan 
boshlanib, u hamSirdaryoga qo’shiladi 
5

---

Bu daryoda Ohangaron, Tuyabo’g’iz (Toshkent dengizi) suv ombori barpo etilgan 
Biroq, bu daryoning gidro-energetika salohiyati ancha past, 
unda birorta SES qo’rilmagan.Viloyat rekreatsiya resurslariga ham boy. Ayniqsa, 
Chirchiq va Ohangaronvodiylarida ushbu sohani rivojlantirish sharoitlari qo’laydir. 
Mintaqada Ugom Chotqol davlat tabiat milliy bog’i, Chotqol davlat biosfera 
qo’riqxonasi tashkil etilgan.Shunday qilib, Toshkent viloyatining tabiiy sharoiti 
iqtisodiyotning turlitarmoqlarini rivojlantirish uchun qo’laydir. Binobarin, bu yerda 
hududiy 
mehnattaqsimoti 
keng 
miqyosida 
shakllangan: 
tog’-kon 
sanoati, 
dehqonchilik,bog’dorchilik, uzumchilik va ular bilan bog’liq agrosanoat majmualari, 
shahar atrofi qishloq xo’jaligi, rekreatsiya, sport, baliqchilik, tog’ turizmi kabi sohalar 
yaxshi rivojlangan.Viloyatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishida transport va, umuman, 
iqtisodiy geografik o’rni ham muhim rol uynaydi. Xususan, uning transport 
infratuzilmasi bilan ta’minlanganligi, respublika bosh shahri - Toshkentning 
mintaqa xududida joylashganligi katta mazmun kasb etadi.